د وینې جوړښت:

وینه په عمومي ډول له دوو برخو څخه جوړه شوې ده:

۱ – مایع برخه چې پلازما ورته وایي.

۲ – جامده برخه یا کریوات دي او په درې ډوله دې چې سره کریوات، سپین کریوات او صفیحات دمویه ورته وايي.

د وینې وظیفې:

وینه، زړه او رګونه د ټولو ژوندیو موجوداتو په بدن کې د ترانسپورتی وسایطو او لارو حیثیت لری، دا چې بدن د خپلو فعالیتونو او کړنو لپاره او همدارنګه د ورځنیو فعالیتونو لپاره انرژی ته اړه لری، وینه غذایی مواد د کلمو څخه جذبوی او د وینی سره کریوات  اوکسجن د سږو څخه اخلی او د بدن حجراتو ته  یی انتقالوی، د اوکسجن په موجودیت کې غذایی مواد سوځی  تر څو د ضرورت وړ انرژی تولید کړی، د غذایی موادو د سوځیدو وروسته په بدن کې د کاربن دای اوکساید په نامه ګاز تولیدیږی، چې نوموړی ګاز د وینی په واسطه د سږو د لاری خارجیږی.

د وینی سپین کریوات د بدن د دفاع وظیفه په غاړه لری، کوم خارجی جسم یا مکروب چې بدن ته داخلیږی د وینی د سپینو کریوات  د مغلقو او مشخصو کړنو په تر سره کولو سره نوموړی خارجی جسم له مینځه وړل کېږی.

صفیحات دمویه د وینی د پرڼ یا لخته کېدو وظیفه لری کله چې د بدن کومه برخه ټپی کېږی نو صفیحات دمویه د ټپی شوی ناحیی په شاوخوا راټولیږی او یو جال مانند ساختمان جوړوی تر څو وینه ودروی، که خونریزی کمه وی د صفیحاتو دمویه په واسطه دریریږی مګر که چیری خونریزی زیاته وی، په هغه صورت کې صفیحات نه شی کولای چې د لختی په واسطه وینه ودروی چې بیا دد ضرورت پیښیږی چې د نورو کړنو په واسطه وینه ودرول شی.

وینه د زړه په واسطه پمپ کېږی او د بدن ټولو برخو ته رسیږی، دا چې وینه د یوی قوی یا یو فشار په واسطه پمپ کېږی، نو د وینی د رګونو په دیوال باندی فشار واریدوی، نو ویلای شو چې:

د وینی فشار د هغه قوی د اندازی څخه عبارت چې د زړه په واسطه بدن ته د وینی د پمپ کولو په وخت کې په رګونو باندی واریدیږی. د وینې د فشار کموالی او زیاتوالی په لاندی دریو فکتورونو پوری تړلی دی:

۱ – هغه قوه چې د وینې پمپ کولو ته په کار ده.

۲ – د وینې حجم یا اندازه.

۳ – د وینې د رګونو د دیوالونو ایلاستیکیت یا سخت والی او کلکوالی.

هرکله چې په پورته فکتورونو په یو، دوه یا دری واړو کې تغیر راشی د وینې په فشار کې هم تغیر راځی، مثلآ که د زړه د پمپ قوه زیاته شی نو وینه په فشار رګونو ته داخلیږی، او د رګونو په دیوالو زیات فشار واریدوی چې په نتیجه کې فشار لوړیږی او که د زړه د پمپ قوه کمه شی نو ورسره فشار هم کمیږی.

همدارنګه که د وینې حجم زیات شی هم د رګونو په دیوال زیات فشار واریدوی چې په نتیجه کې فشار لوړیږی او که د وینې حجم کم شی د رګونو په دیوالونو فشار کمیږی او د وینې فشار هم کمیږی.

په نورمال ډول د وینې رګونه ایلاستیکی خاصیت لری یعنی کشیږی، چې په د ډول کله چې د پمپ قوه زیاته وی یا د وینې حجم زیاتیږی د وینې رګونو کشیږی په د ډول د وینې د فشار د لوړیدو څخه مخنیوی کوی مګر کله که د وینې د رګونو ایلاستیکیت کم او یا د مینځه ولاړ شی نو د وینې د پمپ زیاتوالی او یا د حجم د لږ زیاتوالی سره د وینې په فشار کې هم تغیر راځی.

