د ترهګرۍ د جګړې تعریف نه شتون د افغانستان جګړه دومره مغلقه کړي چې ( Lutz Kleveman) ورته د نوي سترې لوبې ( New Great Game) نوم ورکړی دی، چیرته چې وینه او تیل د جګړې د سون مواد بللی کیږي، چیرته چې افغان وژنه د سترو نړیوالو موخو، د سیمه ایزو ستراتیژیکو ارزښتونو د پاللو او بلاخره د لویو قدرتونو د  ( Terror Balance) چورلیز بحث ګرځیدلی دی.

د جګړې نا تعریف شوی لوری، د جګړې د افغاني بعدونو کمزوری دریځ، د جګړې مغلق جوړښت بلاخره افغاني سوله هم تر خپل سیوري لاندې راوستې ده. لا هم افغان حکومت د جګړې په وړاندې ګډ دریځ نلري، افغان مخالفینو ته د سیاسي مخالفینو، وروڼو او بلاخره د دښمن په نومونو کې نه همغږي تر سترګو کیږي. د جګړې له اقتصادي اړخ څخه په دواړو لوریو ( افغان حکومت او مخالفینو کې) پراخه ګټه پورته کیږي. افغان جګړه نه یواځې په کور دننه د ناقانونه ( تور ) اقتصاد لویه برخه ګرځیدلي بلکې په سیمه کې هم د وسلو د پلور، پېر، د جګړه مارانو د روزنې او تمویل او بلاخره له دې ټولو ور هاخوا د مخدره توکو د قاچاق او کرکیلي ستونزه بللی کیږي، کوم چې د جګړې مافیایې اړخونه په ځان کې رانغاړئ. ددې ټولو ستونزو تر څنګ افغانان د جغرافیوي انتقال پر اساس د پاکستان له ګاونډیتوب څخه زوریږي.

پاکستان د بنګله دیش د خپلواکۍ ( ۱۹۷۱) څخه را پدیخوا د هندوستان سره د نیابتې جګړې د ترسره کولو د پاره په افغانستان کې د ستراتیژیک عمق ( Strategic Depth) په لټه کې دی. پاکستان د افغان جهاد څخه د فاع پاکستان ګټه پورته کوله او په دې توګه یې په سیمه کې د ستراتیژیکو ګټو د ترلاسه کولو د پاره د افغان ولس بریالی جهاد په ناکام اسلامي حکومت پای ته ورساوه. پاکستان په دې بسنه ونکړه بلکې د افغان خاورې د نیواک د پاره یې خپلې عسکري او پوځې لښکر کشۍ د افغانستان خاورې ته د مجاهد، طالب او داعش تر نامه لاندې داخل کړل.

د ترهګرۍ تر نامه لاندې په جګړه کې پاکستان له امریکا سره ملاتړی شو، خپل ستراتیژیک افغان ملاتړی ( طالب) یې د امریکا د ۵۲ الوتکو بمبار ته ونیول، هغوی چې پاکستان په ننوتلو بریالي شول، په لوړه بیه یې په امریکا په مختلفو اقساطو وپلورل. پاکستان په دې توګه د امریکا یرغل سره پراخه مرسته وکړه، خو چې کله د نوي افغان حکومت په جوړښت او تشکیل شکمن شو، چې له پاکستان څخه ډیر له هندوستان سره د نژدې اړیکو پاللو ته لیوالتیا لري، نو پاکستان د یویشتمې پیړي د پیل ستره نیابتې جګړه پیل کړه. امریکه چې په ( ۲۰۰۳) کې د عراق په لورې پوځونه سوق کړل، پاکستان د امریکا په نیت شکمن شو، پاکستان د هندوستان سره د ( Power Balance) په لټه کې شو. پاکستان د طالبانو له بیا را پورته کیدا ( Resurgence) څخه ملاتړ وکړ.

