لیکنه: ډاکټر ش میرهکی
Soorösophagitis هغه ناروغي ده چې په کې د ستوني لاندینۍ لاره (مری / Esophagus) د یوه سپین فنګس (Yeast) په وسیله پړسوب، درد او ټپونه پیدا کوي.
په ډېری حالاتو کې دا فنګسCandida albicans وي.
په ساده ژبه:
دا هغه وخت رامنځته کېږي چې په مرۍ کې د “کاندیدا” فنګس زیات شي او د سوي، درد او بلغم سبب شي.
د دې ناروغۍ نښې (Symptoms)
- د ګېډې له منځه تر ستوني پورته سوځېدنه (سوی)
- په تیریدو کې ستونزه
- د تیریدو په وخت کې درد
- په خوله کې سپین غټ چڼاسکې/طبقې (هر وخت نه، خو ډېری وخت)
- په ټټر (سینه) کې سوی او درد
- ځینې وخت تبه
د ناروغۍ لاملونه
دا ناروغي په هغو کسانو کې ډېر لیدل کېږي چې:
- د بدن د ساتنې ځواک یې کم وي (مثلاً د شکر ناروغان، د ایډز ناروغان، د سرطان ناروغان)
- اوږده موده انټيبیوټیکونه کاروي
- د ستوني یا سږو کورټیزوني سپرې کاروي
- اوږدمهاله پروټون پمپ بندوونکي (لکه Omeprazole) کاروي
- د خولې پاکوالی کم وي
د Soorösophagitis درملنه
۱. اصلي درمل— د فنګس ضد درمل (Antifungals)
تر ټولو مهمه درملنه همدا ده.
لومړۍ کرښه:
Fluconazole
- د ټابلېټ بڼه
- عموماً ۲۰۰ mg په لومړۍ ورځ، وروسته هره ورځ ۱۰۰–۲۰۰ mg د ۱۴–۲۱ ورځو لپاره که ناروغي شدیده وي یا ځواب ور نه کړي:
Itraconazole
یا
Voriconazole
(دا دواړه د ډاکټر تر څارنې لاندې ورکول کېږي)
که ناروغ ګولۍ نه شي زغملای:
Fluconazole IV (د رګ له لارې) پیچکارۍ
۲. که په خوله کې هم سپینې چڼاسکې وي:
Nystatin oral suspension
خو دا یوازې د خولې لپاره دی، د مرۍ ناروغي نه رغوي —
نو د Fluconazole اړتیا بیا هم شته.
۳. د لامل اصلاح
د بشپړې رغېدو لپاره مهمه ده چې:
- که لامل انټيبیوټیکونه وي، کم شي
- که لامل کورټیزوني سپرې وي، د خولې مینځل ضروري دي
- د شکر ناروغان دې د وینې شکر برابر وساتي
- د بدن ساتنې ځواک کم وي → د متخصص مشوره ضروري ده
څوک باید ډاکټر ته ژر ورشي؟
- که په تیریدو کې درد ډېر زیات وي
- که وزن کمېږي
- که تبه وي
- که خواړه هیڅ ډول یې نه شي تیرولای
- که ناروغي په دوه اوونیو کې ښه نه شي
کله چې انسان ډوډۍ، اوبه یا هر څیز ستوني ته ننباسي، خو د تېرېدو په وخت کې درد، دروندوالی، بندښت یا درېدنه احساسوې.
- داسې ښکاري لکه څه چې په ستوني کې بند شي.
- یا خو سخته تېرېږي، یا ډېر ورو، یا درد لري.
دا د مرۍ (Esophagus) د فنګسي پړسوب په ناروغۍ Soorösophagitis کې ډېره عامه نښه ده.
دلته به د “د تېرېدو ستونزې” (Dysphagia) ډولونه په روښانه او ساده ډول درته بیان کړم، څو ښه ورباندې پوه شئ:
۱. له درد سره تېرېدنه (Odynophagia)
یعنې:
- کله چې ډوډۍ یا اوبه تېروئ، سوځېدنه او درد احساسوئ.
دا ډېری وخت د Soorösophagitis او نورو التهابي ناروغیو نښه وي.
۲. د سختو خوړو د تېرېدو ستونزه
یعنې:
- وچه ډوډۍ، غوښه، یا کلک خواړه په اسانۍ نه تېرېږي.
- داسې احساس کېږي چې په لاره کې دریږي.
دا د مرۍ د تنګېدو، پړسوب یا ټپونو په وخت کې لیدل کېږي.
