ټنگورې پوهېږي چې د زوم له پلوه ولور د نارينه ؤ په مجلس كې كله او څنگه د ناوې مشرانو ته سپارل كېږي دا بدلې په همدې وخت پورې اړه لري:
اوس به گوتې كېږدم. رود غاړي به مورونه (572) كړم
اوس به (…) راشي ټول وطن په شنه لوټونه كړ
*
د ناوې زېړه غاړه گوتې نري
(…) ته يې پلار وركړه په لك روپۍ
*
مېيين(573) بران چې اوري د خداى زور دى
د (… جان) لوركۍ چې وړو د لوټو زور دى
*
د موږه تربرو شرنګ وهئ روپۍ
د (…) غوږونه وچ دي د نيستۍ
*
راغى مېټر راغى مېټر پلونه ړنگوي
(…) يې په سر سوور دى شنه لوټونه بادوي
د نارينه ؤ د اتڼ نارې:
په وردگو كې د واده د مراسمو په بېلابېلو وختونو كې له ډولونو سره مست اټڼونه كېږي د مثال په توگه د گل او ريمال تر راوړلو وروسته، د ناستې په روځ، د ناوې تر راوړو يوه يا دوه شپې مخكې، د زوم په كلي كور كې او په ځانگړې توگه د ناوې د وړلو پر مهال چې دا دي د بدلو يا نارو بېلگې يې وړاندې كېږي:
تر څو به د خروار تر څو به د خروار په سر كې اوسې
اخر به دې خداى را كا(574)، زنگو(575) به زنگوي ناسته به اوسي
*
ده پورې په دمان (576) تورې كېږدئ
كېږدۍ مې اوبو يووړې، د ژمي شپې به چېرې تېرومه
*
ټك شو د كلى ته څت ټك شو
چې سر مې په ورهسك كړ، ميدان د څڼورو ژڼيو ډك شو
*
ده هلك د كومې چټۍ ورور دى
ده هلك د هغو چټى ورور دى، چې پيكى يې اړولى لور په لور دى
*
كه تور دى د نندانې پيكى تور دى
نيم يې په مخ پروت دى، ده نيم يې اړولى لور په لور دى
*
ده پورې د غرمې تنور تودېږي
شامسته ورته ناسته، په مخ يې رنګارنګ خولې بهېږي
*
و په بام ولاړې زارۍ درته كوم كه خولګۍ راكړې
زارۍ مې نه كبلېږي(577)، د منې شپې خو مدا(578) دي چې تېرېږي
*
ده خوله دې د غاټول ته گل نازكه
ما ته دې را نه كړه، سبا به يې چينجي وخوري په مځكه
د پاڼ(579) ته خوا مې سترګې تورولې
پاڼ زور راباندې وكا، منګولې مې په يار ولګولې
*
خدايه لوور (580) نوى جوړوينه
خدايه جوړ يې مه كړي، لالى په سر – سر تور خاورې وروړينه
دا هم د اتڼ يو بېتېزه سندرې:
– د ريغې مرګى مه واى نور دې كوټه واى غمونه
-وه ودې ويشتمه مين دې په دې تورو سترگو يمه
– وه تورې تورۍ په تورو سترګو مه وله ګولۍ
– سترګې به كړم تورۍ ته غاړه به كړم توره غاړكۍ
– وه په بام ولاړې چه څه درته ويلي چې ته ژاړې؟
كله هم د اتڼ سر له لنډۍ سره وېل كېږي لكه:
پرې مې ږده دا تورې زلفې چې په مخ زانګي
مه ږده د رنجو خالونه سبا به وران وي
د اتڼ سر له لنډۍ سره:
سترګې دې تورې په رنجو كړه، مه ږده د رنجو خالونه
د مساپر اشنا دې غږ دى را به شينه
مه ږده د رنجو خالونه سبا به وران وي
پرې مې ږده دا تورې زلفې چې په مخ رانګي(581).
