(تیزس لیکنه، ۶برخه)

لیکنه: سید اصغر هاشمي

په څېړنه کې د ښې موضوع غوره کول د نیم کار تکمیل دی، نو له همدې امله د موضوع په غوراوي کې دقت پکار دی. په څېړنه کې د خرابې موضوع غوراوی څېړونکي ته ستونزې پيدا کوي، نو له همدې امله د موضوع په غوره کولو کې ښه موضوع او خرابه موضوع پېژندل مهم کار دی. په عمومي ډول تیزس لیکونکی باید په تیزس کې د ځینو مذبذبو، پټو، مبهمو، سختو، نا معلومو او ځینې داسې موضوعګانې چې د څېړنې لپاره ستونزمن تمامېږي ډډه وکړي.لکه:

ـ داسې موضوع غوره نه شي، چې په لسګونو کتابونه پرې لیکل شوې وي او د نورو نویو حقایقو د اثبات لپاره پکې څه نه وي.

ـ هره عامه او خاصه څېړنيزه موضوع خپل حد او حدود لري او همدارنګه خپل وخت او زمان لري. د تیزس د موضوع حجم له ډيزرټیشنه کوچنۍ وي. په کابل پوهنتون کې د تیزس لیکلو لپاره معین وخت ورکول کېږي، که چېرې محصل ډیره لویه موضوع غوره کړي، نو دی نه شي کولای چې په ځانګړي وخت کې یې پای ته ورسوي.که چېرې په پوهنتون کې د یو استاد عمر تقاعد ته نږدې وي او دی د پوهاندۍ لپاره دومره پراخه موضوع واخلي، چې د موضوع د لیکلو مخکې تقاعد شي، نو لویه ستونزه به یې همدا وي، چې د موضوع په غوراوي کې به سهو شوی وي. ځینې موضوعګانې ډېرې مطالعې ته اړتیا لري او امکان لري چې د نورو علومو سره اړیکې ولري او د اصل موضوع تکمیل لپاره نوره مطالعه هم وشي، چې داسې موضوعګانې هم ستونزې پیدا کوي. د داسې موضوعګانو له انتخابه ډډه پکار ده، چې حد او حدود یې معلوم نه وي.

ـ موضوع ډېره تنګه نه وي.داسې موضوع غوره نه شي، چې مواد او منابع پکې نه وي.

ـ که څېړونکی داسې موضوع غوره کړي، چې ټول مواد یې په یو اثر کې پیدا شي، نو د داسې موضوع غوره کول هم مناسب نه دی. د څېړنې لپاره ډېرو ماخذونو او موادو ته ضرورت وي، چې د ډېرو لیکوالو نظرونه ولولي او په دې کې ځینې تائید او ځینې رد کړي، که چېرې ماخذ یو وي، نو حتمي خبره ده، چې د یو لیکوال نظرونه او فکرونه به وي، چې د داسې موضوع غوره کول هم سم کار نه دی.

ـ څېړونکی داسې موضوع غوره نه کړي، چې د هغه په اړه حقایق برسیره کول ورته د ستونزې لامل وګرځي، که چېرې په داسې کس څېړنه وکړو، چې د ویرې او ترس مسله پکې وي او لیکوال پکې فکري، ذهني او نظري ازادي ونه لري، نو لیکل یې مناسب عمل نه دی. په داسې موضوعګانو کې یو ډول څېړنه په ژوندیو کسانو ده. ډاکټر ګیان چند د رشید حسن په حواله د کار خبرې کړې دي، چې د موضوع په اړه یې یادونه اړینه ګڼم: (په ژوندیو کسانو څېړنه کول مناسب عمل نه دی، په مړو شاعرانو، لیکوالو او پوهانو که کار کېږي، هغه هم باید د یوې وقفې نه وروسته وي.)

