لیکوال : پروفیسورعبدالخالق رشید د نهروپوهنتون

د ژبو، ادبیاتو او کلتور پوهڼخی د پښتوڅانګې استاد

ګران داکترستانیزي صاحب ته سلامونه او درناوي ! 

د یوه استاد په توګه زه نه پوهیږم چې تا ته د سیاسي علومو استاد ووایم که د ژبپوهنې؟ دواړه خو د علمي او اکادمیکو پرنسپونو او معیارونو له مخې نه شم درته ویلای، ځکه چې په نړۍ کې هغه هم په یوویشتمه پیړۍ کې د تخصص چرګ په یوه پښه دریږي نه په دوو….

ستاسې مقاله مې ولوسته، چې له ښه مرغه او که له بده مرغه چې نه ژب ښوونه وه ، نه ژب پوهنه وه او نه هم ژب څیړنه وه، په علمي لحاظ خو په کار خو دا وه چې خپلو دغو نصحت ډولو خبرو ته مو په یوه علمي څیړنه کې چې د ژبپوهینزو اوسنیو میتودونو په رڼا کې مو د ژبې په یوه ژبنۍ برخه کې څیړنه کړې وای، زما مشوره هم درته داده چې که رښتیاهم ژب پوه یاست نوپښتو، پختواوپشتوته په یوه علمي او کوټلي کار باندې لاس پورې کړئ. دغه سیاسي ناندرۍ چې نن سبا زموږپه وطن کې را تورول شوې دي،له دغونه څه جوړیږی اونه به کومه ټاکونکې پایله موږ اوتاسې ټول ترې ووینو… 

،ګرانه ډاکتره، تاسې له افغانستانه دباندې اوپه ټوله کې له ختیزې علمي حوزې څخه ډیرلرې یاست اوپرهغو عینی حقایفو باندې چې دلته روان دي یا دا چې خبرنه یاست او یاهم داچې ځان ترې تیروئ، کومه طرحه چې تاسې په خپله څیړنه کې

خوندي کړې، هغې ستونزې ته پاتې کیږي چې زموږ پښتو ژبي اویا فارسي ژبي  وطنوال چې بیلې ژب ویونکې میرمنې اویا خاوندان د ګډ ژوند په لومړیوکې په کورني چاپیریال کی ورسره مخامخ دي، میرمن فارسی ژبي اوخاوند پښتوژبی اویاهم برعکس،چې دغه ستونزه بیا په راتلونکی نسل کې خامخا پریوه خوا روانیږي، یوه ژبه یامورنۍ اویا پلرنۍ له لاسه ورکوي،  ماته ستا د درنې مقالې په اړه هم خبره همداسې ښکاري، ځکه چې مقاله موټوله پرهمدغه درد چې په رښتیاهم انکارنه کیدونکي مساله ده راڅرخي چې زه په ټوله کې ستا له وړاندیزونوسره په دغه برخه کې یوه خوله یم. خوکاشکي مودغې ستونزې ته دیوه ژبپوه ډاکتر( که رښتیا یاست، ځکه ما ستا ټولنیزې اوتاریخي  شخړه ییزې مقالې لوستې دي) په توګه یوعلمي اومسلکي کارکړی و، زه اوکیدای شي تاسې هم په دغه برخه پرنصحتونوباندې باورونه لرئ … 

زما سره ستا په عالمانه مقاله کې ترټولو لویه پوښتنه دا ده چې تاسې د تمدن اونیولوجیزم نومونه اخستی دی، اوپه دغه اړه مو په خورا بې رحمئ سره دا خبره یاده کړې چې:«پښتو نه علمي ژبه ده، نه تمدني، نه مذهبي او نه بین المللي. پښتو د تعصبي نیولوجیزم لپاره ظرفیت نلری. نو که دغه راز نیولوجیزم په پښتو ژبه باندی تحمیلېږی، له نورو نیمګړتیاو سره سره چې اشاره ورته وشوه، نه یوازی یې د کلماتو ذخیره محدوده کېږی، بلکه هغه کلمات چې «اختراع» کېږی د عوض شویو کلماتو د معنا د مختلفو ابعادو ظرافتونه او لطافتونه نشی افاده کولای …. » (ستاسې مقاله په تاند کې) 

https://taand.net/%d9%be%da%9a%d8%aa%d8%a7%d9%86%d9%87-%da%85%d9%86%da%ab%d9%87-%d8%ae%d9%be%d9%84%d9%87-%d9%be%da%9a%d8%aa%d9%88-%d9%be%d8%b1%d8%af%db%8d-%da%a9%d9%88%d9%8a/

