د احمدشاه انګار شننه
: احمدشاه انګار د نړیوال اړیکو د سولي او شخړو مطالعاتو او ستراتيژيکو استخباراتو کي تخصص لري.
د ۲۰۲۵ کال د جنورۍ په ۲۰مه، ډونالډ جې ټرمپ د متحده ایالاتو د ۴۷م ولسمشر په توګه لوړه وکړه. ورسره سم داسي اوازې دي چي ممکن ټرمپ د افغانستان په اړه نوې ستراتيژي اعلان کړي او یو شمېر افغانان دې ته خوشبین دي چي ټرمپ به د طالبانو پر ضد جدي ګامونه پورته کړي، خو دا ډېر لږ امکان لري چې ولسمشر ټرمپ د افغانستان په اړه د امریکا ستراتیژۍ کې اساسي بدلونونه راوړي. دا ځکه چې افغانستان د متحده ایالاتو د اوږدمهاله “د اسیا محور” (Pivot to Asia) ستراتیژۍ کې مهم رول لري، چې موخه یې د چین د نړیوال نفوذ مخنیوي دی.
د اسیا د محور ستراتیژي او په افغانستان کې د امریکا ګټې
“د اسیا محور” یوه اوږدمهاله ستراتیژي ده چې د چین د نړیوال ځواک د پراخېدو مخنیوي لپاره طرحه شوې. د دې ستراتیژۍ اصلي تمرکز د چین د “ کمربند او سړک نوښت” (Belt and Road Initiative) خنډول دي، کوم چې غواړي آسیا، اروپا او افریقا په اقتصادي لحاظ د چین سره وتړي. منځنۍ آسیا د دې نوښت یوه مهمه برخه ده، او افغانستان په دې سیمه کې د خپل جغرافیایي موقعیت له امله د متحده ایالاتو لپاره ستراتیژیک ارزښت لري.
د دې لپاره چې په افغانستان کې بېثباتي وساتل شي، متحده ایالات کولای شي په غیر مستقیم ډول د چین د BRI د پراختیا هڅې ګډوډې کړي. دا ستراتیژي کولای شي هغه دا پلان چي د مځکي د لاري د اسیا ، اروپا او افریقا هیوادوه د ځان سره وتړي او بیا د دې لپاره پر دې سیمه خپله برلاسي یا Hegemoney رامنځته کړي، مخه نیسي او د هغې نړیوالو موخو ته یو خنډ جوړوي.
په دې سیمه کې د بې ثباتۍ په جوړولو کې طالبانو څه رول اجراء کوي؟
طالبان، د افغانستان د یوه پیاوړي استخباراتي او ترهګریز ځواک په توګه، د بېثباتۍ په جوړولو کې مهم رول لوبوي. د هغوۍ کړنې او د حکومت کولو طرز په هېواد کې داسې یوه وېشلې فضا رامنځته کوي چې افراطیت او ګډوډي ته وده ورکوي. دا بې ثباتي د امریکا د ستراتیژیکو ګټو سره سمون لري، ځکه چې دا ډاډ ورکوي چې افغانستان په سیمه کې د ګډوډۍ عامل پاتې شي.
سربېره پر دې، یو بېثبات افغانستان د چین د منځنۍ آسیا د پروژو لپاره خنډ جوړوي. د طالبانو د رول څخه د ګډوډۍ په جوړولو کې ګټه اخیستل، متحده ایالاتو ته دا موقع ورکوي چې د چین اقتصادي او ستراتیژیک اهداف ګډوډ کړي.
د لرې واټن ستراتیژي Over the Horizon : یوه تاکتیکي طریقه
په دې وروستیو کې، متحده ایالاتو په افغانستان کې د “د لرې واټن ستراتیژي” (Over-the-Horizon Strategy) غوره کړې ده، چې د مستقیمو پوځي عملیاتو پر ځای د لرې واټن څارنې او محدودو مداخلې ته لومړیتوب ورکوي . د پرمختللو ټیکنالوژیو، لکه ډرون الوتکو او سیمهییزو اډو څخه په ګټې اخیستو سره، دا ستراتیژي متحده ایالاتو ته دا فرصت ورکوي چې د لږ لګښت سره بې ثباتي اداره کړي.
دا طریقه نه یوازې دا ډاډ ورکوي چې افغانستان د ګډوډۍ مرکز پاتې شي، بلکې متحده ایالاتو ته دا وړتیا ورکوي چې په سیمه کې ځواک وښيي او د چین سیمه ییز نفوذ وننګوي.
د ولسمشر ټرمپ تر مشرۍ لاندې تاکتیکي بدلونونه
سره له دې چې د ولسمشر ټرمپ مشري ممکن په افغانستان کې د امریکا د عملیاتو په ترسره کولو کې ځینې تاکتیکي بدلونونه راولي، لکه د استخباراتي وړتیاوو پیاوړي کول او د لرې واټن ستراتیژي ته وده ورکول، د ستراتیژۍ بشپړ بدلون امکان نه لري. د افغانستان څخه د یوه جیوپولیټیکي وسیلې په توګه د ګټې اخیستنې هدف به د امریکا د بهرني سیاست یوه مهمه برخه پاتې شي.
دا خبره هم باید یاد ولرو چې ټرمپ په خپله لومړی دوره کې لومړی د جنوبي اسیا لپاره نوې ستراتيژي جوړه کړه او په هغه کې يي پر پاکستان فشار راوړ څو د طالبانو په له منځه وړلو کي د امریکا سره رښتنې همکاري وکړی،خو څه موده وروسته کله چي د پاکستان د فوځ مشر راحیل شریف او د هغه وخت لومړي وزیر عمران خان په ۲۰۰۹ کال کې د ټرمپ سره ولیدل ، ټرمپ هغه ستراتيژي بدله کړه چې طالبان به له منځه وړي او د افغانستان جمهوري دولت به پياوړي کوي،بلکي د دې پر ځای يي د طالبانو د خبرو لار خپله کړه او د جمهوري دولت په له منځه وړلو کي ډیر رول د ټرمپ ادارې تر سره کړ.
څو ورځي مخکي د افغانستان د پرځول شوي جمهوري دولت مرستیال ولسمشر امرالله صالح وویل هم وویل چې د جمهوري دولت د نړولو پلان د امریکا په سیاست یوه لسیزه وړاندي جوړ شوی وو ، داسي ښکاري چي د امریکا په سیاسیت کي د افغانستان ستراتيژي د Pivot of Asia سره تړلې چې د ولسمشر اوباما په وخت کي په ۲۰۰۹ کال کي جوړه شوه او په دې ستراتيژۍ کې تر اوسه کم بدلون نه دی راغلی او د ټرمپ په دوره کي د چین سره رقابت نور زیاتیږي.
پایله
د افغانستان ستراتیژیک اهمیت د دې جغرافیې تر څنګ د متحده ایالاتو د “د اسیا محور” ستراتیژۍ سره تړلی دی. د طالبانو له رول څخه په ګډوډۍ جوړولو کې او د لرې واټن ستراتیژۍ په کارولو سره، متحده ایالات ډاډ ترلاسه کوي چې افغانستان د چین د نفوذ د محدودولو په هلو ځلو کې یو مهم عنصر پاتې شي. د ولسمشر ټرمپ تر مشرۍ لاندې، تمه کیږي چې دا چوکاټ به دوام ومومي، او د افغانستان اهمیت د امریکا په جیوپولیټیک ستراتیژۍ کې ثابت پاتې شي.