دا هغه بدلې دي چې ټنگورې يې د ناوې تر راايستلو د مخه بولي. دوى په دې بدلو كې د ناوې له خپلوانو څخه غواړي چې د ناوې په ايستلو كې بېړه وكړي.
خلاص كه ځنځيرونه كلا بندې ناستې يو
نور كارم تمام دى ته ناوۍ ماتله (601)يو
*
د موږ مېټر په شگه(602) كې پنجر دى
(…) ته ناوې (603) وركئ مازديگر دى
*
مازديگر شو د اور وخت شو
(…) ته ويندير وركئ چې ناوخت شو
*
شين نيلى ولاړ دى ګردنۍ ورواچوئ
يا: شين موټر وېلاړ دى ځنګالى ورواچوئ
موږ ته ناوۍ راكړئ (پلانۍ) ښه وژړوئ
*
د موږ ناوې راوباسئ نيلي ته وړاندې
جېلب (604) يې وركړئ د (…) په لاس كې
*
ناوۍ چې په بڼو دې گلې اورې
ناوۍ د (..خان) سپايان دې بولي
*
سترګيم(605) جر شم ناوكۍ راوباسئ
كه ډېره لويه نه وي يوه كمكى راوباسئ
*
په شرنګ اوره برانه اوبه راكړه
(…) ته ويه رووزه خور دې راكړه
يا: (…) ته ويه رتير(606) شه لور دې راكړه(607)
*
شين ميټر په شگه كې پنجر دى
دووسه لور دې روباسه چې مازديگر دى
*
د شال اچول:
دا بدلې په ناوې باندې د شال د اچولو په وخت كې وېل كېږي:
ليرې شئ د مخې موږ ناوۍ ولاړ وو
رتير شه (… خانه) موږ شين شال پرې غوړوو
*
اسپه زينوئ تور بخمل پې غوړوئ
كه ناوې د (… ګل) ده زرين شال پې اچوئ
*
د سرو زرو باغچې په ګلو پټې شوې
ښه وي د (پلاني) خوركۍ په شالو پټه شوې
څه سپينه سپوږمۍ په گردوپټه ده
څه خيالي ناوۍ په شالو پټه ده
*
د چه لوركۍ بندي ده د (…) لوركۍ بندي ده
په سر يې زرين شال په اوږو يې براني ده
*
سحر چې سبا كېږي پرې واچوئ لنگۍ
(…) ورته رتير كړئ چې وباسئ ناوكئ.
د ناوې راايستل:
دا بدلې خيښۍ د ناوې د راايستلو پر مهال بولي. دا بدلې له كوټې څخه د ناوې د راجگولو، له كوټې څخه د ناوې د راايستلو د كلا په مينځ كې او بيا له كلا او كلي څخه د هغې د تگ په بېلا بېلو وختوو پورې اړه لري:
د تندي مې شوې شولې (608) څوك اوبه نه راكوي
(…) ته ناوۍ وركړئ اوس به سيند راواړوي
*
اسپې وېلاړې گردنۍ غواړي
خېښې وېلاړې ټكيالۍ(609) غواړي
*
لوړې بلخانې گلان يې چپ و راست دي
راوباسئ ناوئ ملكان نمر (610) ته ناست دي
پورته شه ناوۍ چې شين شال دې باد وهي
(…) درته وېلاړ دي په مېټر كې به دې وړي
*
څه خيالي دې ونه، سور شال دې باد وهينه
اوس به جانان راشي په موټر كې به دې وړينه
*
راووزه د مچانو د غارو نه
راووزه د (پلاني) سپينو كوټو ته(611)
*
د ناوې زېړه غاړه ګوتې نريې
(…) خرڅه دى كه پلار يې نه يې،(…) جګه يې كه ليور يې ته يې
*
د پاسه مرغان راغلل مير(612) يې مه الالويه
ناوۍ يې په پلار ګرانه ژر يې مه جدا كويه
*
پورته – پورته خورې سور سالو دې باد ويي
(…خان) په نيلي سوور دى سور دسمال يې باد ويي
ناوۍ جوړ كه ريمالونه
زما د جان تربرونه ډېر دي را به شينه
يا: زما د گل همځولي ډېر دي را به شينه
*
اوس به د غرمې د غرمې تنور تودېږي نه
اوس به د جانان د جانان ورېندار سپرېږي نه
*
مېږي ولاړي وري خلاصېږي
دم(613) د خداى رضا ده، لور د مور څخه بېلېږي
*
نيلى وېلاړ دي بران پې اوري
(پلاني) وېلاړ دى ويندر يې غواړي
*
ناوې پل ويه(614) درېږه
ده د پلار خاطر دې ګران دى ګرانې جګه شه سورېږه
*
ناوې پل واخله پورته كېږه
يو داغ دې د موركۍ په زړګي كېږده
*
كجاوې راغلې غچېږي
اوس به (… جان) ناوۍ سورېږي
د (…) رنگ دې ولې تښتېدلى
په كور دې د (…) چپاو لوېدلى
*
