سریزه
پښتون ملت د تېرو څو پېړیو په اوږدو کې د جغرافیوي وېش، سیاسي بېثباتۍ، بهرني یرغل او کورنیو کمزوریو ښکار پاتې شوی. په تېرو پنځه اویا کلونو کې په پښتونخوا او بلوچستان کې ملتپاله سیاسي ګوندونه د ولس د هویت او حقونو د خوندي کولو مبارزه کوله، خو د واک د لوبو، سیاسي جوړجاړیو او د دولتي فشارونو له کبله یې مبارزه تر ډېره کچه نیمګړې او محدوده پاتې شوه.
برعکس، په وروستیو شپږو کلونو کې یو ولسي غورځنګ ــ د پښتون ژغورنې غورځنګ (PTM) ــ د وېرې فضا ماته کړه، ولس یې له چوپتیا راویښ کړ، او د حق غوښتنې داسې جرئت یې ورکړ چې د ملتپاله سیاست په اوږده تاریخ کې ساری نه لري.
لومړی فصل: د ملتپاله سیاست تاریخي شالید
له ۱۹۴۷م کال راوروسته، کله چې د برصغیر وېش وشو، پښتانه د نوي جوړ شوي پاکستان په جوړښت کې بېغږه کړل شول. هغه وخت د پښتنو ملتپاله مشران لکه باچا خان او د هغه ملګري د عدم تشدد او سیاسي مبارزې لارې ته ژمن پاتې شول، خو د پاکستان د پوځ او ریاست سخت فشارونه، بندیانۍ او سیاسي بندیزونه یې د اغېز دایره کمه کړه.
په همدې کلونو کې ملتپاله ګوندونه لکه عوامي نیشنل پارټي (اې این پي)، وروسته پښتونخوا ملي عوامي پارټي، قومي وطن پارټي او نور د پښتنو د حقونو لپاره د پارلماني سیاست له لارې کار پیل کړ. د دوی د مبارزې مهم ټکي د صوبې نوم بدلول، د پښتو ژبې رسميت او د ځینو کلتوري حقونو غوښتنه وه.
خو د ولس لپاره د امنیت، د لاپتاه کسانو د موندلو، د پوځ له خوا د کلیو د ورانولو د بندولو، او د اقتصادي حقونو په برخه کې دا ګوندونه له لویو بریاوو پاتې شول. د دې لامل یو خوا د ریاست سخت دریځ او بل خوا د ګوندونو د چوکیو او پارلماني امتیازاتو پالنه وه.
دویم فصل: د ملتپاله سیاست نیمګړتیاوې او د ولسي غورځنګ پر وړاندې دریځ
د ملتپاله ګوندونو تر ټولو ستره نیمګړتیا دا وه چې دوی د ولسي فشار پر ځای د پارلماني چوکاټ دننه پاتې شول. دغه چوکاټ د پوځ او ریاست له سخت نفوذه ډک و، او هر ګوند چې ورننووت، ورو ورو د همدې چوکاټ له قاعدو سره عیار شو. کله چې د پوځ یا استخباراتو له خوا د پښتنو پر حقونو تېری کېده، د دوی غږونه یا خاموش وو، یا ډېر نرم.
سره له دې چې ډېری ملتپاله مشران په زړونو کې مني چې پښتون ژغورنې غورځنګ یو پیاوړی، ریښتینی او ولسي تحریک دی چې د پښتنو د حقونو لپاره بېساری رول لري، خو په ښکاره د پاکستان د پوځ او ریاست په فشار یا د هغوی په خوښه د غورځنګ مخالفت کوي. دا مخالفت یوازې د سیاسي سیالۍ خبره نه ده، بلکې یوه منظمې هڅې برخه ده چې د غورځنګ ولسي باور زیانمن کړي، د مشرتابه شخصیتونه بدنام کړي او د ولس په منځ کې د بېاعتمادي فضا رامنځته کړي.
ځینې ګوندونه او مشران، د محسن داوړ په څېر، پخپله د غورځنګ له صفونو راوتلي او د ریاست تر چتر لاندې یې نوی ګوند جوړ کړی. محسن داوړ چې د غورځنګ له بنسټګرو و، وروسته د دولتي جوړجاړي لور ته ولاړ او د جمهوري ملي غورځنګ تر نوم لاندې د هماغه ریاست د قوانینو تر سیوري لاندې فعالیت پیل کړ، هغه قوانین چې پښتانه یې له کلونو راپدېخوا ځپي. نن ورځ نوموړی او د هغه ګوند د پښتون ژغورنې غورځنګ په ښکاره مخالفت کې ولاړ دي.