د ښځو د گډا او اتڼ بدلې:
د ناوې د وړلو په روځ ټنگورې او هغه ښځې چې له ورا سره راغلې وي د ناوې په كلا كې او بيا په خپل كور كې اتڼونه كوي، ناڅي او بدلې بو بولي. دا د دوى د گډا او اتڼ د بدلو بېلگې بولي:
ډمه ډول دي يو ست (582) غلى كه
(..) درته گډېږي خيالي بشر يې ستړي شو
*
ماته شوه اوږۍ (583) په ډنډر بيا كله جوړېږي
شنه شول د چمن گلونه رنگارنگ غوړېږي
*
واوړه – واوړه څه نرۍ پروتيې
ته د (… خان) اصيله گوتيې
*
واوړه را واوړه شا مېده – ميده راځه
پرې واچوئ شالونه شا وړه – وړه راځه
په وچولي(584) يې خال دى كه روپۍ
نه خال دى نه روپۍ، د كمكو (585) په سر يې كېښوى سرې دڼۍ
*
د اتڼ كلا يې جوړه كړه په غره كې
د كييه (586) ورختى نه شم ، د زړه وينې مې وچې شوي په خوله كې
*
د كييه راغلل د چټو كاروانونه
په سر كې يې ليلا ده، ليلا د خياله ورو ږدي كدمونه
*
ولې دې له خوبه وېښولم
خوله مې دې په كار وه، نامرده په ويدو به دې خوړمه
*
كلا ته (587) چې په سر دې پاليزونه
د نورو پاليز لاش شو، د مستۍ پاليز اوس كړي ګلونه
*
نازكې دا تڼ نجونې نازكې
اتڼ كولى نه شي، د خياله لونگين وهي د زمكې
*
دلې يو پكير(588) دى چا وژلى
چا نه دى وژلى، زړګى يې په ليلا پسې چاودلى
وگورئ عالمه سر يې اړولى دى
وگورئ عالمه شين خال يې وهلى دى
*
په غرو بران دي ولونه – ولونه
كوز يې لامده (589) كړل د لونګو درمندونه
*
كه گل دى په غنمو كې سور ګل دى
د خيال كميس مې دا دى، چې اورونه لګوي هغه مې بل دى
*
كه دوى دي په دېره كې نجونې دوى دي
د يوې ده لنډ كميس دى د بلې بخملى پڼې په پښو دي
*
كه پل د كندهار په ليرو پل دى
كه ده چټه خداى راكړه، دوزخ مې د لمبو سره كوبول(590) دى
*
مرم چكنه مرمه دا ستا ارمان به خاورو لره وړمه
ولې به يې وړمه چكن په بزار ډېر دى رايې وړمه
*
په سر دې زرغون شال دى په لمن دې كښېده(591)
كه ته د (…) خور وې شا وړه – وړه راځه
شابسې (592) خورې مخ په لمر غورځه چې مړه به شې
ته چې ښه گډېږې، د (پلاني) د جوب اينه به شې
*
لمن به دې چكن كړم په لستوڼي ګلميخۍ(593)
(پلانى) به درسره كړم تور ټوپك رڼې ګولۍ
*
راځئ چې د درمند ځايونه جوړ كړو
كه چا غوايې را نه كړل غوبل (594) به د چټانو (595) پرې تړونه
*
واړه راواړه څه عجب سيلونه دي
غاښ دى صدفى شونډې گلونه دي
*
در وختم د برج سر ته سر توره
نمونځ (596) مې دى كزا(597) كا، كاپيره(598) ډمه ډول ويه په زوره
بابكه په څه ناز دې لويولم
د ژريو(599) اور دى بل كا بابكه په لمبو دې كړولم
*
اى هلكه ستن مې وركه ده نرۍ
كه دا وارې پيدا شوه، خالونه پې ويم ستا د يارۍ
*
كه كلكې شوتل زارې لوټې كلكې
ځوانان مې كې ريې دي، كېڅۍ(600) يې د رڼو ګوليو ډكې
دا هم د ښځو د اتڼ څو ځانګړي نارې چې نارينه يې نه بولي:
(لونگينه! پر څنګ راواوړه، چې دې شرنګ د بنگړو شينه لونګينه!
