زموږ د سیمې نائي د خبرو ګوډی و، که به ېې کڅوړه خوله له نصوارو هم ډکه وه؛ نه پرچاویده! په میلټ کې به ېې د افغانستان او سیمې خبرې د راډیو د خبري سرویس په څیر درواورولې. هغه د راډیو ښه اورېدونکی و، کوم خبر به ېې چې په طبعه نه و برابر، د عادت له مخې به ېې لکۍ پسې دا اصطلاح ورغوټه کړه:«خوشې پروپاګند ده!».
یوه ورځ ېې زما ویښته پریټول، د بیاتي کړچهاری ېې خاته او دی هم چالند و، په خبرو کې د پروپاګند په اصطلاح وربرابر شو، ناڅاپه مې ورغږ کړ:« آکا! دا پروپاګند څه مانا؟»، نصوار ېې د دوکان د اخیړ کنډوکپرغولي ته ور تو کړل، وېې ویل:«هسې کړتې، دروغجنې خبرې».
کابل کې چې د کورنۍ جګړو اور تود وو، پلار به مې سهار ماښام د راډیو اوریدل نه قضا کاوه. مونږ به هم ورته غوږ وو. کله کله به مې نا آشنا کلمې ترغوږه شوې، کرار به مې د مانا پوښتنه وکړه. پلار مې د خبرونو اوریدو کې جدي وو، اخلال ېې نه خوښېده. لنډ به ېې راته وویل: انارشي یعنی ګډوډي، ویتو یعنی ردول، پروپاګند یعنی ډنډوره – تبلیغ….
ارواښاد جمال الدین امیل زمونږ ګاونډی وو. اصل کې پوځي منصبدار وو، خو په الجبر ښه پوهیده! په دې مضون کې مې چندان خونده نه وه، کله کله به د زده کړې له پاره ورتلم. یوه ورځ نه پوهیږم چې څنګه د درس پرمهال د پروپاګند کلمه یاده شوه، د کنجکاوۍ له مخې مې له استاذه توضیح وغوښته. هغه په ډیره مهربانۍ د خپلو شخصي یاداشتونو کتابچه راکړه چې په یوه پاڼه کې ېې د پروپاګند شرحه داسې راغلې وه:
«پروپاګند اصل کې لاتینه کلمه ده چې د خبراوي او تبلیغ مانا افاده کوي. په اصطلاح کې هر هغه عقیده او پیغام چې د یوه ټاکلي هدف په موخه د اخبار، کتاب، غونډو، سینما، راډیو او ټلویزیون له طریقه د خلکو ترمنځ خپور شي، پروپاګند دی. پروپاګند ته د سیاسي جګړې اوزار یا تبلیغاتي جنګ هم ویل کیږي.»
تر دې ځایه مې لږلږ سر خلاص شوی و، خو چې پوهنتون او پوهنځي ته لاړم نو د عامه افکارو په مضمون کې مو دا اصطلاح ښه وشاربله. ارواښاد پوهاند هدایت الله وفا موږ ته پروپاګند داسې تعریف کړی و:
«پروپاګند د هغو عقایدو، اطلاعاتو او ګونګوسو خپریدل دي چې یوې ادارې، باور یا ځانګړي شخصیت ته د ګټې یا زیان د اړولو په منظور ترسره کیږي. په بله وینا، پروپاګند هغه عقاید، حقایق یا تورونه دي چې د فردي، ډله ییز او ټولنیزو موخو د پرمخ وړلو په نیت، یا د نورو د موخو او پرمختګ د شنډولو له پاره ترسره کیږي.»
پروپاګند د ارمانونو د پلي کیدا له پاره ځواکمنه وسیله ده چې د سیاسي ځواک د لاس ته راوړلو او ساتلو په موخه ورڅخه ګټه اخیستل کیږي. پروپاګند د عامه افکارو د استقامت په ټاکلو، جوړښت او سازماندهۍ کې خورا ارزښتمن رول لوبوي. نن سبا که د ټکنالوژۍ ودې د انسانانو ترمنځ اړیکې چټکې او پراخې کړيدي؛ د پروپاګند له اغیزې ېې هم د هغوي تیښته ناشونې کړې ده. کیدای شي انسان په رمزونو، چلونو، پټ او غیر مرعي ډول د تبلیغاتو تر اثر لاندې راشي.
دا چې د پیښو په اړه له خلکو د قضاوت اختیار وانخیستل شي، د پروپاګند ځینې ډولونه دلته را اخلو:
۱- تور پورې کول – سپکه ژبه
د یوېې مخالفې ډلې پرضد د خلکو د غُصې او کرکې د پارولو له پاره کارول کیږي. دا ډول پروپاګند له مخالفو ډلو سره د بحث او استدلال اړتیا له منځه وړي.
۲- غولوونکي شعارونه
دې ډول پروپاګند کې مبلغ هڅه کوي چې د ګُنګ او متحدالماله شعارونو په ورکولو عامه افکار خپل کړي. پیغام معمولا پرځینو ارزښتونو لکه شرافت، دین، هیوادپالنې او توکم پالنې څرخیږي. ښاخونه ېې دا دي:
سپین پروپاګند:
پروپاګند کې د پیغام سرچینه کاملا څرګنده او د اطلاعاتو په خپراوي کې له پوره غور څخه کار اخیستل شوی وي.
خړ پروپاګند:
دې ډول پروپاګند کې د پیغام سرچینه نه وي روښانه، او کره اطلاعات نه وړاندې کیږي.
تور پروپاګند:
هغه ناسم اطلاعات دي چې سرچینه نه لري. دې ډول پروپاګند کې هر ډول جعل او تخریب ترسره کیږي.