وردګ د تاریځ په بهیر کې سیمینار
دویمه مقاله
نویسنده: پوهاند انصاری — ولایت بلخ
سال نوشته: ۲۰۱۶
پوهاند سلطان محمد انصاری ولد دوست محمد خان در سال 1348 هـ – ش در شهر مزارشریف مرکز ولایت باستانی بلخ تولد شده، تحصيالت ابتدایی خود را در مکتب قاضی حميد الدین به پایان رسانيده و دیپلوم بکلوریای خود را از ليسه باختر بدست آورده است. سلطان محمد انصاری در سال 1372 شامل پوهنتون بلخ شده ، در سال 1376 هـ – ش از پوهنځی تعليم و تربيه فارغ و بحيث عضو کدر تدریسی پذیرفته شد. سلطان محمد انصاری بعد از سه سال، عازم تاجکستان شده و ماستری خود را از پوهنځی جغرافيای پوهنتون دولتی صدرالدین عينی – دوشنبه بدست آورده است. سلطان محمد انصاری فعلا با رتبه علمی پوهاند، استاد جغرافيای پوهنتون بلخ بوده و دارای تاليفات ذیل ميباشد.
1 – ویژه ګی های تاریخی و جغرافيایي بلخ،
2 – بلخ در ګذر زمانه ها،
3 – دانستنی ها پيرامون جغرافيای عمومی افغانستان،
4 – جغرافيای ولایات افغانستان،
5 – تاریخچه بزکشی و پهلوانی،
6 – جغرافيای جوزجان،
7 – جغرافيای بلخ،
8 – تاریخ هنر،
9 – مبادی تاریخ، 1
10 – جغرافيای طبيعی صفحات شمال افغانستان،
————————————————
ميدان وردك از جملۀ ولایات مرکزی افغانستان است که قدمت تاریخی آن با ولایات مجاوراش یکسان ميباشد. مرکز آن ميدان شهر است كه بين عرض البلد 33.68 – 34.80 درجۀ شمالي و طول البلد -67.21 68.97 درجه شرقي واقع است، داراي 10348.3 كيلومتر مربع مساحت و ارتفاع آن از سطح بحر 2210 متر ميباشد. ولایت وردک که ميدان هم جزء آنست از زمان حکومت امير شير عليخان به اینطرف جزء ولایت کابل بوده، اما در سال 1343 هـ. ش. به منظور تسهيلات مردم که به امور یوميه و ارتباط محاکم و کار های اجرایيوی زود تر به ولایت و حکومت رسيده بتوانند، وردک بحيث ولايت مستقل پذيرفته شد و در مسير شاهراه هاى کابل- هرات و کابل – باميان موقعيت دارد.
اوضاع طبيعی:
سلسله کوه پغمان در شمال و سلسله های کم ارتفاع در جنوب آن در ساحۀ چک و سيدآباد وجود دارد. کوهيکه بنام البند یاد ميشود در شرق جلریز واقع و از سلسله کوه پغمان جدا شده و بطرف غرب امتداد یافته است که به حصۀ کوتل اونی ملحق ميشود. دریاهائيکه ازین منطقه ميگذرد مشهور به رود سنگالخ و رود سرچشمه است که از کوه پغمان منبع ميگيرد. پس ازینکه هر کدام آن این منطقه را جداگانه آبياری مينماید ،در حصۀ زیرین جلریز با هم یکجا شده به طرف کابل سرازیر ميشود و اراضی چهاردهی کابل نيز از همين دریا آبياری ميشود. کوه های بزرگ و کوچک ولسوالی جغتو بشکل متوازی از شرق به غرب و از شمال به جنوب، دره های این منطقه را از هم مجزا ساخته و به هفت دره منقسم کرده است. زمين آن ناهموار ولی حاصل خيز است.
کوه ها درین منطقه از شرق به غرب و از شمال به جنوب امتداد یافته، سلسله کوه های که از شرق به غرب رفته است از کوه های مالستان و بهسود جدا شده در بعضی جاها به صورت متوازی و در برخی حصص به صورت غير متوازی واقع بوده و در حصۀ شهر غزنی خاتمه می پذیرد و کوه های که از طرف جنوب به طرف شمال امتداد یافته سلسله کوه (گل کوه) را با (کوه بابا) وصل ميکند و در این کوه معادن آهن، مس، سرب و سنگ مرمر وجود دارد. در ساحۀ نامبرده دریای بزرگی وجود نداشته و اراضی زراعتی آن از آب چشمه ها آبياری ميگردد. کوه خواجه حيات بابا و کوه های کوچک دیگر واقع در ولسوالی بهسود که از شاخۀ کوه بابا جدا شده، بزرگترین کوه های این منطقه را تشکيل ميدهد. در کوه های مذکور بته های خاردار، علفها و گل های خود رو زیاد ميروید. آب و هوای آن در زمستان سرد و در تابستان معتدل ميباشد.