پر څنګ – څنګ راواړوه خال به د يار د وينو كېږدم لونگينه!
پر څنګ – څنګ راواوړه، چې شينكي باغ كې گل ګلاب وشرموينه!
[573] مېيين- ميده
[574] راكا – راكړي
[575] زنگو – زانگو
[576] دامان: د غره لمنه
[577] – كبل- كوبول- قبول.
[578]– خومدا- خو همدا
[579] د ځمكې هغه ټوټه چې بېخ يې د سيند اوبه وهلي او د نړېدو په حال كې وي.
[580] لوور – لاهور.
[581] ويل كېږي چې د منگلو او نورو پكتياوالو اتڼ ډېر ښكلى او په زړه پورې وي. د ښاغي علي محمد منگل په وينا ځوانان د اتڼ په ميدان كې نيم يوې خوا ته او نيم بلې خوا ته ودرېږي. د هرې ډلې ځوانان لاسونه سره وركړي، دوى كړۍ جوړوي، ډولــونــه وهل كېږي او شپېلۍ د زړونو زنگونه باسي. په دې خوشاله شېبو كې ځوانان بدلې بولي، ورو- ورو وړاندې او وروسته ځي او ځانونه مست اتڼ ته چمتو كوي. د دوى د دې وخت ځنې بدلې داسې دي:
شنه- شنه دې خالونه
ټگې ليلو ټگې ړستونى (لستوڼي) روكوي لوس (لاس) پكې نشته
جلكۍ كږه وږه شوه توويز (تاويز) يې د نامه غوټۍ وهينه
(فولكلوري گېډۍ ، 199- 200).
[582] يو ست- يو ساعت
[583]– اوږۍ – د زرو هغه پسول دى چې د مياشتې بڼه لري. له سپينو زرو څخه جوړېږي او په غاړه كې اچول كېږي.
[584] وچولى – ټنډه
[585] كمكو – كمكى، دلته د ناوې په مانا.
[586] له ښكته نه.
[587] كلات – قلات – د زابل ولايت مركز
[588] پكير- فقير.
[589] لامده – لانده
[590] كوبول- قبول
[591] كښېده د ستنې په وسيله د لاسي كارونو ګلونو ته وېل كېږي. له هغه ځايه چې ډېرې پښتنې كليوالې ښځې د خپل كميس لمنې هم په ستن جوړوي او په ګلونو يې ښكلوي په دغه بيت كې دې لمنو ته اشاره شوې ده.
[592] شاباسې- آفرين
[593].ګلميخۍ مدور جامې شكل لري. وړې – وړې وي او بندونه پرې اېښودل كېږي. پښتنې ښځې يې اكثره د كميس په لستوڼيو او د كميس په ځينو نورو ځايونو گنډي. ګلميخۍ عموماً له سپينو زرو څخه جوړېږي.
[594] غوبل- كله چې غنم د ميدولو له پاره تر څپر ووتل يعنې د غنمو وږي او واښه سره بېل شول په غنمو باندې د غوايانو غوبل تړل كېږي. په غوبل كې پنځه – شپږ حتى اووه – اته غوايه څنګ په څنګ تړل كېږي او پر غنمو ګرداګرد راڅرخي او د خپلو پښو په زور غنم له وږيو څخه بېلوي. اوس چې د وچكاليو له امله شنه واښه كم شوي او د غوايانو ساتل گران پربوزي، خلك تراكتور په كرايه نيسي او په درمند يې گرځوي. په دې بيت كې د پېغلو نجونو زور ته اشاره شوې چې غوبل به يې جوړ كړم او خپل غنم به پرې وپاشم.
[595] چټه – ځوانه او پېغله جلۍ
[596] نمونځ- لمونځ
[597] كزا- قضا.
[598] كاپېر- كافر، نامسلمان.
[599] يو ډول بوټى چې ژر اور اخلي.
[600] كېڅۍ- د كارتوسو چانټه