۳. د اوبو او نرمو خوړو د تېرېدو ستونزه
که انسان حتا اوبه، شیدې یا نرمه ډوډۍ هم په سختۍ تېروي، دا ډېر وخت د مری د جدي ستونزې نښه وي.
په فنګسي سوی یعنې سوزش (Soorösophagitis) کې کله کله تر دې حده هم رسي.
۴. داسې احساس چې څه په ستوني کې بند پاتې کېږي
یعنې:
- خواړه روان شي، خو ته احساس کوې چې له منځه پورته کوم ځای کې بند پاتې کېږي.
- یا باید اوبه ورپسې وڅښې چې تېر شي.
۵. د وخت په تېرېدو سره ورو ورو شدت
په دې معنا چې:
- په پیل کې یوازې سخت خواړه نه تېرېږي،
- وروسته نرم خواړه هم،
- او په پای کې اوبه هم په سختۍ تېرېږي.
دا د مری د اوږدمهاله ناروغیو نښه وي او بېړنۍ پاملرنې ته اړتیا لري.
- د Soorösophagitis د درملنې یو پوره ورځنی پلان دا دي.
- یا د دې ناروغۍ د مخنیوي لارې هم په تفصیل درته وړاندې کړم.
۱ — د Soorösophagitis بشپړ او عملي درملنیز پلان
الف — اصلي درمل (Antifungals)
د دې ناروغۍ تر ټولو مهم درمل Fluconazole دی.
Fluconazole د استعمال طریقه:
- لومړۍ ورځ: ۲۰۰ mg
- وروسته ۱۴–۲۱ ورځې: هره ورځ ۱۰۰–۲۰۰ mg
(د دې مقدار ټاکنه د ناروغ د حالت له کچې سره بدلېږي، خو دا معیاري ډوز دی.)
که ناروغ ګولۍ نه شي خوړلی یا حالت یې ډېر خراب وي:
- Fluconazole IV(د رګ له لارې) پیچکارې
که Fluconazole اغېز و نه کړي:
- Itraconazole
- یا Voriconazole
دا دواړه باید یوازې د متخصص ډاکټر په لارښوونه وکارول شي.
ب — د خولې سپینې چڼاسکې که موجودې وي
که په خوله کې سپینې طبقې هم وي:
Nystatin oral suspension
- د خولې مینځلو لپاره (خو دا د مرۍ درد نه رغوي، یوازې د خولې فنګس له منځه وړي).
ج — د ستوني درد د کمولو لپاره
- تودې اوبه څښل
- ډېر یخ یا ډېر ګرم څیزونه مه خوره
- نرم خواړه لکه شوروا، مستې لرونکي نرم خواړه (خو ستا په غوښتنه: مسته)
- مرچ او تېز توکي مه کاروه
د درملنې د ورځې پلان (لنډ او عملي)
سهار:
- Fluconazole ټابلیټ (د ډاکټر له ټاکل شوي دوز سره)
- که خوله سپینه وي → Nystatin په خوله کې ښورول
غرمه:
- نرم او تاوده خواړه
- ډېرې اوبه
- له مرچو او سختو خوړو څخه ډډه
ماښام:
- Fluconazole که په ورځ کې دوه ځله وي (ځینې وختونه)
- نرم چای (شین چای نه، عادي چای؛ خو که شین چای څښئ نو هم سم دی)
وروسته له خوړو:
- د خولې پاک ساتل
- که د کورټیزون سپرې کاروئ → خوله حتماً ومینځئ
۲ — د Soorösophagitis د مخنیوي لارې
۱. د خولې پاک ساتل
- د غاښونو بورسول
- له خوړو وروسته د خولې مینځل
- که د ستوني سپرې (کورټیزون) کاروئ، خوله حتماً ومینځئ.
۲. د انټيبیوټیکونو ډېر نه استعمالول
انټيبیوټیکونه ښه باکتریاوې کموي او فنګس ته لاره هواروي.
۳. د شکر د ناروغانو لپاره
په وینه کې لوړ شکر د فنګس د زیاتېدو لامل کېږي.
له همدې امله باید شکر منظم وساتل شي.
۴. د بدن ساتنې ځواک لوړ ساتل
- مناسب خوب
- متوازنه ډوډۍ
- لږ ستړیا او فشار
۵. ډېر خواږه، اوړه لرونکي توکي (لکه کیک، کلچه) کمول
فنګس د شکر له خوړو ډېر تغذیه کېږي.
۶. د Proton Pump بندوونکو (لکه Omeprazole) له دوامداره استعمال څخه ځان ساتل
دا د معدې تېزاب کموي او فنګس ته د زیاتېدو چاپېریال جوړوي.
یوازې د ډاکټر په سلا یې وکاروئ.