لیکوال: عبدالحنان آرمل، د کابل پوهنتون، ادبیاتو پوهنځي، پښتو څانګه ماسټري درېیم سمستر.
بېخاصیته سړی (The Man Without Qualities) (Robert Musil)
رابرټ موزيل د اتریش هېواد لیکوال او فیلسوف و. هغه د خپل نابشپړ ناول (بې خاصیته سړي) له امله شهرت ترلاسه کړ. دا ناول د شلمې پېړۍ یو له مهمو ادبي آثارو څخه ګڼل کېږي او د اروپايي ادبیاتو په تاریخ کې ستر ځای لري. مخکې له دې چې د موزیل په ژوند، زده کړو، آثارو او د هغه پر ناول (بېخاصیته سړي) باندې بحث وکړو په لنډه توګه د اتریش په اړه مالومات لولو.
اتریش (Austria)
اتریش په مرکزي اروپا کې یو غرنی او د بډایه کلتوري او تاریخي میراث له امله مشهور هېواد دی. رسمي نوم یې د اتریش جمهوریت او پلازمینه یې د ویانا (Vienna) ښار دی. اتریش له اتو هېوادونو سره ګډه پوله لري. شمال ته یې جرمنی او د چک جمهوریت پراته دي. ختیځ ته یې سلواکیا او هنګري موقعیت لري. سویل ته یې سلووینیا او ایټالیا واقع دي او لویدیځ ته یې د سویس او لیختن شتاین هېوادونه پراته دي.
د اتریش سیاسي جوړښت فدرالي پارلماني جمهوریت دی چې مشري یې د ولسمشر په غاړه او اجرایې واک یې د لومړي وزیر سره دی. اتریش د اروپایي اتحادیې غړی او د شینګین زون برخه ده. رسمي ژبه یې جرمني خو په ځینو نورو سیمو کې یې لږکي په کروشیایې، سلووینیایې او هنګري ژبو هم خبرې کوي.
اتریش پرمختللی اقتصاد لري چې تر ډېره بریده پر صنعت، ټکنالوژي او ګرځندویي (الپس غرونه) باندې ولاړ دی. اوږد او پیچلی تاریخ لري؛ د ۱۳ پېړۍ په شاوخوا کې د (هابسبورګ) د امپراتوري برخه وه او څو پېړۍ یې د اروپا په سیاست کې مهم رول درلود. له لومړۍ نړۍوالې جګړې وروسته یې د امپراتوري نظام له لاسه ورکړ؛ په ۱۹۱۸ زېږدېز کال یې خپلواکي واخیسته؛ خو په دویمه نړۍواله جګړه د نازي جرمني له خوا ونیول شول اما د جګړې له پای ته رسېدو سره سم بېرته خپلواک شو. مهم ښارونه یې ویانا (پلازمینه)، سالزبورګ او انسبرګ دي.
د موزیل ژوند
رابرټ موزيل د اتریش په کلاګنفورت (Klagenfurt) کې په (۱۸۸۰) زېږدېز کال د نومبر په شپږمه نېټه زېږېدلی او په (۱۹۴۲) زېږدېز کال د اپریل په پینځلسمه نېټه په سویس کې د مغزي وینې بهېدنې له امله ومړ. د پلار نوم یې الفریډ موزیل (Alfred Musil) او د مور نوم یې هړماین بړګ (Hermine Berg) وه. الفریډ انجینر و او د خپل زوی د زده کړو پلوی و خو د هغه د ادبي برخې له لیوالتیا سره یې مخالفت کاوه. الفریډ کوښښ کاوه چې زوی فني لارې ته سوق کړي خو زوی د ادبیاتو په برخه کې خپله لار وټاکله. مور یې جرمنۍ او یوه هوښیاره ښځه وه. د خپل زوی ډېره ملاتړې او د هغه په ادبي ژوند کې یې ډېر اغیز درلود. د موزیل کورنۍ د ټولنې له منځنۍ کچې څخه وه.