لومړی خو د تمدن په برخه کې دا له انصافه لرې خبره ده چې پښتو مو په څلورکتابه له انساني ټولنیزجوړښت او د انساني تمدن له تاریخه ایستلی ژبه بللې ده، دا به انصاف نه وي چې یوقام چې د بشري تاریخ په ټولو لیکنوکې له هیرودتسه را نیولی بیا ترهندي او چینایی سرچینوپورې یې یادونه کیږي، دا به څه ډول انسان وي چې داسې یولوی انساني توک له انسانیته باسې او دیوه غیزمذهب اوبی تمدنه وحشت په دایره کې یې راښکیلوئ… په دغه طرحه مو بیاځلي کتنه وکړئ دا خبره مونه علمي  بڼه لري اونه یې یوڅوک (انسان) درسره منلي شي برعکس زه باورلرم چې داډول بې اساسه وینې ددې لامل کیږي چې خدای مه کړې څوک تا، ستا سې په وینا په یوه امپریالستی متمدنه ټولنه کې دیوه وحشي موجود په توګه یاد نه کړي ځکه چې که انسان هرڅومره بې رحمه اوبي عاطفې شي داسې سرایله خبره دیوه انساني توک اوټولنې په اړه نه کوي… ژبه چې کله رامنځ ته شوې، له هغې سره سم تفاهم رامنځ ته شوی، ټولنه جوړه شوې اوانسان دهغې په مرسته د ژوند تګلاره (تمدن) دخپل طبعي چاپیریال په پام کې نیولو سره رامنځ ته کړی دی…  ته خوشکرپه ژبخوره ژبه انګریزي هم پوهیږئ، آیا ستاسې دغه بې رحمه  یادونه دتمدن له دغه تعبیرسره دښکرپه ښکرکیدومانا نه لري ؟ ویې ولولئ : 

Etymologically, the word civilization relates to the Latin term civitas, or ”city”, which is why it sometimes refers to urban state-level societies, setting aside the nomadic people who lack a permanent settlement and those who live in settlements that are not considered urban or do not have a state-level organization. Sometimes it can be used as a label for human societies which have attained a specific degree of complexity. In a wide sense, civilization often means nearly the same thing as culture or even regional traditions including one or more separate states.   (https://www.ancient.eu/civilization/)

