د افغانستان–پاکستان پراخېدونکې جګړه (۲۰۲۵): د ملي حاکمیت ننګونې، دفاعي لیدلوری او سیمهییز جیوپولیتیکي بدلونونه
لیکوال: محمد خالد وردګ
لنډه خلاصه
دا څېړنه د ۲۰۲۵ کال د افغانستان-پاکستان ترمنځ د وروستیو بحراني شخړو ژور او انتقادي تحلیل وړاندې کوي. د شواهدو پر بنسټ، د پاکستاني طالبانو (TTP) لخوا د بریدونو ادعاوې او په مقابل کې د پاکستان د پوځ لخوا په افغانستان کې د هوایي حریم مکرر نقض او غیرقانوني بریدونه د افغانستان پر ملي حاکمیت یو ښکاره تجاوز دی. په دې برخه کې د پاکستان د دفاع وزیر (خواجه محمد آصف) وروستۍ متضادې څرګندونې د پاکستان د رول په اړه ژور شکونه پیدا کوي. دا مقاله د افغانستان له دفاعي زاویې، د پاکستان د پېچلو “ستراتیژیک ژورتیا” اهداف، د سیمې جیوپولیتیکي شالید، د بهرنیو قدرتونو رول، او د خپلې ځمکې د ساتنې لپاره د افغان ملت نه بېلېدونکي ملي حقونه څېړي. د تحلیل په پایله کې، د داخلي ملي مشورت او ټولشموله حکومت، له صفوفو څخه د پاکستان ته وفادار اشخاص لیرې کول، د مدني او ښځو د حقونو اعاده، د داخلي یووالي، د ګاونډیو هېوادونو سره د متوازن او خپلواک بهرني سیاست، او د پایداره سولې د ټینګښت لپاره عملي سپارښتنې وړاندې کېږي.
۱. پېژندنه: د حاکمیت تر پښو لاندې کول او د سیمې توازن
د افغانستان او پاکستان اړیکې د تاریخ په اوږدو کې د باور له کمښت او د فرضي کرښو او ستراتیژیکو سیالیو د جنجالونو څخه ډکې پاتې شوې دي. په ۲۰۲۵ کال کې د پاکستان لخوا د افغانستان پر خاوره غیرقانوني، یو اړخیز او تکراري هوایي بریدونه (لکه د کابل بمبارۍ) د نړیوالو قوانینو ښکاره سرغړونه او د افغانستان پر ملي حاکمیت مستقیم تیری بلل کېږي، چې د پراخېدونکې جګړې نښې یې له ځان سره لري. دا پېښې نه یوازې د دوو ګاونډیو هېوادونو په اړیکو، بلکې په ټوله سیمه کې پر امنیتي توازن ژورې اغېزې لري.
دا مقاله په دریو محوري برخو تمرکز کوي:
۱. د پاکستان د نظامي تګلارې واقعي موخې، چې د افغانستان د کورنیو امنیتي کمزوریو څخه د سیاسي او جیو-ستراتیژیک فشار د وسیلې په توګه ناوړه ګټه اخلي.
۲. د افغانستان د ملي دفاعي حق او نړیوال مشروعیت ټینګار.
۳. د داخلي ملي یووالي او هوښیار بهرني سیاست اهمیت، تر څو له دا ډول خطرونو څخه ځان وساتل شي.
۲. شواهدو او کره کتنه: د بریدونو ماهیت او د ملي حاکمیت نقض
۲.۱. د متقابل بریدونو راپورونه او د کره والي اړتیا
د رسنیو راپورونه (لکه فرانس ۲۴ او ګارډین) د فرضي کرښې په اوږدو کې د نښتو او بریدونو پېښې تاییدوي. دا مهمه ده چې توپیر وشي:
- د TTP ادعاوې: د پاکستاني طالبانو (TTP) ادعا چې په شمال لوېدیځو سرحدي ولسوالیو کې یې بریدونه کړي، په بنسټیز ډول د پاکستان کورنۍ امنیتي ستونزه ده او باید د افغانستان پر حکومت ور ونه تپل شي.