د غره د سره مې سييي(615) كې د انار گله – ګله
پرې به دې نه ږدم د (…) د كوټې گله – ګله
*
د موږ ناوۍ د سپينو مرغلرو ده
د ورور په كور يې ناسته مساپره ده(616)
يا: د پلار په كور يې ناسته مساپره ده
*
د كوزې په خوله كنجكې
ده زرين ټكرى درټول كه د (پلاني) ناوې نازكې
*
كوټې دې ړنګوم تيران يې وړمه
(پلاني) ته دسې وويه چې ده ګرانه لور دې وړمه(617)
*
كوټې دې ړنګوم بازان يې وړمه
(پلانيه) چېرې تښتې ده شرينه لور دې وړمه
يا: كوټې دې ړنگوم بازان يې وړمه
(پلانيه) خانه كوچ دې بارومه
*
ناوې چې په بڼو دې گلۍ ووري
ناوۍ د (… خان) سپايان دې بولي
*
ګلان جوړ كړئ چې موږ ځو
د (…) د كورګي ګل به موږ راسره وړو
*
ناوكۍ زړه دې غټوه ولاړ وو به دې
شين نيلي ولاړ دى نجلۍ وړو به دې
*
موږه يو وراييځه اوس به څو
د (…) كره يو ګل دى ګل به موږ را سره وړو
*
ناوۍ د جنګلو (618) سرو ته وخته
(…) ته كپن راوړئ سا يې وخته
*
كليه موږه ځو خداى پماني غواړو
د موږه د وينديري مباركي غواړو
*
خورې لاس كړه په كڅوړه
يو اصيل غمى راګوره لور دې ځي د خپله كوره
*
د موږ ناوۍ چې په بامو به ښورېدې
اوس مې زړګى ښه شو، (… جان) سره به ځې(619)
*
بانجاني بخمل مې ونېول گردونه
اوس به يوسو د (…) د كور ګلونه
*
اوس به كجاوې – كجاوې شكر بارېږي
اوس به د موركۍ – د موركۍ زړګى سولېږي
*
موږ نه ديلې و نه ديلې اوسو
اوس به خياليګره ناوې يوسو
اوس به غونډه منډه ناوې يوسو
*
د سحر سترګه راوخته شغلې كا
(…) كمكى د موره ځې، زړه يې زيوتي(620) كا
*
بوخڅه(621) كې دې ململ څڼدي پې پورې
ته خو د ورور (622) د كوره نه تلې ولې ولاړې
*
موږ به ناويې يو سو د ډولو سره
تاسې خاورې باد كړئ د اېرو سره
*
ناوۍ د كجاوو لرګى دې پاس نيسه
ناوۍ د (…) په مټو لاس نيسه
*
ښې شوې چې كوترې سيلاني شوې
ښه وي په ليورو پورې رييي شوې
*
ښه شوې چې ته شنو ونو راتېره شوې
ابه دې په خوشتو شو ته يې وېره كړې(623)
*
ابه يې د روپيو حسابونه كا
لور يې د (…) ستړي مزلونه كا
*
په مخ كې بند دى پې بنده مه شې
ته مخ دې (پلانى) بې كدره مه شې، د وروسته د (…) په وينو سره شې
*
ناوې ژر وهه خالونه
د تا دسې ليورونه، په تيارو(624) كې به دې وړينه
*
ناوې ګل په تندي كېږده
د (….) تر شا سوره شه، دغه خپل همځولي پرېږده
*
چې وړه وي په شاخلو يې سترولې
اوسه دسې خلكو يووړې چې مركې يې غوڅولې
يا: اوس دسې خلكو يووړې چې شملې يې باد وهلې
*****
نيلۍ مې د كندار (625) ستړي ستومانه ده
ناوۍ مې د (..) سره روانه ده
*
د چه اسپه ما يې(626) ده د (پلاني) اسپه مايې ده
چې په لوړ يې خېژوي، د تربرو سه يې سيالي ده
څه بلا دې غوښته چې په ړنګ بزار كې تلې
سرې جامې دې وكړې، د(…) ته مخ په څې
*
موږ به د سرو اوښو جېلو پورته وړو
موږ به خياليگره ناوې كور ته وړو
*
څه سپينه سپوږمۍ په اورو پټه ده
څه خيالي ناوۍ په ليورو پټه ده(627)
*
د شلګر(628) د ډنډه والوتې هيلۍ
(… جان) د كوره والوتې سيلۍ (629)
*
د اوښو ته مله ولوېدې رسۍ
په كوم لورې يې يووړې پرديسۍ
*
د اس په زين كې سمه شه كږه نه شې
ابه دې پيازواله (630) دى خمتمه(631) نه شې
خوب كئ باغدادي كوترو خوب كئ روانېږي
د (…) همځولو كوچ كې روانېږي
*
د ټوپك په خوله شين خال دى
(…) ته ويه راووزه، د (…) په ولي شال دى
*
په سر دې د خامه ورېښمنو بخه ده