زراعت آن عبارت از گندم، جو، جواری، باقال، شرشم، تربک، شبدر و غيره بوده و اهالی آن به تربيۀ گوسفند، بز و گاو توجه دارند، از روغن و پشم آن استفاده ميکنند. از نباتات طبی، بوی مادران، کرم بته، زیره، بارتنگ، گربه خورک و غيره در کوه های آن ميروید، از حيوانات اهلی اسپ، گاو، بز، گوسفند، مرکب و از طيور اهلی مرغ خانگی و کبوتر زیاد است. از حيوانات وحشی آهو، روباه، گرک و خرگوش پيدا ميشود و طيور وحشی آن مرغابی، کبک، قاز، بودنه و غيره است.
هایدروگرافی:
نهر های این منطقه تماماً از کوه های هزاره جات منبع گرفته پس ازینکه این منطقه را آبياری مينماید بالاخره به ساحۀ کم ارتفاع وردک ميرسد، آبهای چک وردک نيز از همين آبهاست. موقع آبخيزی ماه های حمل و ثور ميباشد. در موقع تابستان آب آن کم ميشود. درین منطقه راه های موتررو وجود ندارد. راه های پياده رو آن صعب العبور بوده و در زمستان برفگير ميباشد که رفت و آمد را مشکل ميسازد. دریا های مهم آن عبارتست از دريای ميدان و درياي جلگه که بند چک بالای آن اعمار شده است. درياي جلگه در نقاط مرتفع به نام درياي خوات و کجاو نيز یاد ميشود، آب درياي هلمند در سرچشمه آن یکصد کيلومتر در اراضي وردک جریان دارد. دریای که ميدان را عبور نموه و بالاخره دریای کابل را تشکيل ميدهد از جنوب شرق کوه هونی و سنگالخ سرچشمه گرفته منطقۀ ميدان را عبور ميکند و بعد از آن دریاچۀ دیگری که از درۀ نرخ سرازیر گردیده در حصۀ ابراهيم خيل به دریای مذکور پيوسته، از جنوب کوه قرغ و بين للندر دور خورده، در اولين قسمت ساحۀ چهاردهی بنام دریای کابل مشهور ميگردد. از چک وردک دریای خوردی سرچشمه ميگيرد و بالاخره در حد شيخ آباد با هم می پيوندند. درياي خوات و کجاو منابع آبی دیگری را تشکيل ميدهد، اما موضوع قابل ملاحظه اینست که در تمام دره هاي آن آب کاریز و چشمه های طبيعي با آب شفاف وجود دارد که در آبياری از آن استفاده ميکنند، علاوه بر آن از واترپمپ و چاه های عميق نيز درین مورد استفاده ميشود. بند چک بالای دریاچۀ جلگه در چک اعمار شده و ظرفيت توليد فی ساعت 3360 کيلوات برق آبی را دارد که مورد استفاده مردم محل قرار ميگيرد و پنجاه سال کامل به کابل هم از آن استفاده ميگردید و اما ذخيرۀ بند توسط رسوبات تا حدی مملو گردیده قدرت توليد برق را پائين آورده است.
در ولسوالى هاى مختلف اين ولايت هفت بند آب وجود دارد که با اعمار آن هزاران جريب زمين اين ولايت آبيارى خواهد شد، اين بندها عبارت است از:
1 –بند ګلدره -جغتو ؛
2 –بند چک – چک
3 –بند گردن مسجد-چک
4 –بند باغک – دره شنيز سيدآباد؛
5 –بند آقچه – نرخ
6 –بند سنگالخ – جلريز
7 –بند سرخ آباد – بهسود مرکزى
از جمع اين بندها؛ پروژه های ساخت شش بند توسط بانک جهانى منطور شده و پروژۀ اعمار بند برق چک که شامل شبکه برق و نصب يک توربين است، وزارت آب و برق وعدۀ اعمار آن را سپرده؛ اما تاکنون کار بازسازى آن آغاز نشده است. بند چک،بند بزرگ برق به سطح کشور است که برق آن سه دهه قبل به شهر کابل انتقال مىيشد؛ اما در جريان جنگهاى چند دهۀ گذشته بخشها و وسايل زياد اين بند تخريب و از کار افتاده است. نا امني یکى از موانع بزرگ در مقابل اعمار اين بندها محسوب ميشود. تأمين امنيت اين پروژه های مهم برای مردم عام،حياتى و پُر منفعت ميباشد.