- د افغانستان د طالبانو غبرګون: د افغانستان د طالبانو د ځواکونو لخوا په ځینو سرحدي پوستو (په ځانګړې توګه خیبر پښتونخوا ته نږدې برخو) باندې غبرګون، د پاکستاني بریدونو پر وړاندې د ملي دفاع په چوکاټ کې د ځان ساتنې مشروع اقدام بلل کېدای شي.
۲.۲. د پاکستان یو اړخیز تیری او د نړیوالو قوانینو سرغړونه
د پاکستان پوځي کړنې په افغانستان کې د هوايي دفاعي سیستم او مناسب جنګي ځواک نشتوالی په نظر کې نیسي. د بې له اعلان او نړیوال اجازې څخه هوایي بمبارۍ د ملي حاکمیت څرګند نقض دی او دا په ګوته کوي چې پاکستان هڅه کوي چې د افغانستان کمزورتیا څخه په ګټې اخیستنې د “نه اعلان شوې جګړې” ډګر پراخ کړي او د نړیوال قانون پر خلاف د خپلې خاورې څخه وتلې ستونزې په افغانستان کې حل کړي. د ملي دفاع په اساس، افغانستان د خپلې خاورې د دفاع لپاره ټول مشروع حقونه لري.
۳. تاریخي او ستراتیژیک بنسټ: د پاکستان “ستراتیژیک ژورتیا” او د افغانانو مقاومت
۳.۱. د پاکستان اوږد مهاله لاسوهنه او “ستراتیژیک ژورتیا“
پاکستان له لسیزو راهیسې د “ستراتیژیک ژورتیا” (Strategic Depth) تګلاره تعقیب کړې ده، چې موخه یې په افغانستان کې د داسې حکومت رامنځته کول دي چې د اسلاماباد تر نفوذ لاندې وي. دا تګلاره، چې د محمد داود خان دورې څخه پیل شوې او د شوروي یرغل پر مهال یې مجاهدینو ته د ملاتړ تر چتر لاندې وده کړې، تل یې د افغانستان بېثباتي د خپل امنیتي او سیاسي سیاست د وسیلې په توګه کارولې ده. د افغان ملت لپاره، دا تګلاره د دایمي ګواښ او ملي خنډ په معنی ده.
د دې سیاست تضاد هغه مهال ښکاره شو کله چې د پاکستان دفاع وزیر خواجه محمد آصف، د هغو طالبانو په اړه چې د لسیزو راهیسې یې روزلي او قهرمانان بلل، په ښکاره ډول افغانستان ته د “دښمن” خطاب وکړ او د پاکستان د امنیت ګواښ یې وباله. دا څرګندونې په نړیواله کچه د پاکستان د دوه مخي سیاست او د “ښه” او “بد” ترهګر ترمنځ د توپیر کولو په تګلاره کې ژور تضاد څرګندوي. پاکستان هڅه کوي چې د افغانستان په کورنیو چارو کې د خپلې ناکامۍ پړه پر افغانستان واچوي.
۳.۲. د پردي یرغل پر وړاندې د افغان ملت تاریخي یووالی
د افغانستان تاریخ په ځلونو ثابته کړې چې د خارجي خطر پر وړاندې د کورني اختلافاتو سره سره ملي یووالی رامنځته شوی دی:
- لوی فاتحان: که څه هم اسکندر او مغولو په لنډمهاله توګه واکمني کړې، خو د غرنیو سیمو د قبایلو او محلي مقاومتونو مخالفت د دوی واکمني کمزورې کړې ده.
- انګرېزي یرغلونه: په دریو لویو جنګونو کې د برتانوي امپراتورۍ پر وړاندې د افغانانو مقاومت، چې هر ځل د یووالي او خپلواکۍ غوښتنه یې په زغرده تر سترګو شوې ده.