موزیل زده کړې
رابرټ موزیل په (۱۸۹۲) زېږدېز کال د اتریش د (بورګن لاند) په ایالت کې په یوه نظامي ښوونځي کې شامل شو. دوه کاله وروسته د نورو نظامي زده کړو له پاره (مریس ویسکرشن) ته ولاړ. دلته د زده کوونکو سره د زندانیانو په څېر توند چلن کېده چې د ده پر ذهن یې ناوړه اغېز کړی و. په (۱۸۹۷) زېږدېز کال د نورو مسلکي زده کړو له پاره ویانا ته ولاړ. دا د ده په خوښه نه و بلکې پلار او کورنۍ یې غوښتل چې نظامي زده کړې وکړي. موزیل هڅه کوله چې کورنۍ بویه ده ته د انجنیري په برخه کې د زده کړو اجازه ورکړي؛ همداسې وشول درې کاله وروسته یې د مېخانیکې انجنیري په څانګه کې زده کړې پيل کړې. په دې موده کې یې د لویو لیکوالو او فیلسوفانو آثار او کتابونه ولوستل. په فلسفه کې د (ارنست ماخ) تر فکري اغېز لاندې شو، د ډاکتري سند له پاره یې په فلسفه کې د هغه په اړه رساله ولیکله او همدا راز د نورو پوهانو له فکرونو سره بلد شو او په ځانګړي ډول د (نیچه) فکرونو پر موزیل ډېر اغیز وکړ. موزیل ارواپوهنې او عمومي فلسفې ته مخه کړه او تر ډاکتري پورې یې لوړې زده کړې په کې وکړې ځکه چې انجنیري او ریاضیاتو یې پوښتنې نه شوای ځوابولی. د اتریش په دفاع وزارت کې، له دندې وروسته د جرمني پلازمېنې برلین ته ولاړ او د یو لیکوال په توګه یې کار پیل کړ.
د موزیل آثار
موزیل له (۱۹۰۵) زېږدېزکال وروسته لیکنې پيل کړې، پر (۱۹۰۶) زېږدېز کال یې د (د ځوان تورلس ستړیاوې) په نوم لومړی ناول خپور شو. په (۱۹۱۱) زېږدېز کال یې دوه داستانونه د ( ارام ورنیک اندېښنې) او د (مېنې کمال) په نومونو خپاره شول. موزیل له ژوند څخه ناهیلی شوی و او په (۱۹۱۳) زېږدېز کال یې د ځان وژنې هڅه کړې وه خو پلار یې راوګرځول او له خپل یوه ملګري سره یې په کار وګوماره. موزیل څه وخت وروسته بېرته لیکنې پيل کړې. پر (۱۹۲۱) زېږدېز کال یې د (سودایې) په نوم یو کتاب خپور کړ. په (۱۹۲۴) زېږدېز کال یې دوه کتابونه د (لویو خلکو ملګري) او د داستانونو یوه ټولګه چې د (درې ښځو) په نوم وه خپاره کړل. رابرټ موزیل د (بې خاصیته سړي) لومړۍ برخه په برلین او دویمه برخه په ویانا کې په (۱۹۳۰ او ۱۹۳۳) زېږدېز کلنو کې خپرې کړې. په دې وخت کې یې ډېرې اقتصادي ستونزې لرلې ځکه د کورنۍ له خوا ورسره مخالفتونه زیات شوي وو.
