پوهنمل حاجی محمد نوزادی

  د ټي بي ( TB ) په نامه ډنمارکي ژبې اونیزی د ۲۰۱۳ کال د اګسټ د لومړی نیټی په ګڼه کی د (د پروتین تابلیت به د ارترز دردونو ته د پای ټکی کښیږدی) تر سرلیک لاندی د نوو طبی څیړنو د پایلې په اړه لیکلي چې ډاکتران د مفصلونو ( بندونو ) د غضروف د تخریب کېدلو پټ راز پیدا کوی . داچې دا ډول دردونو دا مهال د ټولنی د زیاتې برخې ګریوان ته لاس اچولی دی ، ځکه نو غواړم د نوموړي لیکنې د منځپانګې پښتو ژباړه په لاندې کرښو کې له لوستونکو سره شریکه کړم :

      د ارتروز د نه زغمونکو دردونو په وړاندې مرسته راتلونکې ده . یو شمیر مخکښو څیړونکو دا خبره څرګنده کړې چې د پروتین یو ځانګړی مالیکیول په بدن کې د ناروغو بندونو د غضروف د تخریب په چټکتیا کې پریکنده اغیز لري . د دې سره سم ډاکتران د یو ډول پروتیني تابلیت په جوړولو بریالی شوي او ډیر ژر به د ډیرو هغو کسانو سره د مرستې په موخه وکارول شي چې هره ورځ د دې ډول ناوړې ناروغۍ  د  سختو دردونو سره لاس او ګریوان دي .

      دا چارې د ارتریت د څیړنی (arthritis research ) په برخه کې د نړی د یوشمیر وتلو څیړونکو لخوا د برټانیا د Westminster او Manchester په پوهنتونونو کې تر سره شوی او له مخی یی دا راز موندلی چې د urocortin پنامه د پروتین مالیکیول په باوری ډول کولای شی د ډیرو مهمو غضروفی حجرو (chondrocytes ) بقا تضمین کړی. دغه حجری دی چې د هډوکو روغ غضروفونه تولیدوی او ساتنه یی کوی .

       د ارتروز ناروغی د غضروفی حجرو شمیر په پراخه پیمانه سره را ټیټوی ، مګر په بدن کې د دغو اړینو پروتینی مالیکیولونو د تراکم په زیاتولو سره ، همدا اوس دا امکان تر لاسه شوی چې د نوموړو حجرو د مړینی څخه په اړینه کچه مخنیوی وشی .

        نوی لاسته راوړنی :

       نوی څیړنی چې پدی وختونو کې د Cell Death and Disease ( د حجرو مړینه او ناروغی ) پنامه یوه نړیوالی مهالنۍ کې نشر شوی ، د نړۍ په کچه یوه لویه لاسته راوړنه یاده شوی ده .

       په Westminster کې د څیړنیزی پروژی مشر ښاغلی Lan Locke  وایی : « په بندونو ( مفصلونو ) کې د یاد شوی مالیکیول د اغیز کشف د نوو په زړه پوری څیړنو د پاره لاره هواروی چې له مخی یی هم د ناروغۍ علت پیژندل کېدلای شی او ور سره سم هم د ناروغۍ مخنیوی کېدلای شی او هم یی درملنه » .

      په ډنمارک کې هم ددغی ناروغۍ طب پوهان د نوموړو څیړونو پایلو ته په مثبت نظر ګوری او د فریدریکزبورګ روغتون سرطبیب او د څیړنو د ډنمارکې څانګی مشر ، پروفیسور  Henning Bliddal وایی : « ښایی اوس هغه چاره پیدا شوی وی چې له مخی یی د غضروفی حجرو ژوند وساتل شی . که دا چاره  وشی نو یو د نه منلو ترکچې به په زړه پوری یو کار وی . په دی کې هیڅ شک نشته چې ددغو څیړنو پایلی ډیری مهمی او دپام وړ دی » . نوموړی پروفیسور زیاتوی : « پدی اړه تر ټولو په زړه پوری دا مونده ده چې غضروفی حجری د پروتینو دغه مهم مالیکیول تولیدوی او دا امکان تر لاسه شوی نوموړی مالیکیول په زیاته پیمانه جوړ شی او پربنسټ یی د غضروفی حجرو د تخریب څخه مخنیوی وشی . که دا بریالیتوب تر لاسه شو نوبیا به د تل دپاره ستونزه حل شی . کېدلای شی دا ډول پروتینی مالیکیول د فامیل دغړو څخه چې پیژندل شوی هارمون ولری ، دناروغ بدن ته د درملو ( تابلیت ) په بڼه ور داخل کړل شی .  دا کار ښایی تر هغه زیات وخت ونیسی چې همدا اوس حساب ورباندی کېږی . هر مواد چې بدن ته ور داخلیږی ، کېدلای شی نامطلوب اړخیز ( جانبی ) اغیز ولری ځکه نو د کارولو څخه یی باید ډډه وشی . وخت به دا وښئی چې په عمل کې څه پیښیږی » .

