تاند ته یادښت: دا تبصره خپره او ان ورسره مستقیما شریکه کړئ چې دا دوه ښاغلي چې نومونه یې ذکر شوي دي خبر شي.

دا صحیح ده چې تاسو ښاغلی ماخان شینواری او ښاغلی ډاکتر زیار د پښتو ژبې لپاره کار کوئ خو په کوم رقم چې تاسو دا کار کوئ دا یې لاره نه ده. ارواښاد پسرلي صیب یوه ورځ یوه خبره وکړه چې زما یې تعبیر داسې په یاد دی چې پښتو د اردو او فارسی د بلاګانو تر منځ پرته ده چې باید ډېر په نرمۍ سر پورته کړي. اصلا دغې دوه ژبې پښتو سر پورته کولو ته هم نه پرېږدي، او دا چې تاسو دواړه داسې کلیمې کاروئ چې په هغو نور خو پرېږده پښتانه لا نه پوهېږي نو د دې ګټه به کله خلکو ته رسیږي؟ ما ستاسو د لیکنې ۵ کرښې پوره نه کړې چې ستړی یې کړم. صحیح ده چې زه به پرې پوه شم لاکن دا نور خلک به څه کوي، یو پاړسیوان چې پښتو یادوي هغه به څه کوي؟ هغه به کړنویی او پړاخ پیت، جمبړوت، غولتاړ څنګه تلفظ کوي؟ ښه دا ده چې په همدا مروجه پښتو ژبه لیکل وکړئ چې خلک یې ولولي او پرې پوه شي. ابله ورځ مې چې د پوهنتون یوه استاد نه پوښتنه وکړه چې د (دا سړی دی) جملې ګرامري تحلیل وکړي، پوه نشو. علت دا دی چې یا مونږ ګرامر ویلی نه دی او یا چې راوځي بیا دغسې وي لکه د ښاغلیو ماخان او زیار په الفاظو چې یوازې دوی دواړه ترې ګټه اخیستلی شي.