- شوروي او امریکا/ناټو مداخلې: د ۱۹۷۹ شوروي یرغل او د ۲۰۰۱ کال وروسته د ناټو مداخله دواړه د افغان ملت لخوا د اشغال په توګه رد شوي دي. دې تجربو وښودله چې بهرنۍ ژمنې اکثراً د ملکي پرمختګ پر ځای، لنډمهاله سیاسي او ستراتیژیک اهداف لري.
۴. جیوپولیتیکي بدلونونه: د سیمې سیالي او د افغانستان خپلواک سیاست
۴.۱. د متقي هند سفر، د امریکا سیمهییز فشار او د پاکستان عکس العمل
د هند هېواد ته د امیر خان متقي سفر د افغانستان د حکومت لخوا د خپلواک نړیوال مشروعیت او متوازن بهرني سیاست د هڅې په توګه و. دا سیاسي بدلون د پاکستان په وړاندې شدید عکس العمل راوپاراوه، ځکه پاکستان د سیمهییز انزوا او نفوذ له لاسه ورکولو څخه وېره لري.
په ورته مهال، امریکا هڅه کوي چې په سیمه کې خپل اغېز وساتي، په ځانګړي توګه د هندوستان د انرژۍ پر سیاستونو د فشار له لارې (د روس څخه د ارزانه تېلو اخیستو له امله). دا سیمهییز فشار پاکستان ته د دې جرأت ورکوي چې د هوايي دفاع نه لرلو په صورت کې پر افغانستان بېپروایي سره یرغل وکړي، ترڅو د امریکا او سیمې پام ځانته واړوي او خپل ستراتیژیک موقف بېرته قوي کړي.
۴.۲. له چین او روسیې سره اقتصادي او دیپلوماتیکي اړیکې: د خپلواکۍ لاره
د طالبانو حکومت هڅه کوي چې د سیمهییز او نړیوال قدرتونو ترمنځ توازن رامنځته کړي:
- روسیه: د امنیتي او ډیپلوماتیکو همکاریو د پیل نښې.
- چین: د افغانستان د بډایه معدنیاتو او تېلو د قراردادونو ورکول د چین سره د اقتصادي زیربناوو د پیاوړتیا لپاره یو مهم ګام دی.
- هند: د متقي سفر په څېر، د دیپلوماتیکي اړیکو پراخول د سیمې د انډول ساتلو لپاره اړین دي.
دا اړیکې د افغانستان لپاره یو حیاتي فرصت دی چې خپل اقتصاد پیاوړی کړي او د یو خپلواک، غیرمتمرکز بهرني سیاست بنسټ کېږدي. د ټرمپ د ادعا په څېر ګواښونه، لکه د بګرام د هوایي ډګر په اړه، د دې ښکارندویي کوي چې بهرني قدرتونه د افغانستان د ستراتیژیک موقعیت څخه د خپلو ګټو لپاره کار اخلي، چې دا د افغانانو پر ملي ارادې ښکاره تجاوز دی.
۵. نتیجه: اټومي ځواک، د ترهګرۍ پالیسي، او ملي یووالی
۵.۱. د پاکستان “بېپرو ځواک” او د سیمې بېثباتي
پاکستان، د یو اټومي ځواک په توګه، د افغانستان د کمزوري حالت څخه ناوړه ګټه پورته کوي. پر افغانستان باندې یو اړخیز، غیرقانوني هوایي بریدونه د “بېپرو ځواک” چلند ښکارندویي کوي او د غیر اعلان شوې جګړې پیل ته لاره هواروي.
د پاکستان پوځي او استخباراتي کړۍ له پخوا راهیسې د ترهګرو ډلو ملاتړ او د پروکسي جګړو له لارې د افغانستان او هند نفوذ کمولو او د سیمهییز امنیت له منځه وړلو پالیسي پلي کوي. دا سیاست نه یوازې د افغانستان بلکې د هند، ایران او مرکزي آسیا لپاره هم د جدي خطر زنګ دی او باید په نړیواله کچه محکوم شي.
