لیکنه: ډاکټر ش میرهکی
د ویلسن ناروغي یوه نادره، ارثي (جنتيکي) ناروغي ده چې په بدن کې د مسو د بېکچې راټولېدو لامل کېږي، په ځانګړي ډول په ځیګر، مغز او سترګو کې. دا ناروغي هغه مهال پیدا کېږي چې ځیګر ونه شي کولای د صفرا له لارې زیات مس وباسي. که دا ناروغي پر خپل وخت ونه پېژندل شي او درملنه یې و نه شي، نو ډېره خطرناکه او آن ژوندګواښوونکې کېدای شي، خو که سمه درملنه وشي، تر کنټرول لاندې راوستل کېدای شي.
د ناروغۍ لاملونه
- ارثي (جنتيکي): دا ناروغي میراثي ده او د «ATP7B» په نوم په جین کې د بدلون یعنې (Mutation) له امله رامنځته کېږي.
- مېتابولیک / د بدن د بدلون ګډوډي (Metabolicdisorder): د مسو د بدلون بهیر ګډوډېږي او بدن نه شي کولی زیات مس په سمه توګه وباسي.
- د مسو راټولېدل: زیات مس په ځیګر کې زېرمه کېږي، وروسته وینې ته خوشې کېږي او ورو ورو په نورو غړو لکه مغز، پښتورګو او سترګو کې هم ځای نیسي.
د ناروغۍ نښې
نښې د اغېزمن شویو غړو له مخې توپیر لري او ډېری وخت په تنکیو ځوانانو کې څرګندېږي.
- د ځیګر ستونزې:
◦ ستړیا، زړه بدوالی، کانګې، د خوړو نه زړه کېدل
◦ د نس درد، زیړوالی، توره مټه او روښانه غایطه
◦ د هېپاتایتس (Hepatitis) یا د ځیګر د کمزورۍ نښې
- عصبي ستونزې:
◦ د خوی او چلند ګډوډي، خپګان
◦ د خبرو او ګرځېدو ستونزې
◦ د لاس رېږدېدل، بېخوبي او سرخوږی
◦ د لید ستونزې
د ناروغۍ پېژندنه
- د سترګو معاينه: د «کایسر ـ فلیشر حلقې» (Kayser-Fleischer Rings) شتون، چې د سترګې د قرنیې پر څنډه نسواري ګرده کړۍ وي او د مسو د راټولېدو له امله پیدا کېږي.
- د وینې او مټې ازموينه: په وینه او مټه کې د مسو اندازه ټاکل.
- د ځیګر نمونې اخیستل (Liver Biopsy): د ځیګر له نسج څخه نمونه اخیستل، تر څو پکې د مسو کچه وکتل شي.
- جنتيکي ازموينه: د خرابو جینونو څېړنه، د ناروغۍ د تایید او د کورنۍ د نورو غړو د پلټنې لپاره.
د ناروغۍ درملنه
د نښلوونکو فلزاتو درمل (Chelating agents) چې له مسو سره نښلي او پښتورګو ته مرسته کوي چې هغه د مټې له لارې وباسي.
- د خوړو بدلون: د مس لرونکو خوړو کمول لکه:
ځیګر، شکولات، مرخیړي او مغز لرونکي توکي.
- د ځیګر لېږد (Liver Transplant): که د ځیګر زیان ډېر سخت وي، نو د ځیګر بدلون ضروري کېدای شي.
يادونه: شلاته (Chelation) څه ته وایي؟
شلاته هغه بهیر ته ویل کېږي چې پکې یو ځانګړی درمل له فلزي موادو سره کلک نښلي او هغه د بدن له دننه باسي. دې درمل ته په انګلیسي کې Chelating agent وایي او په پښتو کې ورته ویلای شو: د نښلونکو فلزاتو درمل.