دریم فصل: د پښتون ژغورنې غورځنګ راټوکېدل
پښتون ژغورنې غورځنګ په ۲۰۱۸م کال کې د نقیب الله مسید د وژنې وروسته د یوه غبرګون په توګه راپورته شو، خو د دې ریښې د کلونو ناانصافیو، بېګناه وژنو، د ماینونو د قربانیانو، د چیکپوایټونو د سپکاوي او د لاپتاه کسانو په درد کې وې. غورځنګ د پښتنو د هر قشر غږ شو — ځوانان، سپینږیري، ښځې او حتی هغه کسان چې له سیاست نه ستړي وو.
د غورځنګ تر ټولو لوی قوت دا و چې دا د هیڅ چوکی یا دولتي امتیاز لپاره نه و جوړ شوی. دوی د ولس له منځه راوتلي، په کوڅو، کليو او ښارونو کې یې د خلکو دردونه په خپل غږ کې راواخیستل. د غورځنګ مشران د پوځ او ریاست پر وړاندې په ښکاره خبرې کولې — هغه خبرې چې ملتپاله ګوندونه یې د وېرې یا د چوکیو د ساتنې له امله نه کولای.
په شپږو کلونو کې غورځنګ هغه کار وکړ چې ملتپاله ګوندونه یې په پنځه اویا کلونو کې ونه شو کړای: د وېرې فضا یې ماته کړه، پښتانه یې په یوه خوله کړل، او د دوی قضیه یې نړیواله کړه.
څلورم فصل: د ملتپاله ګوندونو او غورځنګ توپیر
ملتپاله ګوندونه لکه اې این پي، پښتونخوا ملي عوامي پارټي، قومي وطن پارټي او اوس د محسن داوړ جمهوري ملي غورځنګ، ټول د پاکستان د پارلماني چوکاټ برخه دي او د همدې چوکاټ له قاعدو سره سم فعالیت کوي. د دوی مبارزه تر ډېره د کلتوري حقونو، نوم بدلولو او د محدودو سیاسي امتیازاتو تر لاسته راوړلو محدوده شوې.
په ولسي ذهنیت کې دا ګوندونه د پاکستان د ریاست سره په همغږۍ پاتې شوي، ځکه کله چې د پوځ له خوا د پښتنو پر کلیو او خلکو ظلم کېده، دوی د ښکاره مخالفت جرئت نه کاوه. برعکس، پښتون ژغورنې غورځنګ د دې چوکاټ نه بهر راټوکېد، د ولس مستقیم استازیتوب یې وکړ او له پوځ او ریاست سره یې د معاملې یا جوړجاړي پرته د حق غوښتنه وکړه.
همدا توپیر د دواړو لارو پایلې هم بېلې کړې: ګوندونه د محدودو بدلونونو تر بریا رسېدلي، خو د ولس د ژوندي حقونو په برخه کې لویه لاسته راوړنه نه لري. غورځنګ بیا که څه هم د نیونو، بندیزونو او د ریاست له فشار سره مخ شوی، خو د پښتنو د ویښتیا او یووالي لپاره یې داسې بنسټ کېښود چې د ملتپاله سیاست له لارې نه و ترلاسه شوی.
دا متن اوس هم د تحلیلي مقالې بڼه لري او که وغواړې، زه کولی شم ورته د پېښو دقیق مهالویش، د غورځنګ مهمې غونډې او د ګوندونو د سیاسي پرېکړو تاریخي حوالې ورزیاتې کړم چې څېړنیز ارزښت یې څو چنده لوړ شي.
لیکنه : علي خان
د پ ټ ايم مشر ښاغلي منظور پښتين
! دريځ ته په پام سره څه مشورې او عرائض لرم
!پښتين صيب
تاسو په وار وار په خپلو مره کو او غونډو ته په خبرو کي افغانستان کې د يو ازاد او په خپلو خپو ولاړ حکومت مخالفت ته ملا تړلې ده !•
له يوې خوا پنجابي سامراج سره په ټکر کي ياست, ولي بلې خواته له افغانستان سره په ښکر?!