خوږه ډاکترصاحبه، زموږ له پاره داخبره د بشپړې هیښتیا وړده چې تاسو پرته له هرډول تقدس اوعاطفې په یوه ژبه، په یوه قام او په یوه انساني ځواک باندې د غیرمتمدن اوانساني ارزښت نه لرونکي ځواک ټاپه وهلې، داسې ټاپه چې ستا ټول علمي لید او وړاندیزونه ترخپل سیوري لاندې راولي .ته  پردې ټکي باورولره چې ستاسې په وړاندې داځواب په ډیرجرآت سره رامنځ ته کیدای شي چې:  نه پښتانه اونه یې ژبه غیرمتمدن ، غیرمذهبی اوغیر نړیوال دي، کوم مذهب وچې پښتانه په هغه کې په تیره بیا په آسیا کې مخکښ نه وو؟ په هندویزم کې ویدي سندرې د دوی مخلوق دي، بودیزم په تبلیغی اوتیوریکي لحاظ دوی نمانځلې اوپاللي (ملیندآ پڼو ولولئ) اوترفارس اومرکزي آسیا پورې د دوی په مټورسیدلی دی… ډیره د درد او افسوس خبره ده چې یوپښتون پوه تراوسه پردې نه پوهیږي چې دده ژبې، د ده خلکوپه لرغوني ، منځنۍ او اوسنۍ آسیا کې کوم تمدني، مذهبي اوتفاهمي دریځ درلود اویایی اوس لري… زه هیله من چې تاسوپه ظالمانه توګه پښتوژبه دعربي اوفارسي په وړاندې قرباني نه کړئ ، فارسی ژبه ټوله عربي ده، د عربي ژبې له مرستې پرته څوک یوه جمله هم نه شې ورته جوړولای،دا ستونزه یومهال نه وه، خوبرعکس پښتوکه د اماتورو لیکوالو منګولوته ونه لویږي، بشپړباوردی چې تر ډیرې کچې دعربي اوفارسی له مرستې پرته په خپلو پښودریدای او ویل کیدای شي. بله مهمه خبره دا ده چې زه پښتواوفارسی دیوه قام اویوملت ژبې بولم، دا دواړې زما ژبې دي، په دواړو کې زما ویاړونه خوندي دي، هرڅوک چې پښتواوفارسی د بیلو قوموژبې بولې هغوی په دغه توپیرسره علم په حماقت باندې خړبوي، اوخپله ناپوهي د تعصب په بڼه څرګندوي،موږ له فارسي ژبې هرډول پوراخستلای شواوهم یې ورکولای شو،زه پردې هم باورلرم چې پښتوژبه کولای شي فارسي د عربي له ښکیل اوزندان څخه په خورا اسانۍ سره  له یوې خوا راوباسي اوله بلې خوا یې وژغوري، موږ باید د اندواریاني ژبو تاریخی اوپرتلیزعلمی میتود ته هم په ځیرکۍ سره وګورو، تاسې په دغه برخه کې باید په داسې بې رحمئ سره چنګیزډوله حکم نه وای کړی … په دیره خواشینۍ سره باید ووایم چې تاسوته له بده مرغه پښتوژبه په خپل ټول پرتم سره (د ګاونډي ګړنګنه لور ښکاره شوې) اوپه بې رحمئ سره مویې په ټولو ښیګړواوارزښتونوباندې سترګې پټې کړې دي… چې باوردی پر دغه لنډه منډه به کله هم لویه ګټه ترلاسه نه شئ کړای… 

دغې بلې ته دې هم پام را اړوم هغه دا چې: 

تاسې د نیولوجیزم خبره لیکلې ده، د مهربانۍ له مخې راته ووایاست چې په پښتو کې نیولوجیزم چیرې اوڅنګه دی؟ ما ته به پوهاند زیارمثال نه راکوې، ځکه تاسې له هغه سره لکه چې په مقاله کې مو اشاره ورته کړې لوری نیولی دی، زه بل نسل یم، دغه چې په لیکنه کې مې ګورې  که تاسې پښتوشته لغتونه چې په دغه ژبه کې شته دي، او اکثریت پښتانه هغه په کلیو او بانډو کې وایي او په ورځنۍ ژبه کې یې کاروي اوهغه بیا د عربی او فارسي لغتونوپرځای کارول ګناه بولئ، داخوعلمی خبره نه ده، اونه تاسې دا حق لرئ چې ددغې لرغونی ژبې په اړه دا لنډه منډه وکړئ اوخپله غیرعلمي طرحه پرموږ باندې په غیرعلمي توګه ومنئ، راځه ستا خپله لیکنه د دغې مقالې د لوستونکو په مخ کې د قضاوت په پارکیږدو،دوی باید خپل قضاوت وکړئ چې موږ دا حق لرو که نه چې خپل عادي اودود ژوندي لغتونه پریږدواوپرځای عربی اوفارسی لغتونه وکاروو ستا خپله لیکنه داده : « نه یوازی یې د کلماتو ذخیره محدوده کېږی، بلکه هغه کلمات چې «اختراع» کېږی دعوض شویو کلماتو د معنا د مختلفو ابعادو ظرافتونه او لطافتونه نشی افاده کولای ….» 