بې خاصیته سړی
رابرټ موزیل د دې کتاب په لیکلو پوره شل کاله لګولي دي. لمړۍ برخه یې په (۱۹۳۰) زېږدېز کال او دویمه برخه یې په (۱۹۳۳) زېږدېز کال کې خپره کړې ده. درېیمه برخه یې د هغه له مرګ څخه وروسته د هغه د مېرمنې ملینا جسنسکا (Milena Jesenska) په هڅو نیمګړې خپره شوه. د دې ناول دغه درې برخې ټول ټال ۲۷۰۰ مخونه لري او د (لوموند) او (مونیخ) د ادبیاتو په مرکز کې د شلمې پېړۍ شهکار ګڼل کېږي. دغه ناول په داسې وخت کې لیکل شوی چې لومړۍ نړۍواله جګړه پای ته رسېدلې وه او دویمه نړۍواله جګړه پیلېدونکې یا روانه وه. دې ناول د خپرېدو پر مهال لوی اغېز وکړ او د شلمې پیړۍ د مهمو ادبي اثارو په توګه وپېژندل شو. ناول په جرمني ژبه لیکل شوی او په دې ژبه کې د موزیل ځانګړی نثر او د کلمو کارول ځانګړی خوند لري. وروسته مختلفو ژبو لکه انګلیسي، فرانسوي او پارسي ته وژباړل شو چې په نړۍواله کچه یې شهرت وموند. دا ناول د جرمني او اتریش د فرهنګونو ګډ انځورونه وړاندې کوي. بې خاصیته سړی د شلمې پیړۍ په لومړیو کې د (اتریش- هنګري) د امپراتوري وروستۍ ورځې منعکسوي. دغه ناول د شلمې پېړۍ ناخوالې په کنایه امېزه ژبه را اخلي. ناول د یو بې ارادې او بې خاصیته سړی، اولریک (Ulrich)، کیسه تعقیبوي چې په ژوند کې د خپل مقام او ارزښت لټون کوي. په ناول کې د ککانیا (Kakania) په نوم یو خیالي هېواد انځور شوی چې پولې یې له پولنډ نه نیولې تر بالکان او تور سمندرګي پورې رسېږي. ککانیا د یوه امپراتور، فرانس ژورف (Franz Joseph) له خوا اداره کېږي، موزیل په دې ناول کې لیکي: ککانیا یو خپلواک هېواد و خو بیا هم نړۍ د دې ځواکمن او پرمختللي هېواد په اړه نه پوهېده. د کیسې اتل هم د دې هېواد په څېر فرضي او خیالي بڼه لري، لیکوال خپل ځان پټوي؛ ټول خیالونه، فکرونه، فرضیې، نظریات، عواطف او تجربې یې د اولریک په نوم د یوه دوه دېرش کلن ریاضي پوه له برخلیکه پیلوي چې د لیکوال په څېر نظامي زدهکړې لري، په انجنیري، ریاضیاتو، ارواپوهنې او فلسفه کې د پوره پوهې خاوند دی خو بیا هم دا ټول علوم قناعت نه شي ورکولی او د ارزښتمن ژوند په مانا پسې ګرځي. د ډېرو علومو له زده کړې وروسته د هغه په ذهن کې ګډوډي رامنځته کېږي نو له هرڅه لاس اخلي ګوښی کېږي او حتا د ځان وژنې هڅه کوي.
د ناول منځپانګه او کرکټرونه
بېخاصیته سړی د موزیل یو ژور فلسفي ناول دی چې د انسان د وجودي کړکېج او هویت د لټون له پاره یوه ژوره څېړنه ده. په دې ناول کې، د اولریک په نامه یو ځیرک او پوه سړی د خپل ژوند هدف او ارزښت لټوي خو د هغه ژوند بېهدفه او بېارادې دی. اولریک د خپلو څېړنو، علمي پوهې، او د فلسفې له زاویې د خپل وجود د مانا لټون کوي. دی د خپلو زده کړو، د ریاضیاتو، ارواپوهنې او فلسفې له لارې د ژوند حقیقت ته رسېدل غواړي خو دا ټولې پوهې ورته قناعت نه ورکوي او هغه د یوه ژور فکري کږلېچ سره مخ کېږي.
اولریک د ناول اصلي کرکټر، یو ځیرک او پوه سړی دی چې د خپلې بېارادې او بېخاصیته ژوند له لارې د خپل وجود مانا لټوي. اولریک د خپل ژوند د بېارادې والي له امله د ګڼو داخلي ګروېږنو سره مخ دی. هغه د ژوند د لومړنیو هدفونه په لټه کې دی خو د هر هدف په موندلو سره، دی د خپل ځان په اړه نورې پوښتنې راپورته کوي. دا وضعیت هغه د ژوند یوه نه ختمېدونکې کړاو ته رسوي چې د نهایي آرامتیا له غوښتنې سره تړاو لري. په دې توګه، د اولریک شخصیت د نړۍ د معنوي کموالي او د هویت د کړکېج یوه بیلګه ګرځي.