د مجاهدینو د وخت روزنیز کمپونه یې د طالبانو د روزني، تمویل او تجهیز د پاره په اختیار کې ورکړل. د هرې جګړې د بریالیتوب د پاره دري لازمي عناصرو ته اړتیا ده: پټنځای، د تمویل لارې چارې ( نظامي او وسلوال تجهیز) او د جلب او جذب ساحه. طالبانو دا ټولې اسانتیاوې د پاکستان په ملاتړ د ډیورند د کرښې په اوږدو کې تر لاسه کړي. پاکستان چې په روانه لسیزه کې له سخت اقتصادي بحران سره مخ دی، کور دننه د نا امنۍ له سختو کړکیچونو څخه زوریږي، د پاکستاني طالبانو له سختو ګذارنو سره لاس او ګریوان دی، د طالبانو تمویل او تجهیز په تنها ځان نشي کولی، له دې امله طالبانو په سیمه او نړۍ کې نوې د تمویل او ملاتړ لارې ګودرې پیدا کړي، چې په دې توګه د طالبانو جنګي توان تر ډیره د پاکستان له نیغ په نیغه اغیز څخه خلاص شوی ښکاري. دې حقیقت ته په کتو، پاکستان چې نور په سیمه کې د اوږدې جګړې د تمویل او ملاتړ ځواک نلري، غواړئ په افغاني سوله پاکستانۍ معامله وکړي.

د پاکستان ستراتیژیکه دښمني له افغانستان سره د ډیورند د کرښې په رسمیت پیژندل او د بلوچو سرمچارانو ( Baloch Liberation Army BLA) څخه د افغانانو د اخلاقي ملاتړ مخالفت دی. پاکستان غواړي د افغان سولي په سر هغه موخې چې د تیرو لسیزو مخامخ او یا هم نیابتې جګړو له لارې تر لاسه نشوای کړی هغه اوس د سولې په سر د یوې معاملې له لارې تر لاسه کړي. په دې لټه کې پاکستان د زیرکو دیپلماتانو او ستراتیژیکو نظامیانو په ملاتړ د ملي وحدت مشر اشرف غني په خپله شومه لومه کې را ګیر کړی دی. د پاکستان د افغاني سیاست په لومه کې راګیر د ملي وحدت حکومت په پټه له پاکستان سره امنیتې تړون لاسلیک کړ، چې په ترڅ کې د بلوچو او پښتنو ملتپالو د ځپلو د پاره د افغان ملاتړ دترلاسه کولو کوښښ شوی دی.

د ملي وحدت مشر اشرف غني په ډیره بې باکۍ سره د سیمې ټولې ديپلماتیکې هلې تر پاکستان پورې محدودې کړي، اشرف غني په لوی لاس افغان سوله د پاکستان تر سیوري لاندې ورکه کړه او په دې توګه هغه هیلې چې له سولې سره نښتې وې هغه یې تتې ( کم رنګه ) کړي.

د حل لار:

روانه جګړه باید د افغانانو لخوا تعریف شي، د جګړې لوري باید مشخص شي، په جګړې کې ښکیل افغان لورې باید خپل لومړیتوبونه په ګوته کړي، د سولي د تعریف د پاره دې یو دریم ګړی افغاني ځواک یا مرکچې ټیم رامنځته شي. د سولي د پیل دپاره دې د باور فضا ( Trust Building Process) رامنځته شي. د سولي د پاره دې نړیوال ضمانت په ګوته شي. د ملي وحدت حکومت دې منحل او پر ځای یې انتقالي حکومت ته لاره هواره شي. په سیمه کې دې د ګاونډیو هیوادونو د ګټو د تعریف او تضمین دپاره په کاري میکانیزم کار وشي. د عامه ذهنیت جوړونې د پاره دې رسنیز کمپاین په چټکي سره ترسره شي، کنه په کومه لار چې موږ روان یو، هغه ترکستان ته تللي.

یا ربه توفیق