ژباړه: نصیراحمد “څياند”
پلان څه شی دی؟
پلان جوړونه د اهدافو د پیژندلو او تعریف کولو پروسې ته ویل کیږي، د هغه د پلي کولو وخت سره د فعالیتونو مشخص کول، د مطلوب حالت ډیزاین کول او د اهدافو ترلاسه کولو لپاره د اقداماتو او وسایلو چمتو کول، او د لګښتونو دقیق اندازه کول او د لګښتونو توضیحاتو تنظیم کول.
په لنډه توګه ویلی شو چې د یوې ادارې یا سازمان لپاره پلان د ملا د تیر حیثیت لري چې نوموړې اداره د پلان په وسیله خپل اهداف ټاکي او د پلان د عملي کولو په وخت کې خپل اهداف لاس ته راوړي. یو مدیر په خپل پلان کې دا شاملوي چې یو فعالیت په یوه اداره یا سازمان کې د چا لخوا، چیرته، څه وخت، ولې، او د څه لپاره اجرا شي.
پلان د وخت په اساس په درې ډوله دی.
۱.لنډ مهاله پلان ۲.مینځ مهاله پلان ۳.اوږد مهاله پلان؟
اوږد مهاله پلان: هغه پلان ته ویل کیږي چې د یو کال څخه شروع بیا تر پنځو یا لسو کلو پوري وي دغه پلان د لوړي کچي د مدیرانو لخوا جوړیږي.
منځ مهاله پلان: هغه پلان ته ویل کيږي چې د درو یا څلورو میاشتو څخه بیا تر یوه کاله پوري رسیږي دغه پلان د منځنۍ سطحی د مدیرانو لخوا جوړیږي.
لنډ مهاله پلان : هغه پلان ته ویل کیږي چې د یوې ورځې څخه شروع بیا د درو میاشتو پوري رسيږي دغه پلان د ټيټي سطحي د مدیرانو لخوا جوړیږي.
پلان ایښودنه:
پلان ایښودنه د موخو د ټاکلو څخه عبارت ده او دهغه دپلي کولو وړاندلید او موده.
یا په بل عبارت: پلان ایښودنه داسي یو تصمیم نیول دي چې څه باید اجرا شي یانې پلان داسي طرحه ده چې د مطلوب د وضیعت،پیشبیني او د رسیدلو لاری ورته اټکل کیږي.
د پلان جوړونې ګټي:
- پلان موږ ډاډمن کوي چې څه باید وکړو او ولي يې تر سره کړو.
- د چارو د کامیابۍ لپاره د پلان له مخي قضاوت کېدای شي.
- اهداف په کې ښودل کیږي.
- همکاري رامنځ ته کوي او د وخت د ضایعاتو څخه مخنیوي کیږي.
- د کار موثریت زیاتوي او په لګښت کې د سپماسبب کیږي.
- د راتلونکي لپاره د پروګرام جوړولو په خاطر د اصلاحاتو د رامنځته کېدو سبب کیږي.
موخی یا هدفونه پر دری ډوله دی!
- Goal -دا هغه ډول موخي دي چي د لوړي سطحي د مدیرانو لخوا جوړیږي یانې مشترکي موخي.
- Object -دا هغه ډول موخي دي چې د منځنیو سطحو د مدیرانو له خوا جوړیږي یانې منځنۍ موخي.
- Target -دا هغه ډول موخي دي چې د ځان لپاره پکار اچول کیږي.
برنامه : د کارونو جمع عبارت د برنامې څخه دي.