که څېړونکی په ژوندي کس څېړنه ته اراده ولري او دی سیاسي موقف ولري، که وستایل شي، نو سمه ده، خو که چېرې غندنه یې وشي او یا ځینې نیمګړتیاوې وښودل شي، امکان لري ځینو ستونزو سره مخامخ شي، نو ځکه له داسې موضوعګانو ډډه پکار ده. انسان د ژوند پر بېلابېلو پړاوونو کې تغیر او تحول کوي، که چېرې کوم کس په ژوندیو کسانو څېړنې کولو ته تصمیم ولري، نو حتمي خبره ده، چې په دې کس هر وخت یو شان قضاوت کېدای نه شي.

ـ ځینې خلک د چاپلوسۍ لپاره په ځینو نامستحقو کسانو څېړنه کوي او د غوړه مالۍ لپاره یې صفتونه کوي، چې دا کار هم د څېړنې سره خیانت دی. پخوا به دربارونو کې تحمیدیه قصیدې ویل کېدې او ډېر دغه شان شعرونه به د چاپلوسۍ په شکل د مال، دولت او ځینو موقفونو لپاره ویل کېدې. اوس کله کله ځینې لیکوال د موقف او ځینو نورو موخو لپاره سم قضاوت نه کوي. که څېړنه د مصلحت پر اساس وشي، نو حق اثبات ته رسېدلای نه شي.

ـ ځینې موضوعګانې په ټولنه کې ډېرې نوې وي، په داسې موضوعګانو څېړنه کول هم ستونزې پیدا کوي.

ـ ډېره تکنیکي موضوع غوره کول هم ستونزې پيدا کوي او څېړونکی به د کار په جریان کې پښیمانه وي.

ـ داسې موضوع غوره نه شي، چې خاصه مینه او رغبت ورسره نه وي.د موضوع غوره کول داسې مانا لري، لکه یو کس چې د ځان لپاره نږدې دوست غوره کوي، نو مجبوره، چې داسې کس غوره کړي، چې د زړه مینه ورسره ولري.

ـ په داسې موضوع څېړنه کول، چې خبره مناظرو، مجادلو او یا بې اتفاقۍ ته ووځي سم کار نه دی.

-کېدای شي ځینې موضوعګانې جذبات پارونکي وي او څېړونکي لپاره ستونزې پیداکړي او ټولنه کې دکشمکشونو زیږنده شي.

ـ که د څېړنې لپاره داسې موضوع غوره شي، چې د موضوع په اړه د پښتو ژبې پرته په نورو ژبو کې معلومات وي، نو د دې لپاره چې د څېړنې حق سم ادا شي، نو باید په هغه بلې ژبې هم پوه شو.

که څېړونکی د پښتو ژبې تاریخ، د پښتو ژبې اړیکې له سانسګریت او اوستا سره او یا داسې نورې موضوعګانې د څېړنې لپاره غوره کړي، نو دی مجبوره دی، چې د پښتو ژبې پرته په اوستا او سانسګریت هم پوه شي، که دی د پښتو، اوستا او سانسګریت مطالعه ونه لري، نو داسې موضوعګانو غوره کول هم سم کار نه دی.

ـ که څېړونکی داسې موضوع غوره کړي، چې مادي او معنوي امکانات ورسره نه وي، نو کولای نه شي، چې د موضوع حق سم ادا کړي.معنوي امکانات د علمي صلاحیت سره رابطه لري او مادي امکانات بیا له مادیاتو سره.

ـ محقق داسې موضوع غوره نه کړي، چې د فحاشۍ، لوڅو مسایلو او یا جنسي خبرو ته میلان پکې وي.

ـ ډېره تکراري موضوع غوره نه شي.که د څېړونکي له خوا موضوع غوره شي او په غوره شوې موضوع ډېرکار شوی وي او د اضافه والي امکان پکې نه وي، نو په داسې موضوع څېړنه د علم او ژبې د غنامندۍ سبب ګرځیدای نه شي او غوراوی یې سم کار نه دی.هره ښه څېړنيزه موضوع په څېړنه کې مهمه ده او څېړنه په ښه ډول پیل او پای ته رسېدای شي، نو دغه شان خرابه موضوع څېړونکي ته ستونزې پیداکوي او د موضوع په غوره کولو کې باید له علمي دقت او پوهنیز صلاحیت نه کار واخېستل شي.(د تحقیق اصول، ۱۲۷ـ ۱۲۸)

نور بیا………