په ناول کې د اولریک تر څنګ ګڼ شمېر فرعي کرکټرونه هم شتون لري چې د هغه د فکري تجربو او د ژوند د لټون برخه کېږي. اګاتا (Agathe) د اولریک خور او د هغه نږدې ملګرې ده او د دې ناول یوه مهمه برخه جوړوي. اګاتا د اولریک په ژوند کې یو مهم رول لوبوي او د هغه د داخلي ګروېږنو یوه برخه جوړوي. د خپل ورور سره ژورې فلسفي خبرې کوي او د ژوند په اړه د هغه پوښتنو ته ځوابونه وایې. دې کرکټر ته د روحاني اړخونو له لارې یوه خاصه او ژوره مانا ورکول شوې ده. دا د ټینګار وړ ده چې اګاتا د اولریک د فکري کرکټر یو اړخ او یو فضا رامنځته کوي.
اړنهایم (Arnheim) او ډایټیما (Diotima) چې د ټولنیزو بدلونونو استازیتوب کوي. دوی د دې ناول د فلسفې او ټولنیز جوړښت د اندونو د پراختیا له پاره یو اړین کردار لوبوي. دغه کرکټرونه د ټولنیز او اخلاقي بدلونونو په اړه نظرونه وړاندې کوي او اولریک ته د خپلې داخلي نړۍ د بیا جوړولو له پاره فرصتونه برابروي. د ناول د فرعي کرکټرونو په توګه، دوی د اولریک د ذهنیت د پراختیا او د خپل وجود د لټون په پروسه کې مهمه ونډه لري. همدا راز والټر (Walter) د اولریک یو ملګری او موسیقي پوه دی. کلیړس (Carisse) د والټر مېرمن ده. جنرال سټوم (General Stumm) د امپراتوري یو وفادار افسر دی چې د نظم او کنټرول په ارزښت باور لري. ډاکتر پالان اړنهایم (Dr. Paul Arnheim) یو بډای او هوښیار شخص دی چې د ټولنېزو نظریاتو او اخلاقي اصولو په اړه مختلف نظرونه لري. موبړګګړ (Moosbrugger) یو جنایتکار کرکټر دی چې د اولریک د مفکورو سره متضاد او مرموز شخصیت لري.
د ناول ټولنېز او تاریخي شالید
بېخاصیته سړی په شلمه پېړۍ کې لیکل شوی، په دې وخت کې د اروپا سیاسي او ټولنېز وضعیت بېټېکاوه و. د اتریش-هنګري امپراتوري وروستۍ ورځې، لومړۍ نړۍواله جګړه، او د دویمې نړۍوالې جګړې ته څېرمه حالتونه ټول په دې ناول کې د کرکټرونو په ژوند او فلسفه کې اغېز ښندي. د موزیل د ناول ټولنېز او تاریخي شالید د هغې زمانې د بېکچې بدلونونو او د انسان د معنوي کموالي یوه څرګنده نمونه ده.
په دې وخت کې، د اروپايي ټولنې جوړښتونه، د فلسفې نوي جریانونه، او د وجودي فلسفې اړوند غورځنګونه لکه (نیچه) او (ارنست ماخ) د موزیل د لیکنې له پاره اغېزمنه سرچینه ګرځېدلي. په دې ناول کې، د شلمې پېړۍ د سیاسي او ټولنېزو بدلونونو اړوند نښې ښکاري چې د انسان په ذهن کې د هویت، هدف او ارزښت د پوښتنو لامل کېږي. موزیل د دې ټولنېزو کړکېچونه په ترڅ کې د انسان رواني او فلسفي وضعیت ته ژوره کتنه کوي. د وجودي بحرانونو او د معنوي کموالي څخه پیدا شوی هویت نه یوازې د اولریک بلکې د ټولې ټولنې یوه عامه ستونزه ده.