       د ډنمارک د فریدریکزبورګ ښار د Parkinson په انستیتوت کې د ارتریت متخصصه پروفیسوره اغلی Bente Danneskiold-Samsøe د خپل لوړ یاد شوی همکار پروفیسور دخبری په تائید سره یادوی چې موږ اوس دڅیړنو د هغو پایلو سره ولاړ یو چې خورا زیات او د پام وړ اهمیت لری . دا وایی : « دا په رښتیا هم ډیره په زړه پوری ده او زه د یوه زیات شمیر ناروغانو په استازیتوب دا دډیری خوښۍ ځای بولم چې موږ به ډیر ژر د یوی اغیزمنی درملنی او مخنیوی کولو سره لاس پکار شو . دا یوه منل شوی خبره ده چې د chondrocytes پنامه فعالی حجری په تخریبونکې پروسه کې اغیز لری چې د ناروغانو په غضروف کې منځته راځی » .

      دا ناروغی په نړی کې ورځ تر بلی په زیاتیدو ده . د بیلګی په توکه یوازی په ډنمارک کې چې نژدی پنځه میلیونه وګړی لری ، اوه لکه کسان په یوه یا بل ډول ددغی ناروغۍ له دردونو څخه رنځ وړی او شمیر د راکټ په چټکتیا مخ په زیاتیو دی . یو د لویو علتونو څخه هم پدغی ناروغۍ کې د وزن زیاتوالی ګڼل شویدی .

      د ناروغۍ د منځته راتلو جریان داسی دی : کله چې په بندونو کې د دوو مخامخ کېدونکو هډوکو د سرونو په برخه کې غضروفی حجری تخریب شی ، سطح یی نا هواره کېږی او هډوکی سوکه سوکه یو د بل سره سم نه برابریږی ، یو دبل پر سطح په ښوی او لزجی ډول د حرکتی ګرځیدو قابلیت د لاسه ورکوی . پدی توګه هډوکی یو دبل سطح توږی چې دردونه ورڅخه را زیږی . ددی سره سم د بند ( مفصل ) کپسول چې بند یی احاطه کړیدی ، د وخت په تیریدو سره ورځ تر بلی پاړسوب کوی ، پنډیږی او په بندونو کې دهغو اوبړنو موادو ( مایعاتو ) مقدار چې باید دردمن بند غوړ کړی ، زیاتیږی . په تدریجی ډول د بند هډوکې بدلون مومی ¸ خپل طبعی شکل د لاسه ورکوی او ورانیږی ، پنډوالی یی سخت او کلک کېږی چې دپخوا پشان په اسانی سره بی تکلیفه حرکت نشی کولای او د سختو دردونو لامل ګرځی .

د بندونو د دردونو په وړاندی څو ګټوری مشوری :

 ۱ –  د وزن کمول : د وزن زیاتوالی د نورو ناخوالو تر څنګ دلته هم خطرناک دی . څیړنو ښودلی چې په سلو کې لس د وزن کمول ، ددی ناروغی په اړه ۳۰ په سلو کې مخنیوی کوی .

۲ ـ د کلسیم اخیستل دی ناروغی ته ډیر ګټور دی . د کلسیم ستره سرچېنه شیدی او د شیدو محصولات دی .

۳ ـ طبعی درملونه : څیړنو ښودلی چې کورکومن ( زردچوبه ) د التهابی کېدو مخنیوی کوی او ددی ناوِړتیا په وړاندی ډیر ګټور دی . کورکومن د اندورفین Endorfin تولید په بدن کې زیاتوی چې دا بیا د خپل بدن مورفین ډوله مواد دی ، هم دردونه اراموی او هم یی مخنیوی کوی . پکار ده چې هره ورځ غذا ته یوه یا دوی د چایو کاچوغی کورکومن واچول شی . شونډ ( زنجبیل یا زنجفیل ) هم د التهاب مخه نیسی او باید هره ورځ لږ تر لږه څلور ګرامه شونډ د غذا سره وخوړل شی . د نسترن د بوټی میوه چې د ګل تر رژیدو وروسته پاتیږی ددی ناروغی په مخنیوی کې ډیر رول لری .

۴ ـ مناسبه غذا ډیره مهمه ده . ویټامین ( C) دی ناروغۍ ته ډیر ګټور دی چې لویه سرچېنه یی مالټی ، دولمه ای مرچ او د نسترن د بوټی میوه ده . چاغ د وازګو ډک کبان لکه ساردین ، لاکس او ماکریل چې نامشبوح غوړی یی ډیر دی ، خوړل یی د بندونو د پاره ډیره ګټه لری .