د تاند د منلې خپرونې درنو خپروونکو څخه هیله: که په اند وۍ، چې په لیکنه مې څوک زړه بدی کیږي، نو بیا یې مه خپروۍ.
ښاغلی احمد
هیله او زارۍ درته کوم، چې راڅخه زړه بدی نه شې، ناروا څه نه لیکم او نه ورسره بلد یم او نه مې تراوسه لیکلي.
پیل یادونه: دمادلیکنو وتونژبه الماني او موخه ژبه مې پښتو ده. اغیز به یې وي، خو د هېڅ ډول ناسمون لامل نه شي کېدی، موږ باید یو څه له کومې داسې پرمختللې ژبې راونیسو.
که اجازه وي، زه به دې لیکنې ټوټه کړم او خپل اند به درته ولیکم:
۱ – دا صحیح ده چې تاسو ښاغلی ماخان شینواری او ښاغلی ډاکتر زیار د پښتو ژبې لپاره کار کوئ خو په کوم رقم چې تاسو دا کار کوئ دا یې لاره نه ده.
ځواب: که دروند وتلی ژبپوه دما مشر استاد پوهاند ډاکتر زیار صیب دې دما لپاره لیکنه کې ور ګډ کړی نه وی، ډېر به ښه وی او ډېره نېکي به دې وی. په هېڅ څرګندونه کې چا ته مه وایي یا مه لیکې، چې ته لکه هغه او یا هغه لکه ته. د دې لیکنې ښه او بد یواځې باید دما په غاړه وي او لیکنه دې یواځې ما ته مخامخ وي.
که دما د لیکلو ډول یا رقم ناسم وي، نو ما خو هیله کړې، چې مرسته وکړۍ او د دې لپاره به منندوی وم.
د لیکنې په لوستلو به کېدی شي له دې امله ستړی شوی وې، چې هلته ځم، ځې، ځو… د یوې غونډالې په څېر تاته نابلد وي، خو دا يو ویيزي پوره غونډالې دي. دما د لیکنې بل ځای کې خبرې پرې شوي او دا اینکلیتیکي څنګه والی یا حالت دۍ، چې پښتو، فارسي او لکه پرتګالي کې هم شته.
۲ – ارواښاد پسرلي صیب یوه ورځ یوه خبره وکړه چې زما یې تعبیر داسې په یاد دی چې پښتو د اردو او فارسی د بلاګانو تر منځ پرته ده چې باید ډېر په نرمۍ سر پورته کړي. اصلا دغې دوه ژبې پښتو سر پورته کولو ته هم نه پرېږدي،
ځواب: دا خو سمه خبره ده. نو څه وکړو؟ له هر څه لاس په سر شو؟
۳ – او دا چې تاسو دواړه داسې کلیمې کاروئ چې په هغو نور خو پرېږده پښتانه لا نه پوهېږي نو د دې ګټه به کله خلکو ته رسیږي؟
ځواب: تا خو نه دي لیکلکي، چې په څه څوک نه پوهیږي.دا مې ګومان نه دۍ، چې پښتانه دې پرې پوه نه شي، خو په خواشینۍ باید ووایم، چې موږ د ټولو پوهنو سره ستونځې لرو، خو باید کار ورته وشي، که دما کار ناسم وي، نو له دې څخه هم زده کړه کېدی شي او بل یې سم ولیکي د بېلګې په توګه ته، خو دما خوله مه رابندوۍ. تر هغې پورې چې چا ته مې زیان نه وي رسېدلی، چې دا بیا ناروا او د سزا وړ ده.
۴ -ما ستاسو د لیکنې ۵ کرښې پوره نه کړې چې ستړی یې کړم. صحیح ده چې زه به پرې پوه شم لاکن دا نور خلک به څه کوي،
ځواب: ځوابی یې پورته کې شته، چې ځم، ځي… او نور د یوې غونډالې په څېر درته نه دی برېښېدلي او یابه بل کوم لامل وي، خو هغه راته روښانه کړه. زه نه یم پوهېدلی، دا دلیل نه شي کېدلی.
۵ – یو پاړسیوان چې پښتو یادوي هغه به څه کوي؟
هغه به کړنویی او پړاخ پیت، جمبړوت، غولتاړ څنګه تلفظ کوي؟
ځواب: داسې هم څوک یوه لیکنه نه مسخره کوي، چې ټار ته یې وباسي. که ،،پاړسیوان،، له دې امله پښتو زده کوي، زه به ورته دخپلو ټولو لیکنو تېر شم او بله دا چې دما لیکنې د هغه چا لپاره دي، چې لولي یې. یو پښتون یې په ویلو کې کومه ستونځه نه لري. دا وییونه اوس ورځني دي او بیا د هغه چا لپاره چې لیکنې او د بل په لیکنو هم لیکنې کوي.
۷ – ښه دا ده چې په همدا مروجه پښتو ژبه لیکل وکړئ چې خلک یې ولولي او پرې پوه شي.
ځواب: ورځنۍ پښتو به نه لیکم هغه ستا په څېر به نو مروجه پښتو باندې دا څنګه لیکو، زه نه پرې پوهېږم.
۸ – ابله ورځ مې چې د پوهنتون یوه استاد نه پوښتنه وکړه چې د (دا سړی دی) جملې ګرامري تحلیل وکړي، پوه نشو.
ځواب: د پوهنتون استادانو څخه ازمویېنه هم اخلې. تابیا ورته وښود؟
۹ -علت دا دی چې یا مونږ ګرامر ویلی نه دی او یا چې راوځي بیا دغسې وي لکه د ښاغلیو ماخان او زیار په الفاظو چې یوازې دوی دواړه ترې ګټه اخیستلی شي.
ځواب: په خواشینۍ باید ووایم، چې دما دلیکنو وتونژبه الماني او موخه ژبه یې پښتو. بیا هم هیله، چې هغه څوک اورېدونکی او ورته ویونکی کوه، چې دا اوس دې کار ورسره وي.
یوه یادونه: دا ته چې ،، ئ،، او یا ،،ترمنځ،، لیکې دا ،، ئ،، په پښتو تپل شوې او ،، تر،، په دې ځای کې ناسم دۍ. که تایې راته بل سموالی وښود، نو زه بیاهېڅ لیکنې نه کوم او دا لیکلې لیکنې به وسوزم او د لیکنو څخه به توبه وباسم.
ناسمونونه راته په ګوته کړۍ. مرسته وکړۍ. سمه لار راته وښایۍ، خو خوله مې مه رابندوۍ.
پای یادونه: زه چې د چاپه لیکنو کې ناسمونونه وګورم، نو لیکنه پرې کوم. په دې هکله مې ډېرې لیکنې شته ، چې د یوه کتاب په بڼه کې هم شته.
دا ډاکتر د نوم سره تړلی دی، چې څوک ډاکتر وي او په لاس لیک کې چې ډاکتر ونه لیکي، هغه لاس لیک نه منل کیږي ( باور وکړه چې ځانپالی نه یم).
کله چې داسې لیکنې کوي، نو په ساړه سر به یې کوې، هغه ستا د لیکنې ـټار او نور په لیکنو کې ځای نه لري.
ډېره مننه او سړه سینه ولرې.
د تان درنې خپرونې خپروونکو او لوستونکو ډېره بخښنه غواړم، که ستړي کړې مې وي.