د دقیق او ساینسي پلان جوړولو لپاره ، د پلان کولو پرمهال باید لاندې ټکي په پام کې ونیول شي:
هدف باید دقیق او هر اړخیز تعریف شي تر څو د ټولو ښکیلو اړخونو لپاره روښانه وي او هیڅ ابهام شتون ونلري. همدارنګه، هدف باید د وخت محدودیت ولري، پدې معنی چې دا هدف ته د رسیدو لپاره څومره وخت ته اړتیا ده، ترڅو هدف ته د رسیدو لپاره د سرچینو انتخاب او د مادي او معنوي امکاناتو کارول اندازه شي. د بېلګې په توګه په هېواد کې د برېښنا د بند جوړولو لپاره څومره وخت ته اړتیا ده او څومره انسانان، مالي سرچینې، اړین وسایل او نورې اړتیاوې په دقیق ډول محاسبه کېږي او باید په پلان کې شاملې شي. په پلان جوړونه کې باید مشخص شي چې کوم فعالیت، ولې، کله، څنګه، چیرته، څنګه، له کومو منابعو سره باید ترسره شي. د پورته ګامونو د ترسره کولو لپاره، اړینه ده چې لاندې پروسې په مرحله کې مطالعه او بیاکتنه وکړئ:
۱- د کاري چاپېریال د وضعیت تحلیل: لومړی باید د هغه ځای د اقتصادي، سیاسي، رقابتي، مالیاتي او تخنیکي وضعیت هر اړخیز تحلیل او ارزونه وشي او په چاپېریال کې د شته فرصتونو او ننګونو په اړه لازم پوهاوی وشي. ترلاسه شي، او د ننګونو د حل لپاره باید اقدامات وشي او وضعیت باید په سمه توګه وپیژندل شي.
۲- د اهدافو ټاکل: په پلان کې بل ګام د هدف یا اهدافو دقیق ټاکنه ده، اهداف باید روښانه او روښانه وي تر څو مدیران چې د پلان د پلي کولو مسولیت په غاړه لري په سمه توګه پوه شي او خپل اهداف وټاکي. واحد د ستراتیژۍ په پام کې نیولو سره د سازمان اهدافو ته د رسیدو لارښوونو سره سم، پالیسي، قواعد او بودیجه ټاکي.
۳- د کاري چاپېریال په اړه د فرضیې معلومول:- د پلان جوړونې بل ګام د فرضیې او د هغو په اړه د مخنیوي اقداماتو معلومول دي، لکه امنیتي وضعیت، طبیعي افتونه او زموږ د چاپېریال نور انګیرنې چې په کاري بهیر مثبت او منفي اغېزې لري. باید وړاندوینه وشي، ځکه وړاندوینه په پلان کې د فرضیې او مخنیوي تدابیرو په ټاکلو کې خورا مهم دی. هرڅومره چې د پلان جوړونې چارواکي د پلان کولو پرمهال د ثابتو انګیرنو په کارولو موافق وي ، هومره دقیق پلان ترسره کیدی شي.
د مثال په توګه، کوم تطبیقي پروګرام ته باید لومړیتوب ورکړل شي؟
- څومره کارکوونکي باید په دې اړه وروزل شي؟
- دا روزنه به چیرته او څنګه ترسره شي؟
- بودیجه باید څنګه ورکړل شي؟
- ټولنیز او سیاسي چاپیریال څنګه دی؟
- احتمالي بحرانونه باید څنګه حل شي؟
د کار ځای واقعیتونو په سمه توګه درک کولو لپاره، لنډیز PEST باید وکارول شي
- سیاسي سیاسي ابعاد (Political)
- اقتصادي اقتصادي ابعاد (Economical)
- د ټولنې ټولنیز اړخونه (Society)
- تخنیکي یا تخنیکي اړخونه(Technical)
۱- سیاسي ابعاد: په دې برخه کې د سوداګرۍ، کار، تعرفو، امتیازاتو، د هېواد د سیاسي اړیکو ماهیت، د بېلابېلو سیاسي ډلو واک او د هغوی د بهیر په اړه د هېواد د اغېزناکو قوانینو اړوند مسایل. بدلونونه او د حکومت ثبات باید مطالعه شي او هر اړخیزه بیا کتنه وشي.
۲- اقتصادي اړخونه: په دې پروسه کې د ټولنې د مختلفو طبقو د عاید کچه او د هغې پروسې، په ملي کچه د پانګې او کار د جريان لپاره، د دولت د اقتصادي پالیسیو لارښوونه، د پرمختیایي پروګرامونو پراختیا. په ملي کچه، د ټیکنالوژۍ کچه او په هیواد او نړۍ کې د هغې د بدلونونو بهیر باید دقیق مطالعه او وڅیړل شي.
۳- ټولنیز او کلتوري اړخونه: – د مصرف کونکو پیژندل او پیژندنه (عمر، جنس، جغرافیایي ساحه، او نور) ، په ټولنه کې دودونه او چلندونه څه دي او څنګه یې بدلون موندلی، د ټولنې د ژوند او مصرف په کچه کې بدلونونه. اوسیدونکو، د سواد د کچې او زده کړې اراده، د ودونو عمر او د زیږون او مړینې شمیر باید په هر اړخیزه توګه وڅیړل شي او اړین معلومات په پورتنیو برخو کې ترلاسه شي.