۵ ـ په دی ناروغی اخته ډیرۍ کسان داسی فکر کوی چې باید پرخپلو بندونو باندی زړه سوی وکړو او په حرکت کولو سره یی و نه ځوروو .  مګر څیړونکی دا نه تائیدوی او وایی چې څومره توان لرو ، باید فعال اوسو او حرکت وکړو ، داځکه چې پدی کار سره عضلی غښتلی کېږی او ور سره سم د بند پر غوټه ، پرتونو او د بند هډوکو باندی بار کمیږی او داکار بیا دردونه اراموی . څیړونکی وایی چې په منظم ډول د عضلاتو دغښتلی کېدو په موخه اړوند تمرینونه کولای سی پدی ناروغۍ کې کله ناکله ان د زنګنونو او ورنونو د بندونو د حراحی مداخلی اړتیا له منځه یوسی.                                                                                                                                                                                                                      د د ژباړی پای

       د ژباړونکی یادوونه :

       ارتروز یا اوستیوارتریتیز osteoarthritis هغه ناروغی ده چې اصلی علت یی تر اوسه پوری په دقیق ډول پیژندل شوی نه دی ( ښایی ددغو نوو څیړنو په پایله کې به وپیژندل شی ) ، مګر معلول پخپله دغه ناروغی بللای شو چې په مفصل کې د اړوندو هډوکو د سرونو د برخی د غضروف د تخریب کېدو له کبله منځته راځی . پدی توګه پکار ده چې د نوموړی غضروف د تخریبولو لامل تشخیص شی او دا بیا هغه څه دی چې له مخی یی دتخریب کېدو مخنیوی او درملنه کېدلای شی . دا ناروغی په پراخه پیمانه په ټوله نړۍ کې لیدل کېږی . د ځینو سرچینو له مخی په امریکا کې تر ۲۱ میلیون کسانو پوری پری اخته دی . د همدی ناروغۍ له مخی انسان د کار وړتیا تر ډیره حده له لاسه ورکوی او ژوند یی بیخونده کېږی . د زاړه او پاخه عمر والا خلګ تر نورو ډیر ورباندی مصاب کېدلای شی . په ځوان عمر کې  نارینه تر ښځو زیات او په پاخه عمر کې بیا ښځی تر نارینه وو زیات ورباندی مصاب کېږی . ارتروز کولای شی د بدن ټول مفصلونه په ځانګړی توګه د غاړی ، ملا ، پښو ، لاسونو ، ګوتو ، زنګنونو ، ورونونو او نور بندونه مصاب کړی . د ناروغی نښی نښانی داسی څرګندیږی : د پیل په پړاو کې دردونه لږ او معمولا د کار یا فزیکی فشار سره منځته راځی او د استراحت پرمهال بیرته ورک کېږی . په وروستیو پړاوونو کې دردونه زیات وی او ان د استراحت او خوب پروخت هم انسان زوروی . دا دردونه ددی لامل ګرځی چې د مفصل حرکتونه کم ، پاړسوب منځته راولی او داړوند غړی د ګوډ کېدو باعث شی .

      د بندونو ارتروز کېدلای شی د لابراتواری کتنو او رادیوګرافی د لاری تشخیص شی . د وزن کمول ، مناسب فزیکی فعالیتونه ، سپکه غدا کولای شی د ناروغۍ په مخنیوی او درملنه کې مثبت رول ولوبوی . لدی نه پرته کمیاوی درملنه یانی د اړوندو دواګانو کارول هم تر یوه حده ګټه رسوی .

       د دردونو د کموالی په موخه که مفصلونه وی ، باید ګرم وساتل شی او مساژ ورکړل شی ، که غاړه وی باید د ځانګړی جوړ شوی غاړی بند نه کار واخیستل شی څو د غاړی د حرکت مخنیوی وکړی ، که شمزۍ وی باید پر نسبتا کلکه توشکه باندی پر شا بیده شی . د ډیرو شدیدو دردونو پر وخت جراحی مداخله هم اړینه وی . که دردونه ډیر شدید نه وی ، مناسب ورزش ګټه رسوی خو که شدید وی بیا د استراحت حالت تسلی کوونکی دی . ددی دپاره چې پر اړوندو مفصلونو فشار کم شی ، کېدلای شی د ځانګړو لکړو څخه کار واخیستل شی .

       دا هغه څه دی چې پدی اړوند د لا زیاتو مالوماتو د ترلاسه کولو په موخه د بیلابیلو لیکنیزو او انترنیتی سرچینو څخه رالنډ شول تر څو د ناروغو کسانو سره مرستندویه وګرځی .

   پای