پوهندوی شیما غفوری
خداوند را شکر گذارم که در زندگی چانس های برایم پیدا شده است، تا واقعیت ها را بهتر درک کنم.
خوشبختانه در لیسه رابعه بلخي در سایه تربیت استادان خوب و لایق توانستم نه تنها بیاموزم، بلکه علاوه بر زبان مادری ام زبان های پشتو و انگلیسی را نیز دوست بدارم.
دوره تحصیل در بلغاریا و آموزش حتمي زبان روسی در پهلوی بلغاری و مهاجرت در آلمان و آموزش جرمني سرشت مرا چنان خمیر کرده است که در عقب هر زبان عظمت انسانیت و مهر انسان را جستجو می کنم و به هر زبان احترام می گزارم و به هر کدام عشق میورزم.
به بهانه روز جهانی پشتو می خواهم امروز دیدگاه ام را بر مبنای تجربه شخصی ام با شما عزیزان شریک بسازم و آن اینکه گویندگان این زبان همه شاعر اند.
من نمیدانم که آیا تا حال کسانی در این مورد چیزی نوشته اند و یا خیر ولی احتمالا که این موضوع را برای بار اول من می نویسم.
بعد از ازدواج من دختر کابلی خارج دیده با زنان و مردان پشتو زبان شهری و دهاتی نشست و برخاست فامیلی پیدا نمودم.
آنچه که باعث تعجب من شد این بود که یک قوم همه زن و مرد، باسواد و بیسواد، پیر و جوان همه شعر می گویند.، حتی مکتب نرفته ها، دختران خجالتی دهات، مردان و زنان در گیر جنگ وفقر، مردان و زنان با قامت دوتا..
کسی از جنگ می نالید، زنی با یک لندي زیبا احساس خود را با آن حالت ابراز می کرد، دیگری از آنطرف یک لندي فی البدیحه را می گفت، دیگری در حالیکه اشک هایش را پاک میکرد، یک لندي را که همان حالت خودش را در همان لحظه ترجمانی می کرد میسرود.
و جالب اینکه بعضا چنان لندي های عریان که از بوسیدن و بغل گرفتن… سخن میراندند.
اکثریت آنها زنان و مردان، دخترها و پسر های بیسواد بودند ولی همه شاعر، بدون آنکه خود را شاعر بگویند
در مجالس زیادی متوجه شدم که یک قوم همه شاعر اند و در مورد هر چیزی که می بینند میتوانند یک لندي بسرایند.
از وطن گرفته تا انسانیت، عشق، روابط مخفی عاشقانه، بوسیدن و نوازش، غم و اندوه، جنگ و شجاعت ووو.. چنانچه وقتی لندي ها را مطالعه کنیم در می یابیم که برای ابراز احساسات سرحدي را نمی شناسد و از مسایلی که در شعر فارسی تابو شمرده میشود در لاندي ها خیلی وافر گفته شده است.
شاعره زیبا کلام شعر فارسی فروغ فرخ زاد به خاطر تابو شکنی هایش آوازه شرق گردید، ولی در زمان حیاتش با عکس العمل شدید اجتماع هم مقابل شد. و اما در لندي ها پشتو بازتاب طبیعت انسانی را در هزاران شکل و خیلی برهنه تر میتوان یافت.
و من به این تصور هستم که انها اندوه مصیبت جنگهای تحمیلی و از دست دادن عزیزان شان را آنها با مرهم شعر تداوی می کنند
هر خنجر غمی قلب شان را می شگافد و با ترنم لندیی آنرا دوباره بخیه می زنند.