د پښتنو لويه ستونزه او کمزورتيا د دوئ تر منځ نه يوالئ دئ نو ځکه ستاسو لپاره ډېره اړېنه ده چې په دې ھکله د پښتنو د اتحاد خبرې او اغيزمن کار وکړي تر څو ټول په يو محور را ټول کړائ شي, ھغه که د بلوچستان اوسېدونکي پښتانه دي او يا په پختونخوا او قبائيلي سېمو کي ميښت پښتانه دي , د پاکستان قومونو تېرو تاريخي پېښو ته په کتو سره داسې يوه لايحه عمل په کار واچول شي لکه څنګه چې د بنګله دیش خلکو د مجيب الرحمن په مشرۍ بنګالي قوم يو موټئ کړ , ھغه (مجيب) بنګالي قومونه , ډلې او د مختلفو فکرونو خاوندان پر يوه بنيادي غوښتنه (خپلواک وطن) باوري کړل بيا ئې د ھندوستان له حکومت نه انسانې او اخلاقي مرسته وغوښته د ھغوئ ملاتړ يې تر لاسه او ملګرئ کړ, اګر که دوئ له ھندوستان سره د عقېدې په تړاو لري ول•
ھندوستان په سيمه او نړۍ کي له خپل موقف او پرستېژ نه په استفادې سره د جھاني ټولنې توجه د بنګال نه ھندوستان ته د راغلو مھاجرينو بې کوره کېدلو او په بنګال کي د ژبني او نسلي وژنو تاؤ تريخوالې کشالې او پکي روان ناورين ته راوګرزوله نتجه يې د زمکي پر مخ يو ازاد خپلواک او په خپلو پښو ولاړ بنګلاديش رامنځته شو، ولي برعکس تاسو د افغانستان د مرکزي حکومت سره مخالفت ته ملا تړلې ده داډول مخالفت ته وږه ورکول له يوې خوا د پاکستان اسټبلشمينټ ته د فرصت چانس ورکوي چې ھغوئ يې ارزو لري او له بل پلوه , د بر او کوزي خوا دروند اکثريت د مبارزې له صف څخه لرې ساتئ په داسې کړونو سره په ځائ د دې چې د پښتنو د اينده ژوند په اړه ژور بدلون راشي نوره سستي او ناھېلې زېږوي , زما په خيال په لويه غلطي کي لوېدلې ياست ( په معذرت سره) که چېري د افغانستان اخلاقي او سياسي مرسته درسره مل نه وي, تاسو به ھيڅ کله ھم خپلو موخو ته په رسېدو کي بريالې نه شئ ځکه چې په ټوله کي پښتانه ديو ځنځير کړېو ته ورته دي کله چې يوه کړئ او حلقه يې ماته شي بيا نو ځنځېر کورټ له کاره لوېږي!•
مھم ټکی دادئ چې يوازي په جلسو او نارو سره د ظلم بې عدالتئ او استعمار بت نشي ماتېدلای مونږ او تاسو ټول يې ګورو چې دا ډول جلسو او چيغو خو کابو 76 کلونه ونيول خو څه تري جوړ نه شول, دا به تاسو ته ډيره ګرانه وي چې له يوي خوا له پاکستانې سامراج سره ټکر وکړئ او له بلي خوا د کابل حکومت سره په ښکر ؟ تاسو ته لازمه ده چې د افغانستان د خلګو فکرونه او په کابل کي ننئ حکومت د کمونستو پرچميانو ( ببرک کارمل او ،جنرال نجيب ) له عينکو او تګ لاري و نه ګورئ !?•
جنرال نجيب په لکونو پښتني کورنۍ د غم په ټغر کېنولې جنرال نجيب د افغانانو زامن له مکتبونو , کارځايونو او کورنو نه داسي تري تم کول لکه څنګه چې پنجابي جنرالان په پاکستان کي د پښتنو
زامن تري تم کوي, د ببرک کارمل وفادار شاګرد ؤ, روسانو ببرک لري کړ او پر ځائ يې جنرال نجيب خان د شوروي د ګټو او مصئونيت لپاره د قدرت په ګدۍ کېناوو•
پښتين صيب ! ستاسو له خبرو او معروضاتو نه داسې ښکاري چې څو کسه د ای اين پي ناکامه څېرې ستاسو فکرونه د کابل حکومت او وطن ته ژمنو افغانانو په اړه مغشوشوي تر څو يې دسياست او پر پښتنو د تجارت دوکان خلاص وي اوبه خړي کړي او ماھيان پکي ونيسي•
ھيله ده چې ازاده تګ لاره ولرۍ او د افغانستان د خلګو له غندنې نه ډډه وکړئ دا به د خير کار او پر ښه نتجه منتج شي !•
داوړ , افراسياب خټک او داسي نور له يوې خوا پاکستانې رياست غندې خو په پټه د ھغوئ ملګري دي داوړ د عمران خان په نفې کولو او نسکورولو کي د پاکستان ارمي (اسټبليشمت) په څنګ کي ودريد, شھباز شريف ورسره ژمنه کړي وه چي په نوي کا بينه کي به وزير تري جوړوي داوړ ھم خوښاله ؤ خو د ليدلی خوب تعبير يې غلط راوخوت داسې ورته کار ښاغلي علي وزير وکړ په داسي حال کې چې لاسونه يې ولچک د استعمار تر تعذيب لاندي زندان کي ؤ ,له دوئ څخه د داسې يو ناسم کار توقع کله ھم نه کېده!