د موزیل د ناول له مخې، د هغه زمانه یوه بېټېکاوه دوره ده چې په هغې کې د فرد ژوند ته د ارزښت او مانا ورکولو له پاره د ټولنې، سیاست او فلسفې بدلونونو ته اړتیا ده. د اتریش او جرمني فرهنګي شالید د دې ناول په برخه کې مهم دی چې موزیل په کې د ژورو فکري پوښتنو او فلسفي کړاوونو د بیان له پاره ځانګړې ژبه او نثر کاروي. د دې ناول ټولنېز او تاریخي شالید په ټوله کې د موزیل د هنري او فلسفي کمال یوه بېسارې نښه ده.
د بېخاصیته سړي اصطلاح
د بېخاصیته سړي اصطلاح، دوې برخې لري: “بې خاصیته” او “سړی”. د دې اصطلاح مانا او مفهوم د مختلفو اړخونو له مخې څېړلی شو
لغوي اړخ
د بې خاصیته سړی لغوي مانا هغه څوک/ کس دی چې ځانګړي صفتونه ونه لري. دا اصطلاح د شخصي ځانګړتیاوو، صفتونو او ځانګړو وړتیاوو نشتوالی څرګندوي.
مفهومي او پیلامیز اړخ
په ناول کې د بېخاصیته سړي مفهوم د یو شخص ژوند ښيې چې بېارادې، بېهدفه او بېلوري وي. دا اصطلاح د ناول اصلي کرکټر؛ اولریک؛ ته اشاره کوي چې په خپل ژوند کې د هدف او ارزښت نشتوالی احساسوي.
فلسفې اړخ
د بېخاصیته سړي مفهوم د انسان وجودي کړکېچ څرګندوي چې په هغې کې یو شخص خپل ځانګړی هویت او مقام نه پېژني. دا د وجودي فلسفې یوه مرکزې موضوع ده چې انسان ته د خپل وجود د مانا او هدف په اړه پوښتنې راپورته کوي.
ارواپوهنیز اړخ
دا ناول د یو شخص رواني او داخلي حالت څرګندوي چې په هغه کې یو شخص د خپلې بېارادې او بېهدفه ژوند له امله د داخلي کړکېج سره مخ وي.
پایله
موزیل د شلمې پېړۍ یوه وتلې ادبي څېره وه چې خپل ژوند یې د فلسفې او ادبیاتو په لور روان کړ. د هغه آثار په ځانګړي توګه د بېخاصیته سړي ناول د انسان وجودي کړکېچ، بېارادې ژوند او د ټولنې د پیچلیو حالتونو په اړه ژور تحلیل وړاندې کوي. د موزیل په دې ناول کې، د انسان د ژوند مانا او ارزښت لټون، د وګړیز هویت نشتوالی او د ټولنېزو بدلونونو پر وړاندې د بېباوري احساسات څرګند شوي دي. دغه ناول د شلمې پېړۍ د فکري او فلسفې بهیرونو یو مهم انځور دی چې د انسان د ژوند د بېثباتۍ او د وجود د پوښتنو پر اساس ولاړ دی.
موزیل په دې ناول کې د انسان د وجود، هویت، او هدف په اړه ژورې فلسفي پوښتنې راپورته کوي. دغه ناول د شلمې پېړۍ په لومړیو کې، په یوه خیالې ټولنه کې د اولریک په نوم د یو کس د ژوند کیسه ده چې له بېهدفه او بېارادې ژوند څخه کړېږي. د فردي او ټولنیزو کړکيچونو ژور انځور یې وړاندې کړی چې د ژوند له فلسفي اړخونو سره تړاو لري. دا اثر د شلمې پېړۍ یو له مهمو ادبي شهکارونو څخه ګڼل کېږي چې د موزیل ادبي او فلسفي نظرونه یې په نړۍواله کچه مشهور کړل.
اخځلیکونه
۱: انټرنیټ او چټ جې پې ټې.
۲: حبیب رحیمي، شکیلا. مومند، محمد رفیق. بهیر، محمد رازق. ۱۳۹۰ هـ.ش. اتم ټولګی جغرافیه. کابل: د پوهنې وزارت.
۳: یون، محمد اسمعیل. ۱۴۰۳ ل.ل.نړۍوال ادبي شهکارونه درسي کتاب. کابل: سمون کتابپلورنځی.