روز تجلیل از زبان دوست داشتنی پشتو را برای هموطنان عزیزم مبارکباد می گویم
نمونه هاى از لندى:
تر خوله مې زيړې اوبه راغلې
د بيلتانه لړم په زړه چيچلې يمه
يار مې په شنو سترګو مين دى
زه به دا تورې سترګې چيرې بدلومه
د خولې خندا دې راسره ده
د زړه کوڅې دې رانه بيلې دي مينه
عالمه لرې شئ له مخې
سترګو ويشتلى په ديدن يې مړومه
وړه خو نه يې چې شرميږې
غټه نجلۍ يې په چا غږ وکړه مينه
هلک خو نه يې چې شرميږې
مور ته مې وايه چې په لور د مين يمه
د سينې زور په اندازه کړه
تي مې خوږيږي اوسنۍ بالغه يمه
د وطن ترخې مې خوراک واى
خوراک مې مه واى د پردي وطن ګلونه
مورکې مه راته قهريږه
په تا تير شوي په ما اوس راغلي دينه
تورې له تيکي راوباسئ
بيا مو وطن ته فرنګيان راغلي دينه
ولې د سر په زنګون ايښى؟
صبر سرور دى ځواني مرګ به شې مينه
چې مازديګر شي زړه مې ښه شي
په ګدر جوړ شي د منګيو قطارونه
زه په عاشق سړي پوهيږم
يا يې رنګ زيړ وي يا يې شونډې وچې وينه
جانانه دومره راسره واى
لکه برښنا چې له بارانه سره وينه
چيرته چې علم حاصليږي
په هغه ځاى کې به زه خاورې کړم هډونه
مورې لنډۍ توره مې راکړه
په وطن جنګ دى، زه خپل ځان قربانومه
خاونده ما د ګودر ګل کړې
چې جينکۍ مې شوکوى سر کې مې ږدينه
يار مې ټوپک زه يې مرمۍ يم
په تورو غرو يې وويشتم ورکه يې کړمه
مازديګر چيرته وې چې نه وې
خورې ورې زلفې په بام ولاړه ومه
پاس په هوا راشه جانانه
د ځمکې لارې بيلتانه نيولې دينه
که يوړم يوړم اوبو يوړم
چې بې ګودره ګډيدم اوبه مې وړينه
بيلتونه راشه ستړى مه شې
زړه مې پښتون دى، ميلمه نه خپه کوينه
زما د څه وکړل چې ولاړې؟
ځان د پخپله بې ديدنه کا مينه
که تور وربل مې ميراتيږي
په وطن جنګ دى جانان نه منعه کومه
که له زلمو نه پوره نشوه
ګرانه وطنه جينکۍ به د ساتينه
ګيلې به ډيرې ورته وکړم
که مې يوځل د سور پالنګ ملګرى شينه
ماويل يوازې به زما يې
د اختر ټال يې هر سړى د زنګوينه
مسافرۍ مې زړه نرى کړ
چې تش وطن را يادوم ژړا راځينه
وطن مې تن، تن مې وطن دى
د تن په وينو يې ساتم تر څو چې يمه
يو وارې ټينګه غيږه راکړه
بيا د دادا له توره ورکړه چې راځينه
سلامونه،
خواهر عزیز آغلې پوهندوی صاحبه شیما جان غفوري! یک جهان تشکر از نظر نیک تان راجع به زبان ملي ((پښتو)).
اینکه ګفته اید : همه ګویندګان این زبان شاعران اند!. بالکل قبول ؛ همه نې خو اکثریت شان اند.
آیا بحیث پوهندوی صاحبه راجع به علل این قريحه ء ی شعري که چرا درین ملت یا قوم بارزتر است ؟ فکر کرده اید؟
په درنښت به زه یو نظر درکړم چې :
۱- په پښتو ژبه کښې د سانسکریټ، آریايي، پرسیا (فارسي) ،تورکي ، عربي ا.د.ن. ژبو حرفونه او ټول غږونه شته .
۲- د پشتون ټبر د اوسیدلو جنت نشان هیواد لر او بر کښې ښایسته طبیعي آوازونه او زړه راښکونکې نغمې او موسیقي وجود لري.