اقليم: وردک دارای اقليم سرد نيمه صحرائی بوده، مقدار بارندگی سالانه آن بين 300 و 400 ميلی متر و در حصه کوتل اونی به 800 ميلی متر هم ميرسد. حد اعظمی درجۀ حرارت به 20 الی 30 درجه سانتي گريد و در حصه اونی در تابستان از +5 درجه سانتي گريد بالاتر نيمباشد. در زمستان سردی هوا به منفی 10 – 15 درجه پائين می آید و در حصۀ اونی کمتر از منفی درجۀ سانتي گريد ثبت شده، دارای چهار فصل سال بوده و زمستان های آن برفگير ميباشد.
اوضاع بشري: نفوس ولایت وردک در سال 1359 به تعداد 294125 احصائيه گيری شد و با افزایش .2 3 فيصد در سال 1395 تعداد آن معادل 643880 نفر ميگردد، مساحت وردک 9023 کيلو متر مربع و تراکم نفوس در هر کيلو متر مربع 72 نفر ميباشد.
واحد های اداری: وردک دارای واحد های اداری ذیل است: مرکز وردک – ميدان شهر، ولسوالی جلریز، ولسوالی حصه اول بهسود، ولسوالی مرکز بهسود، ولسوالی دایميرداد یا جلګه، ولسوالی جغتو، ولسوالی چک، ولسوالی سيدآبادو ولسوالی نرخ.
ميدانشهر: ميدان شهر مرکز ولايت ميدان وردک در 35کيلو مترى غرب کابل موقعيت دارد که مساحت آن 345 کيلومتر مربع و ارتفاع آن از سطح بحر 2225 متر ميباشد. ميدانشهر از 59 قريۀ اصلى و فرعى تشکيل شده و گنبد شاه که مربوط جغتاى(چغتای) است از مناطق تاريخى آن محسوب ميشود. باشندگان آن مصروف زراعت، باغدارى، مالدارى و تجارت هستند و وضعيت اقتصادى شان بهتر نيست.
ولسوالی سيدآباد: ولسوالى سيدآباد از ولسوالى هاى درجۀ اول اين ولايت محسوب ميشود که در 35 کيلومترى ميدان شهر و در مسير شاهراه کابل- کندهار موقعيت دارد. مساحت اين ولسوالى 1029 کيلومتر مربع، 117 قريۀ اصلی و 73 قريۀ فرعى دارد و مردم آن مصروف زراعت، باغدارى و مالدارى مى باشند که علاقمند معارف هستند. ولسوالى جغتو: ولسوالى جغتو از ولسوالى هاى درجۀ دوم اين ولايت محسوب ميشود که در 124 کيلومترى ميدان شهر در جوار ولايت غزنى موقعيت دارد. زمين هاى اين ولسوالى از نيمه دشت هاى وسيع تشکيل شده که 5/2 بخش آن قابل کشت است و برخى باشندگان آن مصروف زراعت، مالدارى و باغدارى ميباشند.
ولسوالى چک: ولسوالى چک از ولسوالى هاى درجۀ سوم اين ولاليت است که در40کيلو مترى ميدان شهر موقعيت دارد و داراى 193 قريۀ است. اين ولسوالى از سطح بحر 2200 متر ارتفاع دارد و مساحت آن 1177 کيلو متر مربع ميباشد. بند برق چک در اين ولسوالى موقعيت دارد و درياى لوگر از ساحات مرتفع اين ولسوالى سرچشمه گرفته است. مردم اين ولسوالى مصروف زراعت، باغدارى و مالدارى هستند.
ولسوالى نرخ: نرخ ولسوالى درجۀ سوم اين واليت است که در 8 کيلو مترى جنوب و جنوب غرب ميدان شعر موقعيت دارد. مساحت اين ولسوالى 480 کيلو متر مربع و از 129 قريۀ اصلى و 43 قريۀ فرعى تشکيل گرديده است. ارتفاع آن از سطح بحر 2200 متر ميباشد. مردم اين ولسوالى مصروف زراعت و مالدارى ميباشند و وضعيت اقتصادى آنها نسبت به ولسوالى هاى ديگر بسيار ضعيف است. سيب هاى اين ولسوالى از شهرت خوب برخوردار است و يک معدن بزرگ کروميت نيز در این ولسوالى وجود دارد.
