پورتنۍ درې کلمې په پښتو کې د یوې مانا د رانغاړلو لپاره کارول کېږي. پښتانه د یادو درې واړو املايي بڼو وینګ یو ډول کوي، خو کله چې موږ د پښتو د کره لیکدود د کارونې خبره کوو، نو هدف دا دی چې پر پښتو لیکل کېدونکي متن باندې باید د پښتو ژبې خپل بنسټونه (قواعد) پلي شي.
د یوې مانا او درې املایي بڼو د را څرګندېدو ستونزه له دې ده چې د (مسئله) کلمه له اره عربي ده او پښتو ژبه د خپلو فونیمو په سیستم کې د (ء) فونیم نه لري.
د ورته قضایاوو د حل یوه لار د کلماتو مفغنول دي. دا کار له ډېرو پخوا زمانو څخه تر سره شوی او بېلګې یې هم روښانه دي.
د عربۍ ژبې د قمیص کلمه له دې امله د پښتو په کمیس بدله شوه چې د عربۍ ځانګړي فونیمونه (ق ـ ص) په پښتو کې نه شته او د یادو اوازونو (فونیمونو) پر ځای د پښتو کابو هممخرجه فونیمونه (ک – س ) عوض شوي، چې همدې پروسیجر ته بیا د کلمو مفغنېدل یا افغاني کېدل وايي.
په لنډ ډول:
دا چې د پښتو د اوازونو په سیستم کې د (ء) فونیم نشته، نو که غواړو پر یاده کلمه د پښتو املايي بنسټونه پلي او مفغنه یې کړو، نو باید (ء) اواز د پښتو په کابو مهممخرجه اواز (زور) یا په لږ لرې هممخرخه اواز (الف) واړوو.
لومړی: که یاده کلمه د (مسئله) په بڼه لیکو، مانا دا ده چې یوه عربي کلمه مو پر پښتو ور تپلې چې د پښتو املا په چوکاټ کې ناسمه ده.
دویم: که د (مسئله) کلمې (ء) په لږ لرې هممخرجه فونیم (الف) بدلوو، نو په پښتو کې بیا د کتغ د مسالې له کلمې سره ورته والی رامنځ ته کوي. یو وخت نه یو وخت به پښتو لوستونکی له یادې کلمې څخه د مانا په اخیستو کې له ستونزو سره مخامخېږي.
درېیم: که د (مسئله) کلمې (ء) پر زور واړوو، نو نه یوازې د عربۍ (ء) فونیم ته به مو نږدې هممخرجه فونیم ټاکلی وي، بلکې د کتغ د (مسالې) له املايي بڼې سره به مو د ټکر رامنځ ته کېدو مخه هم نیولې او زیاتي به مو پښتو د یوې مانا او درې املایي بڼو له ستونزې ژغورلې وي.
په پښتو کې د زور لیکلو لار:
د پښتو ژبې د ټولو اوازونو د رانغاړلو لپاره شته لیکدود بسنه نه کوي. په اوسني لیکدود کې د زور لیکلو بڼه نسبت د زور موقعیت ته توپیر کوي.
په پښتو کې د زور د لیکلو قاعده دا ده چې د کلمي په پیل کې په الف (اتل، اخیستل، اچول…)، د کلمې په منځ کې نه لیکل کېږي. لکه په (تکل، ټکر) او نورو کې او د کلمې په پای کې په (ه) ګرافیم سره لیکل کېږي. لکه د ( پیاله، سترګه، پوزه، مینه) او نورو ویونو کې.
نو د پورتنۍ شننې پر بنسټ ویلای شو چې د (مسئله) کلمه باید د پښتو د املایي قواعدو له مخې د (مسله) په بڼه ولیکل شي.
سلامونه!
یوه یادونه ضرور ده. اړتیا نسته چي موږ چي له عربي او یا بلي ژبي له کلیمو څخه ژبه پاکه کړو او نه دا امکان لري، خو پاته د مسئله او مَسَله خبره سوه، مَسَله د سره څیرلو مانا لري.
په جنوبي حوزه کي خلک دا یوه خبره عامه کوي وای: سره مَسَله به دي کړم(سره څیري به دي کړم)
په درناوي