تاند (جمعه، د تلې/ میزان ۱۷ مه) د سویډن د شاهي علومو اکاډمۍ د پنجشنبې په ورځ د تلې په ۱۷مه (اکتوبر ۹مه) اعلان وکړ چې د ۲۰۲۵ کال د نوبل د ادبیاتو جایزه د هنګري مشهور ناوللیکونکي او فلملیکونکي لاسلو کراسناهورکایي ته ورکړل شوې ده.
لاسلو کراسناهورکایي د اروپا د معاصرو ادبیاتو له مهمو او اغېزناکو څېرو څخه ګڼل کېږي. د هغه اثار د فلسفې، ناول او شعر تر منځ دودیزه پوله له منځه وړي او د یوې نوې فکري نړۍ دروازې پرانیزي.
د ژوند پیل او زدهکړې
لاسلو کراسناهورکایي د ۱۹۵۴ کال د جنورۍ پر ۵مه د هنګري په ختیځ ښار ګیولا کې زېږېدلی. پلار یې وکیل او مور یې د ټولنیزو چارو د ادارې کارکوونکې وه. هغه په سګد او بوداپست کې د اتوش لوراند په پوهنتونونو کې لومړی د حقوقو او وروسته د هنګري ژبې او ادبیاتو زدهکړه وکړه.
کايي یوه موده د کتابونو د سمون (ایډیټنګ) په برخه کې کار وکړ، خو له ۱۹۸۰مو کلونو راهیسې یې ځان په بشپړ ډول د لیکوالۍ هنر ته وقف کړ.
شهرت او مهم اثار
نړیوال شهرت یې د ۱۹۸۰مو په لسیزه کې د خپل لومړي ناول «شیطاني ټانګو» (Sátántangó) په خپرېدو سره وموند. دا یو ژور او تریخ اثر دی چې د کمونیزم تر سقوط وروسته د یو کلي د ټولنیز او اخلاقي زوال انځور وړاندې کوي. له همدې ناول څخه وروسته یې د هنګري له نومیالي فلمجوړونکي بلا تار (Béla Tarr) څخه په الهام اخیستو، یو ۷ ساعته فلم جوړ کړ چې ډېر مشهور شو.
د کراسناهورکایي او بلا تار اوږده همکاري د نورو فلمونو په جوړولو کې هم روانه وه، لکه د «تورین آس» (The Turin Horse)، چې د سینما او ادبیاتو تر منځ د سرحدونو د ورانولو هڅه کوي.
د لیکنې ځانګړی سبک
کراسناهورکایي د خپل ځانګړي او پېچلي سبک له امله پېژندل کېږي. د هغه جملې ډېرې اوږدې، نحوي جوړښتونه پېچلي، او د جملو او پاراګرافونو ترمنځ دودیز محدودیتونه له منځه تللي وي.
هغه پخپله ویلي و چې د جملې «نقطه» د فکر د جریان د بندېدو مصنوعي نښه ده، نو ځکه یې نثر د فکري بهیر په څېر روان او ژور وي.
د افکارو نړۍ
د هغه اثار له تیارو، بېباورۍ، اضطراب او د انسان د معنوي زوال له احساسه ډک دي. دا هغه نړۍ ده چې انسان په کې د فساد او پوچۍ تر منځ د یوې نوې معنا په لټه کې دی. له همدې امله، د هغه ادبیات د داستایوفسکي او کافکا د فکري مکتب تسلسل بلل کېږي، خو د بیان له پلوه یو عصري او تجربوي رنګ لري.
مهم اثار
پر «شیطاني ټانګو» سربېره، د هغه نور مشهور اثار دا دي:
- د مقاومت خپګان (The Melancholy of Resistance)
- جګړه او جګړه (War and War)
- د بارون ونکهایم ستنېدا (Baron Wenckheim’s Homecoming)
- او د لنډو کیسو ټولګه «جهان دوام لري» (The World Goes On)، چې د فلسفي نثر او د شعوري جریان یوه غوره بیلګه ده.
نړیوال شهرت او جایزې
لاسلو کراسناهورکایي د خپل څلور لسیزادبي فعالیت په موده کې ګڼې نړیوالې جایزې ګټلې دي، چې پکې د ۲۰۱۵ کال نړیوال من بوکر جایزه (Man Booker International Prize) هم شامله ده. د هغه اثار په ګڼو ژبو ژباړل شوي، که څه هم ژباړونکي یې تل د هغه د ژبني توازن او فکري ریتم د انتقال ستونزه یادوي.
د نقد او فلسفې لید
ادبي نقادان وايي، د کراسناهورکایي لیکنې د یوې نړۍ د معنا د ورکېدو تر شا د «حقیقت د بیا موندلو هڅه» ده. هغه له فاجعې نوې ښکلا، او له تیارو رڼا راباسي — داسې رڼا چې هم خبرداری دی او هم هیله.
له همدې امله ډېری پوهان هغه د “وروستی یا آخرالزماني لیکوال” بولي — هغه لیکوال چې نړۍ د ورانېدو په درشل کې انځوروي، خو لا هم د ژغورنې په تمه دی.