ولسوالى جلريز: جلريز از ولسوالى هاى درجۀ دوم اين ولايت محسوب ميشود که در 30 کيلو مترى ميدان شهر موقعيت دارد. اين ولسوالى از 124 قريۀ اصلى تشکيل شده و با مساحت 1139 کيلومتر مربع و از سطح بحر 2375متر ارتفاع دارد. مزار پوشته و کشک تپه از مناطق باستانى اين ولسږالی محسوب مشود و باشندگان آن به طور عموم مصروف زراعت و مالدارى ميباشند.
ولسوالى حصه اول بهسود: اين ولسوالى از ولسوالى هاى درجۀ دوم وردک محسوب ميشود که با مساحت 1325 کيلو متر مربع در 55 کيلو مترى غرب ميدان شهر موقعيت دارد و از 232 قريۀ اصلى و 151فرعى تشکيل شده است. از سطح بحر 2995 متر ارتفاع دارد. شينيه از مناطق تاريخى اين ولسوالى است و درياى هلمند که از اين منطقه ميگذرد به زيبايى اين ولسوالى افزوده است. مردم اين ولسوالى مصروف زراعت و مالدارى ميباشند؛ اما در بخش صنايع دستى نيز مهارت دارند.
ولسوالى بهسود مرکزى: بهسود مرکزى ولسوالى درجۀ اول وردک است که با داشتن مساحت 2186 کيلومتر مربع و 678 قريۀ اصلى و 192فرعى در 113 کيلو مترى ميدان شهر موقعيت دارد و ارتفاع آن از سطح بحر 2950 متر ميباشد. باشندگان اين ولسوالى مصروف صنايع دستى، زراعت و مالدارى ميباشند. قوقرون از مناطق تاريخى اين ولسوالى است و معدن مشهور آهن حاجى گک نيز در اين ولسوالى موقعيت دارد.
ولسوالي دايمرداد (جلگه(): دايميرداد ولسوالى درجۀ سه اين ولايت با 112 قريۀ اصلى و مساحت 1342 کيلو متر در 90 کيلو مترى ميدان شهر موقعيت دارد و ارتفاع آن ازسطح بحر 2450 متر ميباشد. قلعۀ ارگ، کافر قلعه،کتب تپه، قلعۀ بودک، تپۀ چتو ولوى بوت مناطق تاريخى اين واليت محسوب ميشود و مردم آن مصروف زراعت و مالدارى ميباشند. معدن گچ دایمير داد در اقتصاد باشندگان ولسوالی مذکور نقش خوبی ايفا کرده است.
اوضاع اجتماعی و فرهنگی: وردک دارای فرهنگ باستانی آریایی های قدیم بوده مردم آن به مالداری و زمينداری اشتغال دارند، دارای ليسه ها و تعداد زیاد مکاتب ابتدائی ميباشد. از جمله شخصيت های برجستۀ این سرزمين محمد جان خان غازی است که در جنگ دوم افغان و انگليس شهامت و مردانگی زیاد از خود نشان داد و یکجا با مردم قلعۀ قاضی در حصۀ دشت قلعۀ قاضی انگليسها را شکست دادند.
مردم وردک در تهيۀ پشم و مواد لبنيات و باغداری مصروف اند و در تهيۀ قروت ، مرغداری و گوسفند بيشتر سر و کار دارند، عروسی و دادن دختر در بدل پول و مال صورت ميگيرد. در ولايت ميدان وردک 172892 شاگرد که از جمع آنها 44791 دختر است در 450 باب مکتب و مراکز تعليمى مصروف فراگيرى تعليم هستند. اين مراکز شامل مکاتب ابتدايه و متوسطه، دارالحفاظ، مدارس، دارالمعلمين، دارالعلوم و مکاتب تخنيکى ميباشد که امور تدريسى آن توسط 4729 استاد پيش برده ميشود. 231 مکتب در اين ولايت تعمير ندارد که وزارت معارف اعمار آن را تعهد سپرده است. تمامى مکاتب اين ولسوالى به روى شاگردان باز؛ اما تنها يک دارالعلوم از سوى مخالفين مسلح در ولسوالى چک مسدود گرديده و همچنان گاه گاه تهديدات در مقابل تعليم دختران صورت ميگيرد که بعداً راه حل آن توسط متنفذين منطقه جستجو ميشود.