د وینې د فشار اندازه:

د وینې فشار د دوو شمارو په واسطه اندازه کېږی، چې یوه ته یی سیستولیک فشار او بل ته یی ډیاستولیک فشار ویل کېږی،

۱ –  سیستالیک فشار د هغه فشار څخه عبارت دی چې کله زړه وینه رګونو ته پمپ کوی، کوم فشار چې د رګونو په دیوالونو د وینې د پمپ په وخت کې واریدیږی د فشار ته سیستولیک فشار ویل کېږی، چې نورماله اندازه یی د 120-139/mmHg mmHg د قوی د اندازه کولو واحد دی چې میلی متر ستون سیماب هم لوستل کېږی، په یوه مشخصه میله کې په سیمابو د فشار په واریدولو سره سیماب په میله کې حرکت کوی او دا میله درجه بندی شوی وی تر څو مطلوبه اعداد موږ ته وښایی) یا تر د کښته ده. که چیری د فشار اندازه له نوموړی اندازی پورته شی نو موږ ویلای شو چې زموږ د وینې فشار لوړ دی.

۲ – ډیاستولیک فشار، کله چې زړه وینه رګونو ته پمپ کوی په د وخت کې د زړه د دوو ضربانونو تر مینځ یوه لنډه د نا تام استراحت مرحله راځی یعنی د زړه د دوو ضربو ترمینځ د ناتام استراحت په مرحله کې چې کوم فشار د زړه د رګونو په دیوالونو واریدیږی، دسیستولیک فشار په نسبت کم دی، او دیاستولیک فشار بلل کېږی، چې نورماله اندازه یی 80-89mmHG او یا تر د کښته ده.  او په د ډول لیکل او لوستل کېږی 120/80mmHg .

که چیری د وینې فشار 120-139/80-89mmHg حدودو کې وی، د حد ته د لوړ فشار د شروع مرحله ویل کېږی یا ویلای شو چې شخص د وینې د فشار لوړیدو ته مساعد دی، په دغه مرحله کې موږ کولای شو خپل د وینې فشار د ژوند په څرنګوالی او غذایی رژیم سره کنترول کړو.

د وینې د فشار ډولونه:

د وینې فشار په دوه ډوله دی چې یو یی اصلی یا اساسی یا essential hypertension په نوم یادیږی، او بل ثانوی یا Secondary hypertension   په نوم یادیږی.

۱ –  اصلی یا اساسی یا essential hypertension دا ډول د وینې لوړ فشار معلوم اسباب نه لری یعنی هغه فشار دی چې اسباب یی لاتر اوسه معلوم ندی.

۲ – ثانوی یا Secondary hypertension عبارت د هغه لوړ فشار څخه دی چې ، د ځینو نورو امراضو له وجی منځ ته راځی مثلآ:

د پښتورګو مزمنی یا ځنډنی ناروغی.

ځینی هورمونی ناروغی لکه فیوکروموساتوما یا کوشنګ سندروم کې او داسی نورو کې.

د حاملګی په دوران کې.

د ځینو دواګانو استعمال لکه د حاملګی ضد درمل، د رژیم غذایی یا پرهیز لپاره درمل، د زکام او نیم سری ځنی درمل

د هغو رګونو تنګوالی چې پښتورګو ته وینه انتقالوی

د جاغور ناروغی.

خطرناک فکتورونه یا عوامل:

په بدن کې د مالګو او مایعاتو څرنګوالی یعنی په هره اندازه چې د بدن د ملګی اندازه زیاته چې په نتیجه کې د بدن د اوبو یا مایعاتو اندازه هم لوړیږی او ورسره فشار هم لوړیږی.

د پوښتورګو ناروغی.

عصبی او روانی تشویشونه .

د وینې د رګونو ناروغی.

د وزن زیاتوالی.

د الکولی مشروباتو استعمال.

په غذايي رژیم کې د مالګې ډیر استعمال.

کورنۍ تاریځچه