دخدای له پاره اوخلکو، په دغه لیکنه پښتوراوښیاست ؟ کوم یوجوړښت یې پښتودي ؟ آیا یوعادي پښتون  پردغه عبارت « دعوض شویو کلماتو د معنا د مختلفو ابعادو ظرافتونه او لطافتونه نشی افاده کولای ….» باندې پوهیږي ؟ زه څنګه دداسې یوه نیمګړي لید؟ سره دا ومنم چې زما پرپښتولعتونوڅوک نه پوهیږي،هغه نعصبي نیولوجیزم ؟ بولي اوپردي لغتونه چې زه نه پرې پوهیږم پرما زغمي اوتحمیلوي … 

ګرانو لوستونکو، زه دښاغلي ډاکتر همدغه لیکنه په ساده پښتو درته لیکم، تاسې په دغه برخه کې خپل قضاوت دخدای له پاره وکړئ نه زما اوپښتو ژبې له پاره ؟ زه دده لیکنه په عادي پښتوکې داسې لیکم :« نه یوازې یې د وییونویالغتونوزیرمه تنګیږي، بلکي هغه ویي  یالغتونه چې نوي رامنځ ته کیږي د اړول شویو لغتونودمعنی  دبیلابیلواړخونو نازکۍ اونرمۍ نه شي څرګندولای … » دا چې دډاکترصاحب عبارت اصلآ دپښتوژبې په جوړښت برابرنه دئ لیکل شوی هغه زما ګناه نه ده… 

 په دغه اړه په علمي ژمنتوب سره ویلای شم چې ( ویی یا لغت ) له ننه زرګونه کاله دمخه  له (لیکل ، لیکنها ) سره یوخای اسپه زي،پانینی له خپلې مورنۍ ژبې پښتو څخه سانسکریت ته ورکړی چې تراوسه په ټولوهندي ژبو کې (ویي کرڼا – ګرامر) په همدغه پښتوبڼه ویل کیږي، همدغې ژبې چې دامریکایی پوهنتون  ښاغلی ډاکترصاحب یې په ناخبرئ  سره  په باره کې لیکي :«پښتو نه علمي ژبه ده، نه تمدني، نه مذهبي او نه بین المللي.» څومره دردونکې اوله انساني علمي منطقه لرې احساس ؟؟؟ 

په هردول، زه حیران یم چې زموږ یوڅوک چې خپله په پنځوس کلنې اوشپیته کلنۍ کې په امریکا یې ټولنه کې  خپل ویښته رنګوي، زوړسړی ځان ځوان ښیي او په دې نه پوهیږي چې دغه د ویښتورنګولوتمدن ؟  امریکاته له کومه ورسید ؟ چا امریکا ته وروښود؟ زموږ ډاکترصاحب لاهم د سوی په خوب ویده دی، دتمدن معیارامریکا ورته ښکاري،هم هغه امریکا چې  په دغو وروځوکې دهرې ورځې په اوږدو کې زرګونه انسانان هلته په کرونا اخته اومړه کیږي اودوی یې چاره نه شي کولای ؟ که تمدن همدغه ناتواني وي، نوتردغومتمدنو انسانانو خو زموږ حکیم جیان چې درملنه په پیازو او وږه کوي ماته متمدن بریښي… 

ښاغلی داکترصاحب ، که له ښکرپه ښکرخبرودې راتیرشو،دایوه ګل خبره دې هم دیادولووړده، خودریغه چې دغه خبره دې دخپلې مقالې په پیل کې په بې غرضه  توګه کړې وای چې:« د نویو کلماتو او علمي اصطلاحاتو جوړول باید یوازی د پښتو ټولنی په شان یوې باصلاحیته علمي ټولنې ته وسپارل شی … » دغه علمی یادونه دې دا په ډاګه کوي چې ته د نیولوجیزم، هغه چې د یوې ټولنې له خوا وي مخالف نه یې، یوازې د هغه نیولوجیزم مخالف یې، هغه چې جرمن زده کړي پوهان یې ترسره او رامنځ ته کوي؟؟؟  

خدای دې تا راته لري ! 

درناوی   

نهروپوهنتون د ۲۰۲۰ کال د جولای ۲۴ 

 [email protected]