موسسه تحصيالت عالى دولتى ميدان وردک نيز منظور شده که فعلا فقط یک پوهنځی زراعت دارد و همچنان سه مکتب خصوصى و يک موسسۀ تحصيالت عالى موسوم به تابش نيز دارد. عالوه بر آن اخيراً انستيتيوت تخنيک ولسوالى چک در 12 بخش مختلف و انستيتيوت حسابدارى وردګ در دشت توپ، توسط وزارت معارف براى تحصيالت دو ساله مسلکى فعال گرديده است.
شمارى از چهره هاى شهير اين ولایت غازى محمد جانخان وردک، داکتر عبدالوکيل خان، داکتر محمدعمر وردک، ارسلان سليمى، غلام نبى وردک، انجنير غلام محمد فرهاد، استاد گل محمد، عبدالجليل جدى، معصومه عصمتى وردگ، پوهاند عبدالقيوم خان وردگ، والى عبدالله خان وردگ، مولوى عبدالرب احدى، استاد حبيب الله رفيع، محمدعمر وردک شاروال پغمان، داکترلطيف بهاند، محمد عارف ننگيار، شهرت ننگيال، پوهاند داکتر محمد موسى وردک، پوهاند اکبر وردک، صديق مخترع، محمد زبير شفيقى، احسان الله ارینزی و دگران ميباشند که هموطنان ما به نام هاى آنان آشنايى دارند.
در اين ولايت عالوه بر چهره هاى سابقه، چهرهاى نامدار کنونى نيز وجود دارد که تذکر تمامى آنها مشکل است. بخش رسانه ها با در نظرداشت موقعيت جغرافيایى و وضعيت امنيتى اين ولايت سابقه ندارد و مثل ساير بخش ها رشد نکرده. تلاش هاى مطبوعاتى و برنامه های در ده سال گذشته آغاز شده که به طور مثال از ماهنامه ها و گاهنامه هاى جغتو، دریځ، عهد، آذان، ځلانده راتلونکى، وردک، مڼه (سيب)، جلگه و جوانان ياد آورى کرده ميتوانيم. برخى ديگری از رسانه هاى اين االيت عبارت است از: راديويى شاروالى، راديو تلويزيون ملى، راديو يووالى، تلويزيون ځلا،راديو چک، هفته نامۀ هدف ملى، پيزوان، بدلون، هفته نامۀ شاروالى و هفته نامۀ مشوره.
با به وجود آمدن ادارۀ مؤقت، نهادهاى مختلف در اینجا آغاز به فعاليت کردند که برخى از آن عبارت است از:
انجمن ادبى و کلتورى عهد، جغتو مدنى و کلتورى بهير، اتحاديه ادبى و کلتورى جوانان ميدان، مرکز فرهنگى سلمان فارس، اتحاديۀ عالى جوانان نرخ، انجمن ادبى و کلتورى خواخوږى، انجمن ادبى جوانان وردک، چک ادبى بهير، انجمن مدنى جوانان وردک، اتحاديه خبرنگاران، اتحاديه تربيوى و اصلاحى ځلاند، ارگان ملى و اجتماعى جوانان ميدان وردک، د خويندو يون و شمارى ديگر نهاد ها و انجمن هاى ادبى ايجاد شده است.
عالوه بر آن مشاعره سالانۀ گل سيب که امسال سالگرد 15 آن در ميدان شهر تجليل شده، همه ساله با مراسم ويژه تجليل ميشود، از شعرا و فرهنگيان ولايات و مناطق مختلف کشور دعوت به عمل ميايد. اين مشاعره بار اول در ولسوالى چک توسط فرهنگيان محلى ايجاد شد و بعد از آن در مناطق مختلف اين ولايت تجليل مى شد؛ اما اکنون از اثر نا امنى ها تنها در ميدان شهر مرکز اين واليت تجليل ميشود. يک گالرى ملى به نام عبدالرب احدى در ميدان شهر مرکز اين واليت وجود دارد که درحدود 5 سال قبل ايجاد و به روى بينندگان گشايش يافته است. صدها تصوير مختلف در اين گالرى به نمايش گذاشته شده که شمارى از بينندگان همه روزه به ديدن آن ميايند. تصاوير شاهان سابق افغانستان، شمارى از شهدا، مجاهدين و قوماندانان دوران جهاد ولايت وردک و رسامى هاى مختلف زنده گى مردم در اين گالرى وجود دارد.