۳- پخپله د پشتونولۍ کلتور یا فرهنګ له خاصو ویاړونو او د ښځینه وو او نارینه وو په ګډه کار او بار، ژوند او مرګ څخه غني دی ،نو دا هم زما په آند د لڼډیو ( ببخشید خواهر محترم لندي یا لاندي نیستند! لڼډئ) په ځانګړې ډول د زنانه وو له خوا د ویلو او ایجاد لامل ده.
بابای بزرګ لسان پشتو ، خان خوشحال خان خټک چه خوب فرموده بود:
له خوشحال سره که کشينې یو څو کاله
دا د غرهء خټک به وآړَه شاعران شي.
باز هم متشکر ، و از پوهاند ها و استادان ادبیات خوهشمندم که اګر نظریات من سهو باشند ، ایشان دلایل دیګر خویش راضافه نمایند.
۱۱بجه و ۳۰ دقیقه بروکسل ۳۱/مےء/ ۲۰۲۰م.= ۸ عید الفطر= ۱۱جوزا (غبرګولي ۱۳۹۹ه.)
سلام
په پښتو ژ به کې فی البدیهه شاعرا ن ډیر دی . که په ځلمو پوره نه شوه ګرانه وطنه جنکۍ به دې ساتینه
دخولې خندا دې راسره وکړه دزړه کوڅې دې را نه بېلې دی مېنه
د انګریزانو شیطانت او منافقت . دکمزورو ادارو تګلاری او غفلت ، له پښتو ژبې سره په ډاګه د مور او میرې برخورد ، په نوم رسمی ژبه خو په تعلیمی نصاب کې یی محدودول . مصنوعی او ساختګی سالګړو باندې پالل . د حکومت مهمو چارواکو ګونګیتوب ، په بهر او د ننه کې هیڅ فرهنګی او څېړنیزه مرکزونه نه لرل. د لوړو زده کړو وزارتپه چوکا ت کې د منابعو او څېړنو نه شتون ، دهر دیالکت لهجې او دډاکتر سابی په خبره قریحه هغه لاملونه دی چې څوک سترګې ترې نشی پټولای . کوم حکومت ډیر ه لږه بودیجه د کتابتون ، رسالو ، مجلو ،ورخپانو و وسایلو او ابزارو انلاین او بېلاین په دومره مرستو کې لګولی دی .
در نهایت یک زبان وقتی انکشاف وتوسعه می یابد که پروګرام های زیر بنایی علمی و تحقیقاتی،تخنیکی داشته باشد نه اینکه از هوا وهوس وپیغام ناچیز تویترتبلیغ کنیم . بناء ما فاقد منابع برجسته زبان هستیم و از تنګناهای بحران طولانی میګذریم ونیازمند اتحاد وهمبستګی در همه امور ودر زبان بیش از پیش هستیم . حسن نیت شما منحیث یک نویسنده عاری از هرګونه لاف عالی تر ودانشمندانه تر است .
ډیر عالی لیکنه وه او د واقعیتونو بیان .
ازهمه نخست از نظرو برخورد عالمانه استاد غفوری تقدیر می نمایم و واقعا نظریات زیبنده با مقام استادی دارند که ما فعلادر پوهنتون ها مثل شان را نهایت کمتر سراغ داریم.
ثانیا:مبصرین دانشمند هم مکمل موضوع و به نکات اهم اشارات داشتند که نهایت بجا و قابل ستایش است.
ثالثا:آنچه به نظر میرسد پشتو زبان درباری نبوده و سابقه مداحی چندان نداشته لذا ازتوجه حکام دوران به دور مانده و این هم یکی از عوامل عدم توجه به رشد آن است
و در ماضی قریب زمان ظاهرشاه و داود خان موجودیت افراد چون طاهر بدخشی در تألیف و ترجمه وزارت معارف یکی از عوامل بازدارنده به سطح معارف وقت بود که می توان در کتب مکاتب پشتو زبان به آسانی مشاهده کرد