۵.۲. کورنۍ جګړې مخنیوی او د ملي یووالي لوړول
د بهرني تیری پر وړاندې، تر ټولو ستره ملي دفاعي تګلاره د کورنۍ جګړې مخنیوی او د ملي یووالي ټینګښت دی. که داخلي درزونه (قومي، ولایتي یا سیاسي) پراخ شي، بهرني قدرتونه به له دې تفرقې څخه ناوړه ګټه واخلي.
د دولت او ملت ستر ټکی باید د ملي یووالي ټینګول، د سیاسي زغم فرهنګ، د ګډو ملي ارزښتونو پر محور اجماع، او د قاطع ملي دفاعي دریځ وي.
۶. سپارښتنې
۱. د ملي حاکمیت دفاع او دیپلوماسي:
- نړیوال شکایت: افغانستان باید په بېړنۍ توګه د ملګرو ملتونو د امنیت شورا او نورو نړیوالو فورمونو ته د پاکستان د پرله پسې هوایي حریم څخه د سرغړونې په اړه رسمي او مستند شکایت وړاندې کړي.
- د ملي دفاع پیاوړتیا: د هوایي دفاعي سیستم د پیاوړتیا لپاره باید د منځني واټن متحدینو (چین، روسیه) سره په جدي توګه خبرې اترې وشي.
- د متقابل عمل سیاست: د پاکستاني تیری پر وړاندې د متقابل عمل مشروع دفاعي حق وکارول شي.
۲. د متوازن او خپلواک بهرني سیاست پیاوړتیا:
- د بهرنیو اړیکو تنوع: د یوې قوي ملي ګټې پر بنسټ، د سیمې ټولو هېوادونو (هند، ایران، مرکزي اسیا) او نړیوالو ځواکونو سره متوازن، غیر متعهد او خپلواکې اړیکې وساتل شي.
- اقتصادي خپلواکي: د مسو کانونو او تېلو قراردادونو په ګډون د اقتصادي زیربناوو د پیاوړتیا لپاره د بهرنیو پانګونو په جلبولو تمرکز وشي ترڅو له سیاسي فشارونو څخه خلاصون وموندل شي.
۳. داخلي اصلاحات او ملي یووالی:
- د ملي امنیت تضمین او تصفیه: د طالبانو د صفونو په داخل کې باید د پاکستان جاسوسان او نور بهرني نفوذي کسان په جدي توګه تصفیه شي، ترڅو ملي هویت او امنیت په پټه توګه له خطر سره مخ نه شي.
- د کورني مشورت او ټولشموله حکومت جوړول (محوري سپارښتنه): طالبان باید د بینالمللي مشروعیت ترلاسه کولو څخه وړاندې، په لومړي ګام کې کورنی مشروعیت او ملي اجماع د یوه پراخ، ټولافغانشمول حکومت په جوړولو سره ترلاسه کړي. که په کور دننه سیاسي درز موجود وي، دښمنان کولای شي د پخوا په څېر له دې خلا څخه په ګټې اخیستنې اپوزیسیون قوي کړي او افغانستان د بی ثباتۍ کندې ته ورټېل وهي.
- د مدني او ښځو د حقونو اعاده: د هېواد د پرمختګ، د کورني قناعت رامنځته کولو او په نړیواله کچه د مشروعیت لپاره، د مدني حقونو او په ځانګړې توګه د ښځو کار او تعلیم ته د مشروع اسلامي او افغاني چوکاټ په پام کې نیولو سره لاره پرانیستل شي.
- د دفاعي ذهنیت لوړول: افغان ولس باید تل په یاد وساتي چې بهرني ځواکونه یوازې د خپلو اهدافو لپاره د افغانستان خاوره کارولې او پرېښې یې ده، نو یوازې ملي یووالی او خپله اراده کولی شي هېواد د دایمي سولې او خپلواکۍ لوري ته رهبري کړي.