بازى خوسى، کشتى، سنگ اندازى، يخمالک در فصل برف های زمستان و ديگر از بازىهاى عنعنوى اين ولايت محسوب ميشود که از سابق در بين مردم مروج است، اما عالقمندان ورزش وليبال، فوتبال، کرکت، تکواندو، جيدو، وزن برداری، زبيايى اندام و شمارى از بازى هاى ديگر نيز در اين ولايت فعاليت دارد؛ اما بازى هاى کرکت، فوتبال و واليبال اخيراً زياد رشد کرده است. براى رشد اين بازى ها علاوه بر کلپ هاى شخصى، يک ستديوم بزرگ ورزشى حدود 5 سال قبل، توسط تيم بازسازى ولايتى ترکيه اعمار شد؛ اما بازی کنان خواهان اعمار ستديوم هاى زياد براى بازى هاى دیگر عنعنوی؛ ملی و بين المللی هستند.
مردمان اینجا هم مثل سایر هموطنان ما مهمان نواز و سلحشور بوده در مهمان نوازی یکی بر دیگرش سبقت ميجویند و چون هوای محيط آن سالم است مردم آن ذکی و تنومند بوده برای آموزش استعداد خاص دارند. در کشيدگی های ذات البينی شان علما و روحانيون رول ميانجی گری و حکميت را بازی ميکنند. جاهای تاريخي قابل ملاحظه در ميدان وردک وجود ندارد، اما در این دیار مزارات تاریخی وجود دارد که با ورود اسلام همزمان ميباشد.باشندگان منطقه در مورد آنها گفتنى ها دارند؛ اما ادارات رسمى تاکنون به آن مراجعه نکرده و تحقيقات دقيقی را انجام نداده اند.
مزار خواجه بلند که در غرب ده مسلم در بين کوه واقع و مشهور به خواجه بلند ولی است، اهالی به روحانيت آن عقيدۀ محکمی دارند. آبدات و مزارات دیگری چون شاطر بابا، مير سيد احمد ولی، ده شيخ بابا، اول بابا، پل سرخ بابا، گنبد شاه و جغتايى خاندان ( مرکز قريه کانغرت )؛ شهرک تاريخى الغتای ( نرخ )؛ تپۀ خواجه بلند ولى (نرخ)؛ تپۀ ده مسلم ( نرخ)؛ تپۀ کشک تکانه ( جلريز)؛ زيارت سرچشمه (جلريز)؛ انگورباغ ( قريه سياب چک )؛ کافر قلعه (دايميرداد )؛ تپۀ بودک ( دايمير داد )؛ تپۀ چتو( دايميرداد)؛ تپۀ کتب (دايمير داد)؛ کالخ بودک(دايمير داد )؛ منطقۀ باستانى سياب ( چک )؛ تپۀ باد سياب ( جغتو )؛ درۀ جوى زنگى (حصه اول بهسو )؛ سکرک (بهسود مرکزى )؛ تپه ارگ ( بهسود مرکزى )؛ مقبرۀ چهل گزى بابا( ده مسلم نرخ) ، مزار خواجه اسمعيل شنيزی( قزیه تګاب تنګي) و ملا ګل خان بابا ( قریه چهاردهی) و غيره در اینجا وجود دارند که ميراث تاریخی و مراجع اعتقاد اهالی اینجا بشمار ميروند.
اوضاع اقتصادي: گر چه اکثر ساحات این ولایت کوهستانی و اراضی آن در دامنۀ تپه سار و بين دره ها افتاده و آن قسمتهای آن چندان حاصل خيز نيست مگر قسمتی از اراضی آن که در سواحل دریا و وادی های عریض واقع گردیده، قشر اراضی آن را فرش نباتات پست قامت از قبيل کاسنی (L Cichoriumintybus)، بارهنگ،(Plantagopsyllium/Plantago ovate ( اسفرزه )LPlantagomajor)، بوی مادران )Achilleamillefolium)، ترشک )Rumexcrispus) ، خاکشير (Sisymbriumalttissimum)، علف هفت بند (Polygonumpersicaria)، کاهوی وحشی (lactucaativa)، گل قاصد ( Taraxacumofficinale)، گُل گاوزَبان (Boragoofficinalis) ، بادیان (Foeniculumvulgare)، گل ختمی ( Althaeaofficinalis )و غيره پوشانيده که تخم های آن بوسيلۀ سيلاب های بهاری معمولًا در اراضی اطراف دریا پخش ميگردد، اراضی آبدار و مرطوب آن برای نموی هر نوع مزارع به خصوص گندم، جو، جواری و شالی و درختان سيب مستعد ميباشد. مردم اینجا اکثراً مشغول دهقانی و تربيه حيوانات بوده و بعضی آن در ميدان شهر، کابل و دیگر ولایات ماموریت دارند و برخی به تجارت خرید و فروش گاو، گوسفند و محصولات ارتزاقی نيز می پردازند. زمين زراعتى اين واليت 43921.4 هکتار خوانده شده که از جمله 32691( هکتار آبى،11120 هکتار للمی و 110.4 هکتار دولتى است و به طور اوسط 10980 هکتار زمين آبى اين ولايت را باغات تشکيل ميدهد که از جمله 2500 هکتار سيب، 100 هکتار بادام، 25 هکتار شفتالو و باقی درختان مثمر و غيره در این ولایت موجود است. امکان دارد که آمار ياد شده ازین اندازه نيز بالاتر باشد،به اساس برخى از سروى ها در حدود 107641 تن مصروف دهقانى در اين ولايت هستند.