په پښتونخوا کي ټول سياست اوکړنلاره په خوړين موروثي سياست ولاړه ده , ھغه ھم د څو کورنيو په لاس کي (پلار,زوی, لمسی او•••) داسي کسان چې نه د مشرتوب اھل دي او نه خو د رھبري لياقت لري!? کوم عاقل او ھوښيار انسان به د 75 کلونه په جريان کي (عدم تشدد) داسې نسخه د علاج لپاره کاروي چي کورټ کار نه کوي!•
ايمل ولي خان ?! پاکستانې جنرالانو ته وايې ستاسو ملګری يم , پښتنو ته وايې ستاسو تر څنګ ولاړ يم ?
ولي په حقيقت کي د شيطاني خصوصياتو تابع دی,
پښتو کي متل دی وايې:
غله ته وايه غلا وکړه, څښتن ته وائې بيدار اوسه!
د منافق خصوصيت داسې وي چې تل خپله څېره بدلوي, له ھري ټولني او ګروپ سره چې مخامخ شي ځان د دوئ په څېر کړي له دوئ سره د خپلوي ,دوستي او ملګرتيا ژمنه او وعده کوي خو په اصل کي نه د چا دوست وي او نه ملګري د خپل مطلب او ګېډي په فکر کي وي ,
ګومان يې داسې دی چې ګويا دواړه خواوي دوکه کوي له دواړو خواو څخه د مال او متاع په لټه کي وي خو په حقيقت کي له خپل۔ځان او خپل نفس سره دوکه کوي!!!
ښاغلي اختر مينګل د بلوچستان سياسي او قومي مشر په خپله يوه مرکه کي داسي وايې : پاکستان پر پخوانۍ تګ لاري روان دي غواړي د تېر په شان د څو موروثي قومي شخصيتونو له لاري بلوچستان اداره کړي ولي وخت بدل شوي نن ورځ په بلوچستان کي د څو مشخصو قومي کورنيو موروثي سياست پر خلګو ولکه او کنټرول له لاسه ورکړي دی,نو ځکه پاکستاني اسټبليشمنټ د بلوچستان په اداره او مھارولو کي پاتي راغلی دی•
که غواړئ چې خپل حقوق تر لاسه کړئ او ښه” پر آمن” ژوند مو په برخه شي نو د افغانستان له حکومت او رعيت دواړو سره خپلي ښي اړېکي ټېنګې وساتئ، ځکه نني حالات د ا ايجابوي چې بايد داسې وشي•
په ډير درنښت
ستاسو خير خوا
علي خان
سلامونه،
د ورور لیکوال په تایید، هغه یو څه ویښتابه او د خپلی ارادې د حق مبارزه ، ارواښاد خان عبدالغفار خان بابا ؛ خان عبدالصمد خان شهید او ملګرو ېې بڼسټ ایښی و ؛ د کلونو په تیریدو د بهرني استعمار په پټو دسیسو او د داخلي پنجابي په ښکاره ظلمونو او په ځانګړي ډول د استخباراتو او فوجی جرنیلانو کرنیل امامانو! او د دوی ګوډاګیانو بیلګه ګلخانانو او ….په بدو تبلیغاتو او تطمیع کولو له هغو پارټیو نه سب سې پهلې …شانه به شانه کشمیر ته روان دي ؛افغان جهاد کې خو ورته امړیکه لنګه غوا وه او ععرب شیخان!!
اوس چې منظور پشتین او پی ټی ایم ملګرو د باچا خان په قدم ګام ایښی او د ڼني عصر سره پښتنو ته ژوندون غواړي او د اولس حقونه برآلا تقاضا کوي اوکروړونه خلک ورپسې ولاړ دي؛ د پښتنو/افغان دښنان وارخطا دي ؛ د لوېې ملي جرګې سامان غلا کوي او هور اچوي ، بیګناه ځوانان ،مشران بندیانوی ؛شکنجه کوي؛وژنيي لکه ګیله من ،مولوی خانزیب، مفتی شاکر، ارمان لوڼی ، عارف وزیر او داسی په لسګونو نور..
نړۍ د غزې او اوکراین عامه قتلونه ویني ؛ مګر د پښتون قام جنوسایډ چی دا ۷۵ کاله داخل او خارج نه روان دی نه ویني او نه پې مډیا کې خبرونه څوک پریږدي!!
دعوت مډیا کې یو ورور(همایون دوست) په نوم، د سیتا ګراها= “عدم تشد د ” یوه لیکنه کړیده؛ وایی چې عدم تشد د له عربی ژبې راغلی ویی دی او پښتو کې معادل نه لري؟! څرنګه چې هلته د کمڼټ ځای نه و ؛ هغه ورور ته وایم : “دتاو تریخوالي یا زورزیاتی نه شتون” کیدای شي!
خو زما په فکر آخر انقلاب ضرور دی لکه بنګله دیش!!