۱. سریزه
ادب د انساني تخیل، فکر او تجربې یو ژور انعکاس دی. د نړۍ په ادبیاتو کې فانتازي ژانر هغه ادبي بڼه ده چې د واقعیت له قیدونو هاخوا د نوې نړۍ د جوړولو هڅه کوي. د فانتازي له لارې لیکوال داسې فضا رامنځته کوي چې په کې جادو، خیالي موجودات، اسطوري ځواکونه او د زمان ـ مکان نوې ابعاد شتون لري. د معاصر ادب په څېړنو کې فانتازي یوازې د تفریح لپاره نه ګڼل کېږي، بلکې د ټولنیزو، فلسفي او رواني تمایلاتو د درک وسیله هم ده.
۲. د څېړنې ستونزه
سره له دې چې فانتازي ژانر په نړیواله کچه پراخ نفوذ لري، په پښتو او سیمهییزو ادبیاتو کې تر ډېره د څېړنې له پامه غورځېدلی دی. د دې ژانر د تعریف، ډولونو او ټولنیز ـ فلسفي اهمیت په اړه علمي وضاحت ته اړتیا شته.
۳. د څېړنې موخې
1. د فانتازي ژانر د تاریخي ریښو څېړل.
2. د فانتازي اصلي ډولونه او ځانګړنې روښانه کول.
3. د فانتازي ادبي او فلسفي اهمیت څېړل.
4. د معاصر ادب په بڼه کې د فانتازي ځای او اغېزې څېړل.
۴. د څېړنې پوښتنې
فانتازي ژانر څه ډول ادبي ځانګړنې لري؟
د فانتازي تاریخي شالید او ادبي ریښې کومې دي؟
کوم ډولونه لري او د لوړې او ټیټې فانتازي ترمنځ څه توپیر دی؟
فانتازي ولې د معاصر ادب او فلسفي پوښتنو لپاره مهم ګڼل کېږي؟
۵. میتودولوژي
دا څېړنه د کتابتوني مطالعې (Library Research) پر بنسټ ترسره شوې ده. په دې برخه کې د نړیوالو لیکوالانو لکه J.R.R. Tolkien، C.S. Lewis او Ursula K. Le Guin اثار او همدارنګه د ادبي څېړونکو نظریات د اساسي سرچینو په توګه کارول شوي دي. د څېړنې لپاره توصیفي ـ تحلیلي لاره غوره شوې ده، څو موضوع له تاریخي، ادبي او فلسفي اړخونو وڅېړل شي.
۶. بحث او شننه
۶.۱ تاریخي شالید
فانتازي د انساني تمدن له لومړیو کیسو سره تړاو لري. د لرغوني یونان، هند او منځني ختیځ اسطوري داستانونه د دې ژانر لومړنۍ سرچینې ګڼل کېږي. د اروپا د منځنیو پېړیو Arthurian legends او د اسلامي تمدن د خیالي کیسو لکه لیله او مجنون اغېز د یادولو وړ دی.
۶.۲ ډولونه
لوړه فانتازي (High Fantasy): بشپړه خیالي نړۍ جوړوي (لکه The Lord of the Rings).
ټیټه فانتازي (Low Fantasy): خیالي پېښې په واقعي نړۍ کې (لکه Harry Potter).
تیاره فانتازي (Dark Fantasy): له وېرې او Horror سره ګډه فضا لري.
ښاري فانتازي (Urban Fantasy): په معاصرو ښارونو کې جادویي پېښې وړاندې کوي.
اسطوري فانتازي (Mythic Fantasy): د لرغونو اسطورو پر بنسټ ولاړه ده.
۶.۳ ځانګړنې
له واقعي نړۍ هاخوا بدیله نړۍ وړاندې کوي.
جادو او فوقالعاده ځواکونه پکې اصلي ځای لري.
د ښه او بد ترمنځ مبارزه تکراري موضوع ده.
د قهرمان د سفر (Hero’s Journey) پلاټ په کې ډېر لیدل کېږي.
۶.۴ ادبي او فلسفي اهمیت
فانتازي د لوستونکي لپاره یوازې د تخیل پراخوالی نه دی، بلکې د ټولنیزو او فلسفي پوښتنو د مطرح کولو وسیله هم ده. په دې ژانر کې د هویت، قهرمانۍ، ازادۍ او معنویت مسایل تر بحث لاندې راځي. فانتازي د “ادبي تېښتې” وسیله ده چې د واقعي نړۍ له کړاوونو نه لوستونکي ته بدیل تجربه ورکوي.
۷. پایله
فانتازي ژانر د ادبیاتو یوه نړیواله او ژوره برخه ده چې د تخیل پراختیا، د ټولنیزو وېرونو انعکاس او د فلسفي پوښتنو د مطرح کولو لپاره ځانګړې وسیله ده. د پښتو ادبیاتو په څېر فرهنګي چاپېریال کې لا هم د دې ژانر څېړنې ته اړتیا شته، څو د نړۍ له ادبي تجربو سره د سیمه ییز ادب اړیکه نوره هم ټینګه شي.
۸. د څېړنې وړاندیزونه
په پښتو ادب کې د فانتازي د تطبیق او ودې هڅول.
د اسطورو او ولسي کیسو پر بنسټ د فانتازي ناولونو لیکل.
د لوړو زده کړو په کچه د فانتازي ادبي څېړنې ته ځای ورکول.
(References)
Attebery, B. (1992). Strategies of fantasy. Indiana University Press.
Clute, J., & Grant, J. (Eds.). (1997). The encyclopedia of fantasy. St. Martin’s Press.
Jackson, R. (1981). Fantasy: The literature of subversion. Routledge.
Le Guin, U. K. (1979). The language of the night: Essays on fantasy and science fiction. Harper & Row.
Manlove, C. N. (1975). Modern fantasy: Five studies. Cambridge University Press.
Tolkien, J. R. R. (1964). Tree and leaf. HarperCollins.
Zipes, J. (2002). Sticks and stones: The troublesome success of children’s literature from Slovenly Peter to Harry Potter. Routledge.