زمين هاى اين ولايت از درياها، کاريزها، چشمه ها و چاه هاى عميق آبيارى ميشود. ولايت ميدان وردک توليد کنندۀ بزرگ سيب به سطح کشور است که علاوه بر شمارى از ولايات کشور به کشور هاى پاکستان، هند، امارات متحده عرب، عربستان سعودى و بعضى کشور هاى آسياى ميانه صادر ميشود. سيب هاى جورس، مارلينک، بيروتى و سيب زرد وردک از شهرت زياد بر خوردار است. همچنان چند نوع سيب ديگر و ميوه هاى زردآلو، گيلاس، شفتالو، بادام، چهارمغز، سنجد و ميوه هاى ديگر در اين ولايت دريافت و به شهر هاى ديگر کشور جهت فروش عرضه ميشود؛ اما زارعين آن از بازار فروش آن خورسند نيستند.
گندم آبی، گندم للمی، جو، کلول، تربک، شاخل، تربوز، مرچ، کدو، گندنه، لبلبو، زردک، ملی، باردنگ، جواری، برنج لک، شرشم، باقلی، کل جو، رشقه، شبدر، تنباکو، ماش، مشنگ، نخود، کچالو، پياز، شلغم، بادنجان رومی، بادنجان سوسنی، گل آفتاب پرست، لوبيا و پالک در اینجا رشد خوبی دارند و نگهداشتن تاک از سبب سرما دشوار است. در بعضی کوه ها درخت های خنجک نيز دیده ميشود و اشجار غير مثمر اینجا عبارت اند از بيد، چنار، عرعر، نيله، بادام کوهی، دوالنه، سفيدار، پنجه چنار، عکاسی و غيره. حبوبات ديگر از محصولات زراعتى اين ولايت است که در مناطق مختلف کشت ميشود. هر چند حاصالت زراعتى اين ولايت همه سال در حال تغيير است. برخی منابع حاصالت اوسط سالانۀ سيب را 122976 تن، کچالو را 91534 تن وگندم را41147.5 تُن ذکر نموده است.
بادام کوهى ساحات جنگلى اين ولايت را تحت پوشش آورده که 600 هکتار آن تنها مربوط ولسوالى هاى نرخ و جلريز است.همچنان ساحۀ علفچر آن 176545 هکتار است که برخى بيشتر آن مربوط حصه اول و بهسود مرکزى ميشود. شمارى از باشندگان اين ولايت فارمهاى زنبور عسل نيز دارد و از اين طريق يک اندازه عوايد را به دست ميارند و همچنان برخى بيشتری از باشندگان ميدان ورک مصروف زراعت و مالداری هستند که منبع مهم عايداتی آنها را تشکيل ميدهد. اراضی این ولایت از دریا و مواضع محدودیکه در جوار تپه ها و دامنۀ های کوهسار افتاده، از چشمه سار آبياری ميگردد. سيستم کاریز و استفاده از آب های تحت الارضی نه معمول و نه مورد احتياج است. از حيوانات وحشی گرگ، روباه، خرگوش و بعضاً در کوه های شامخ پلنگ نيز دیده ميشود. حيوانات اهلی اینجا مرکب، گاو، بز، گوسفند و اسپ بوده و اشتر را هم در اینجا نگهداری ميکنند. در ساحات کوهستانی کبک، پرنده گان شکاری و در اراضی هموار و دامان کوه های آن جل، بودنه، سارک و کبوتر و در آبهای جاری و ایستاده مرغابی (در تيرماه و اوایل بهار ) بکثرت یافت ميشود.