استاده خدای دې اوږد عمر درکړي.
باور وکړئ له ټول احترام سره سره چې تاسو مشرانو ته یې لرم. ستاسو په ژبه زه بیچاره نه پوهیږم. تاسو خپلې ژبې ته د اخلاص له مخې خدمت کوئ خو له ډېر اخلاص نه درنه ژبې ته (زما کم سواده په باور) زیان اړوئ.
ستاسو لیکنې زه په تاند کې نه لولم ځکه چې سر مې پرې نه خلاصیږي خو دا یوه مې د دې له پاره ولوسته چې یوه لوستونکي پرې تبصره کښلې وه. په دې لیکنه کې مو د پښتو یاګانې نه دي مراعت کړي. د فعلي (ئ) پر ځای مو (ۍ) کارولې چې د اسم لپاره راوړل کېږي.
د ګرامر لپاره د مروجو اصطلاحاتو پر ځای مو مصنوعي کلمې کارولي. دا لاندې یې څو نمونې دي:
غونډالجوړونې، کړنویونو، کړنوي، دا غونډله هممهال کړنوی او کړونی، دا توریز یا لنډ نومځاینیوي
زه نه پوهیږم چې غونډل څه شی دی. موږ یو ډول خزنده ته غونډل وایو چې ډير خطرناک دی. د (کړنونونو) په معنا هم په خدای که پوی شوی یم. که فعل وي یا فاعل وي نو څه کفر کیږي چې هماغه عربي ورته راوړل شي. دا الفاظ له پیړیو راهیسې په پښتو، دري او نورو سیمه ییزو ژبو کې استعمالیږي. عموماً ګرامر د هغو کسانو له پاره وي چې غواړي یوه پردۍ ژبه زده کړي نو که همغه عربي او دود اصطلاحات وکاروئ هغوی ته به مو هم کار اسان کړی وي.
له تاند نه هیله لرم چې زما تبصره سانسور نه کړي. ما د تاند د اصولو مطابق د لیکوال سپکاوی نه دی کړی، زه ورته پوره درناوی لرم خو یوازې د نظر اختلاف مې څرګند کړی دی.
مننه

ښاغلی کاروان رشید مننه، چې لږ تر لږه مو دا لیکنه لوستلې.
دا ژبلاریزه یاګرامري لیکنه مې له الماني لیکنو څخه په ګټه اخستلو پښتو ته را اړولې، چې خوښه مې شوه. دا د یو کتاب په څېر ترتیب ده، چې یوه یادوه برخې به یې پاتې وي، نورې برخې یې د تاند په درنه خپرونه کې خورې شوي او ښه کتل کیږي. اوږده لیکنه مې تاسو ته کړې وه، خو لنډ به ولیکم.
۱ – ،، ئ،، په پښتو تيپل شوې. د همدې سرخط لاندې دما او د نورولیکنې پرې شوي.
۲ – زه هيڅ کله ویونه نه جوړوم. دا ،،ویي،، ما نه دۍ جوړ کړی، دا په لیکنو کې ګورم او ترې اغیزمن شوی یم، چې له ،، لغات،، ماته ښه برېښي.
۳ – ژبه سوچه کېدی نه شي په دې اند هم یم.
۴ – کړل، کړنه او کړونی دا یو خو د عربي فاعل شو، دایو به یې فعل وي او په دې بل یې په عربي نه پوهېږم، خو دا پښتو ویونه جوړ شوي نه دي دادنورو ژبو د اړوند وییونو انډول دي، دا په دې پرېپوهېدنه چې موږ په پښتو کې هم دا لرو. پیداېښت هر چا ته یوډول چانس ورکړی او
۵ – د ما وتون ژبه الماني ده او Verbته په الماني ښوونځیو کې Tu wort وایي چې پښتو انډول یې کړنوی دی. ما نه دۍ جوړ کړی، د نورو ژبو سره انډول دۍ او موخه ور هم دۍ. غونډاله هم ما نه ده جوړه کړې، خو ماته د جملې لپاره ښه انډول برېښي.
که دا ،، ئ،، راته چا سمه او په پښتو کې اړیینه وښووله، نو هره جزا دما لپاره منم.
د تاند د درنو خپروونکو څخه پهمننه

ښاغلی ډآکتر صیب مېږی،
ستاسو تحلیلي ځواب زه خوښ کړم او له تاند نه هم مننه کوم چې زمونږ تبصرې یې خپرې کړې. ستاسو خبره صحیح ده چې ستاسو منبع ژبه جرمني او هدف ژبه پښتو ده او څه ناڅه توپیرونه به په کې راځي، لاکن زما او د ډېرو نورو خلکو مشکل د نویو کلیمو په برخه کې دی. ما چې له اول صنف نه جملې ته جمله ویلې ده اوس چې له یوې خوا ګرامر زده کوم چې وار له مخه یو سخت مضمون دی نو غونډله او غونډاله یې ولې وبولم، کړنویی چې ښایي هدف ترې فعل وي ولې فعل ونه لیکو؟ پخپله ګرامر ته ولې پښویه ووایو؟ په داسې حال کې چې مونږ وار له مخه په دې پوهېږو چې ګرامر ته په څو ژبو ګرامر ویل کیږي او خلک پرې تر ډېره پوهېږي هم. مونږ ولې انګلیسي په اسانه زده کوو؟ ځکه چې اسانه شوې ده؟ ولې له ننګرهار نه یو سړی راشي او په دوه اونیو کې دننه په کابل کې پاړسي ویل شروع کړي؟‌ ځکه چې اسانه شوې ده. زه هم غواړم چې ژبه مې دغسې اسانه وي، نه داسې چې ډبرې په کې وار کړای شي. ستاسو له زحمتونو ګاللو نه مننه خو زمونږ عاجزانو غوښتنې هم په ډېران مه غورځوئ. په ساده الفاظو یې ولیکئ چې نه یوازې عادي پښتانه بلکې پاړسیوانان او نور هم په اسانه پرې پوه شي. درناوی