۴- د مختلفو لارو معلومول: – د پلان جوړونې یو پړاو د مختلفو ستراتیژیو پلټنه او چک کول دي، په ځانګړې توګه هغه ستراتیژیانې چې په اسانۍ سره د پیژندلو وړ ندي. منطقي ستراتیژۍ اکثرا په پلان جوړولو کې کارول کیږي. یعنی د هرې مسلې لپاره ډېرې تګلارې شته، د پلان کولو موخه د ستراتیژیو کمول دی.
۵- د بېلابېلو ستراتیژیو ارزونه:- سمه ستراتیژي باید وپیژندل شي تر څو هدف ته د رسیدو لنډه لار وټاکل شي. دا کیدای شي ګټوره ستراتیژي وي، مګر دا ډیرلګښت ته اړتیا لري. یا دا ممکنه ده چې یوه ستراتیژي ګټوره نه وي یا د څانګې یا ادارې د اوږدمهاله اهدافو سره مطابقت ونلري، مګر دا د څانګې یا سازمان د شهرت لپاره مناسبه ده. له همدې امله، په پلان جوړولو کې، عملیاتي او کمپیوټري څیړنې تخنیکونه باید د مدیریت په برخه کې د امکان تر حده وکارول شي.
۶- د ستراتیژیو غوره کول:- دا د تصمیم نیولو یو مهم او حقیقي پړاو دی، کله ناکله د مختلفو ستراتیژیو تحلیل، تحلیل او ارزونه موږ دې نتیجې ته رسوي چې د یوې ستراتیژۍ پر ځای دوه یا درې ستراتیژۍ غوره شوې.
۷-د ملاتړ پروګرامونو ترتیب: – د هرې ستراتیژۍ د پلي کولو لپاره، فرعي پروګرامونه د اصلي پروګرام د ملاتړ لپاره جوړیږي. د بیلګې په توګه، د کارمندانو روزنیز پروګرام، د خامو موادو چمتو کول، د موادو ګودام لپاره مناسب ځای، د اړتیا وړ وسایلو او تجهیزاتو چمتو کول، د بیمې ترلاسه کول، د کار خوندیتوب تدابیر پلان او داسې نور.
۸- د بودیجې ترتیب: – د پروګرام د ترتیبولو په اړه له تصمیم نیولو وروسته، وروستی پړاو د بودیجې ترتیب دی، چې د ټاکل شوي پروګرام پلي کولو لپاره اړین دی. د هر شاخص او پلان شوي فعالیتونو لپاره باید ځانګړې بودیجه چمتو شي. د دفتر یا سازمان بودیجه د ټول عاید، مصرف، او احکامو استازیتوب کوي. په یوه دفتر یا اداره کې هر واحد یا کاري څانګه کولی شي خپله بودیجه ولري چې د ټول دفتر یا ادارې د بودیجې له مخې ټاکل کیږي. که تاسو له بودیجې څخه په سمه توګه ګټه پورته کړئ، دا د مختلفو پروګرامونو د اضافه کولو او د سازمان په پروګرام کې د پرمختګ وسیله کیدی شي.
پلان جوړونه په یوه دفتر او اداره کې خورا اړینه ده او د چارو په تطبیق کې د وخت له ضایع کیدو او ګډوډۍ څخه مخنیوی کوي او له مادي او معنوي منابعو څخه په سمه او ټاکلي ځای کې استفاده کیږي. په اداره یا سازمان کې یې د پټې بې کارۍ مخه نیولې ده، د تخصص او کاري تجربې له مخې یې له بشري منابعو څخه کار اخیستی او د ادارې اوسازمان لګښتونه یې کم کړي دي، د ادارې د څانګو تر منځ د وظیفو ویش تعریف کړی او د دندو او رقابت د ګډوډۍ مخه نیسي، دا د دفتر یا سازمان په عملیاتو کې خوندي او چټک عمل رامینځته کوي.
لیکوال: مرحوم عبدالرشید جانبار
له دری متن څخه پښتو ژبې ته ژباړه نصیراحمد څپاند یو څه اضافه والی سره