[416] وربل- اوربل.

[417] لوجرومله يا لجرومله د رنجو يوه خاصه كوچنۍ كڅوړه ده چې پښتنې پېغلې او ښځې يې په ډېر ظرافت له ټوكر – مريو، زرتارو او ورېښمنو څخه جوړوي او وروسته د لوجرو ملرګي (سلايي) په واسطه خپلې سترګې پرې توروي.

[418] ناورين- غم، په غريو ژړا.

[419] يو ډول غوټه. دلته مجمعه وېښته ترې مراد دي چې ګوړګوټي هم بلل كېږي.

[420] غورې – لافې باټې، تود مجلس.

[421] د ښځو د وېښتانو د سينگار يو ډول سيخك.

[422] څنگې- څنگه.

[423] پې- پرې.

[424] د زرملې خلك د وښې په ځاى سپرخى وايي:

درغى سپيرخى، خورې ټېنگ نېسه تندى

كه يو وارې د خلاص شو بيا به يې نه كړې تور پيكى

وښى (باهو) د لاس يوه گاڼه ده. دلته هغه نري هلالي ډوله وښى مراد دى چې نري- نري څوكۍ لري او وېښته پرې بېلوي. ضمناً سپرخۍ د غوندې ستن (جوال دوز) ته وېل كېږي.

د كوچيانو بدل:

درغى سرخى خورې ټينگ نيسه تندى

كه دا وارې دې وران كه، بيا به نه كې تورپيكى

يا: كه دا وارې دې ړنگ كه، بيا خپه ده تورپيكى

يا: كه دا وارې دې بېل كه، گيله من ده تورپيكى

درغى سپرخى په وربل ټينگ نيسه لاسونه

كه دا وارې دې وران كه، بيا بې نه كې ولونه- ولونه

(كوچيانۍ پانگه،  ص 100)

[425] دا هم د زرملې د خلكو يوه بدله:

تور پيكى دې په تندي شو دړې وړې

ته كم عقلى اوس مه كړه ګړې بړې

[426] مينځي – وينځيۍ

[427] يوله- وياله- واله.

[428] تې- د ترې مخفف.

[429] وركړئ

[430] پيرى – جند

[431] تور ځوانان يعنې پياوړي، ښايسته او مټور ځوانان.

[432] دېلې- دلې- دلته.

[433] د موټر د كلمې وردگي تلفظ.

[434]  دا اصلاً د قوم نوم دى خو دلته د وياړلي او سرلوړي مانا وركوي.

[435] توخانه- تاوه خانه. توخانه هغه كوټه ده چې د نغري يا تناره په اور تودېږي. په وردگو او د افغانستان په ډېرو نورو سړو سيمو كې خلك توخانې لري او جوماتونه هم په همدې توگه تودېږي. توخانه په خپل څنگ كې يوه بله كوټه لري چې خلك يې د اور خونه يا آتش خانه بولي. د اور د خونې په تناره كې اور بلېږي. ښځې په دې تناره ډوډۍ او كټوې پخوي او اور يې په هغه سيستم كې توخانې ته ځي چې د سيمې خټگر استادان يې د روباه خانه په شكل جوړوي. كله چې د اور د خونې د تناره لمبو او تاو د توخانې په روباه خانو كې تودوخه توليد كړه، د تيږو هغه تبۍ تودېږي چې د روباه خانې په سر يا د كوټې په غولي اېښي وي. دغه تودوخه دا كوټه يوه روځ او شپه ښه ملايمه توده ساتي. د تاوه خانې، روباه خانې، آتش خانې پيش خانې، بلخانې (بالا خانه) درې كلمې ښيي چې دا كسب هم په لومړي سر كې له دري ژبو يا تاجكو يا هزاروو څخه وردگو او نورو پښتنو ته راغلى دي. يا بۀ دوى د په ژمي كې د هغوى تودې كوټې ليدلي وي او په خپل كور-كلي كې به يې جوړې كړې وي او يا به تاجكو يا هزاره  خټگرو لومړنى توخانې په پښتنو كې جوړې كړې وي.  

زما په ياد كېږي چې له توخانو مخكې په وردگو كې خلكو خپلې د استوگنې خونې يا واړه- واړه جوماتونه په (لمبه يي) تنورونو تودول. په دې طريقه كې به د كوټې په منځني برخه كې تنور موقعيت درلود. كله به چې ښځو په تناره كې اور بل كړ لومړى به يې د ډوډۍ او كټوې كار وكړ او بيا به يې په تناره كې د اوبو گړي(منگي) كېښودل چې د او د سونو له پاره تودې اوبه ولري، بيا به يې د تناره سر په (برغولي) پټ كړ. تر دې وخته پورې بۀ د تناره د اور لمبو د كوټې هوا لږ ماته كړې وه، په عين حال كې به كوټه په دود هم ډكه وه. دې ډول كوټو پاس يو سورى درلود چې د دود د وتلو له پاره به خلاص و، خو كله به چې دود لږ كم شو، نو كومې ښځې يا نارينه به هغه تار راكش كړ چې له سوري څخه پاس به په يوه سرغند (سرغنډ يا سرغونډ يو گڼ پلن ببر بوټى) كې بند و. دا سرغنډ به راكش شو او د بام سورى به يې بند كړ. د خوب په وخت كې به د كر خلك د همدې تناره شا او خوا پريوتل او هغه لويه بړستن به يې په ځان كش كړه چې (جوپرى) نومېده.

ځينو كورنيو پخوا خپل څاروي هم په همدې خونه كې درول. په داسې حالاتو كې به د انسانانو د كيناستو، خوب او خوراك ځاى لږ جگ و او د څارويو له پاره به يوه اړخ ته لږ ژور ځاى په پام كې نيول شوى و؛ خو د دواړو ځايونو چت به يو و!

[436] يو ډول ټوكر.

[437] مطلب زوم دى.

[438] كمكولى – كمكى.

[439] د كوچيانو بدلې:

پرون ده وخت دې نرۍ- نرۍ سندرې كړې

نن په شين گېډۍ له پښو نه لرې كړې

*

ته كمكۍ جلكۍ وې په بامو به ښورېدې

پلار په سترگو ړوند كړې، سرو پايڅو مېرمن يې كړې

*

ته كمكۍ جلكۍ وې په دېرو به لوبېدلې

(…) په سترگو ړوند كې، سرو پاندرو مېرمن يې كې

*

په شودو يې لويه ولې، په ورگك يې غوړولې

پرتوگ د جلنۍ وو، له پايڅو خبره نه وې

(كوچيانۍ پانگه، ص 89).

د وردګو د واده دود او بدلې/ ۲۴ برخه‎