از پرنده گان اهلی مرغهای جنس خسک و بعضاً فيل مرغ و قاز اهلی و کبوتر تربيه ميگردد. جنس مرغهای خانگی آن قابل اصلاح است. مرغداری، تربيه حيوانات، قروت، از پيداوار مهم آنست و سيب، زرد آلود و کچالو در اينجا حاصل زیاد ميدهد. همچنان شمارى از مردم آنها در ساختن گليم، نمد،جاکت، دستکش، يخن، شال، فرش هاى پشمى و مواد دوخته شده از موره در مناطق خود مشغول اند که در ولایات ديگر بفروش ميرسانند.
دستگاه توليد برق چک وردگ به کمک آلمانيها در سال 1936م (1315ش)آغاز و در 1941م (1320ش)پایان یافت. فابریکۀ توليد برق چک وردگ بر دریای وردک اعمار گردیده دارای سه توربين است و ظرفيت توليدی آن دریک ساعت 3000 کيلووات برق است. دستگاه فوق الذکر در سال 1390 حدود 2.6 ميليون کيلووات ساعت برق توليد نموده است.
تاکنون در اين واليت 32 معدن مختلف تثبيت شده که عبارت اند از: معدن کروميت سخ بيدک بادام ولسوالى نرخ، معدن کروميت آبدره نرخ، معدن کروميت تيتمور ميدان شهر، معدن کروميت چغرې نرخ، معدن کروميت ده پاک نرخ، معدن کروميت لويه آبدره سيدآباد ، معدن کروميت منگلي سيدآباد، معدن کروميت هفت آسياب سيدآباد ، معدن کروميت نوري سيدآباد، معدن کروميت چلپيکام تنگى سيدآباد، معدن کروميت دوست قل حصۀ اول بهسود، معدن مرمر قول سليمان)ميدان شهر، معدن مرمر خروتى ميدان شهر ، معدن مرمر دوست قل حصه اول بهسود، معدن مرمر يورد بالا حصۀ اول بهسود، معدن مرمر کامران خيل سيدآباد ، معدن مرمر لويه آبدره سيدآباد، معدن مرمر منگليسيدآباد، معدن مرمره وره آبدرهسيدآباد، معدن مرمر سپين ورسک)سيدآباد، معدن مرمر جوقلنرجلریز، معدن مرمر دشت توپ سيدآباد، معادن رخام سموچ و سرخ آباد حصۀ دوم بهسود، ظواهر معدنى شاه مقصود سيد آباد، معدن ابرک تکانه جلريز، معدن ياقوت سوخته شده کابلدر ميدان شهر، ظواهر معدنى اندر نرخ، ظواهر معدنى زمرد بادام نرخ، معدن گچ فولادى پايين دايميرداد، معدن باالى گچ فولادى دايمر داد ، کان تلک کامران خيل سيدآباد، معادن سنگ هاى ساختمانى ميدان شهر (علاوه بر آن معدن مایکا در تکانۀ ميدان، معدن سنگ سليت در قریه کهنه خمار، سنگ سرخ مرمر در منطقۀ خروتی، آهن، یاقوت در شاه کابل و بيرایت درین ولایت پيدا ميشود.
آبهای معدنی وافر در دره های آن نيز موجود است که اغلباً آبهای کاربونيت دار ميباشد. قابل ذکر است که معادن مذکور توسط مقامات محلى ولايت و ادارات ذيربط رسماً تاييد گرديده و به اهالى مناطق نيز معلوم است، گاه گاه کندن کارى های غيرقانوني نيز توسط اهالى منطقه در آن ساحات صورت ميگيرد و اگر دراین راستا تحقيقات دقيق توسط وزارت معادن در ولایت ميدان وردک صورت گيرد، پس یقيناً شمارى از معادن ديگر نيز کشف خواهد شد.
سيستم مواصلات: ميدان وردک بالای شاهراه کابل- کندهار قرار دارد. ازین لحاظ ارتباط مواصالت آن با سایر ولایات بهبود یافته است. اما با ساير ولسوالی ها که از سرک عمومی دورتر اند مشکلات ترانسپورتی زیاد است. زلزله یی که در سال 1998م درین ولایت صورت گرفت بنا بر نبودن سيستم مواصلات نتوانستند به آسيب دیدگان کمک عاجل صورت گيرد.
به هزارجات، باميان، ارزگان و غزني راه های ترانسپورتی آن فعال است. خسارات وارده جنگ بر منطقه محسوس است، ميدان شهر و مرکز ولایت اضافه تر تخریب شده و راه های ترانسپورتی از حالت عادی بر آمده، تقریباً ماهيت خود را از دست داده و مسافرت در شاهراه عمومی وقت زیاد را ميگيرد.