اوس دې پاچايانو ته ورمخه ده
*
موږ ته په ډاګو كې ګلان وكرئ
موږ ته ګلالي شالونه وغوړوي
*
په شګه كې د شنې لارې غچارى دى
په ورا كې د (..) د اس ششنارى دى
*
سرې اسپې وېلاړې ګردنۍ غواړې
ښه ځوانان راغلي، سرې لنګۍ غواړي
*
كپېره كليه ستوريم(632) لوېدلى دى
په كورم د (…) چپاو لوېدلى دى
د رغلو په كلي ښې غالۍ وغوړوئ
كه ښادي د (… خان) ده، نندارو ته يې ورځئ
يا: ته مخم (633) (… خان) دى، ملغلرې پرې شنئ
ته مخم(… خان) دى ورته خلاصې كړئ اورسۍ
*
نمر شغلې شغلې شو وره ته رڼا يې وكړې
د (پلاني) سه ښه ځوانان دي زر – زر تياري وكړئ(634)
*
سپين پايزار رپرېږده (635) په دو پښو
د (… خان) كږه ورځمه په ليمو
*
اوس به ده مېټر ده مېټر ديلى دريږي
اوس به خوانيان، خوانيان دېلى كوزيږي
*
ټوپك د (…. جان) سه ښه ښكارېږي
ويندير د (… جان) سره جوړېږي
*
څه سپينه سپوږمۍ ده چې دا پټ بزار ته ځي
څه خيالي ناوۍ ده، د ليورو په زور يې وړي
*
د پاسه باد راوالوت لوړې ونې ښوروي
(…) ښه توپچي (636) دى، څڼوره به روړي
*
ناوې په كجاوو كې دې ګلونه دي
ناوى خانزاده ګان د تا ليورونه دي
*
سپينې ورېژي زېړ غوړي په باندې
ناوې راغله، كليه زوري مې درباندې
*
اوس به د نيليو جېلو پورته وړو
اوس به خياليګره ناوې كور ته وړو
*
ګوره په لونګين دې سره ګلونه دي
ده جوړه – جوړه چې دې ټول د تا ليورونه دي(637)
[601] ماتل- معطل.
[602] شګه: د وردگو د سيد آباد ولسوالۍ د شنيز درى، د ګوربت د غره په لمن كې يوه كوچنۍ دښته.
[603] د ناوې په ځاى د ويندري او نگوركۍ يا نگورې(نږوركۍ) كلمې هم راځي.
[604] جېلب – جلب – جلو.
[605] سترګې مو.
[066] رتېر- راتېر
[607] د كوچيانو بدل:
اوښې غړغړې كړې مزل لرې دى
(…) ته ناوۍ وركړئ كور يې لرې دى
د غزني او كلات تر مينځ د سيمو بدلې:
سره سوه سره غرمه سوه ناوۍ زېړه زرغونه سوه
كه نن مو دلته شپه سوه نو د خېښ مېنه سپېره سوه
(پښتانه كوچيان، ص 14).
[608] سخته او شديده تنده او ښايي له شولو سره چې ډېرو اوبو ته اړه لري ارتباط ولري.
[609] ټكيالي يو راز مخصوصه ښځينه خالخالي لونګۍ ده.
[610] نمر – لمر او هم د ملكانو پر ځاى د خانانو – ځوانانو او داسې نورې كلمې راتلى شي.
[611] د كوچيانو بدلې:
راووزه له دې ړنگې كوډه گيه
(…) كره به كېنې په غاليه
*
ناويه پنده واخله كدم كېږده
له ورور گل سره دې كړې چارې پرېږده
(كوچيانۍ پانگه، ص 112).
[612] مير- مشر- سرلارى..
[613] – دم- دا هم
[614] – ويه- وهه.
[615] – سييي- صحيح- نشاني.
[616] مساپر – مسافر.
[617] د كوچيانو بدلې:
كېږدۍ دې ړنگوم كمچي وړامه
(پلانيه) په تا گرانه لور دې وړمه
*
ناويه پښې دې ټينگې په ځنځير كه
د (…) كره ورځې زړگى سنگين كه
[618] – ښايي د موټر له جنګلې نه مطلب وي.
[619] د منگلو بدل:
پورې ورې غر دى دړې وړې
موږ به خپله ناوې يوسو تاسو به پنډ شئ كه گېدړې
(ولسي پوهه، ص 55)
د كوچيانو بدلې:
گوگړ په پېښور اور يې بلېږي
(…) په بل وطن لور يې ودېږي
يا: (…) په بل ځاى خور يې ودېږي
( كوچيانۍ پانگه، ص 92).
[620] زېوټى – ضعف.
[621] – بوخڅه – بقچه.
[622] د پلار … يا داسې نور.
[623] د منگلو بدل:
ښه يې خورې! ښه يې خورې! تر شنو ونو مې تېره كړې
(…) دې په ولور شو ته يې هېره كړې
(ولسي پوهه، ص53).
[624] تياره- طياره- الوتكه
[625] كندار – كندهار
[626] مايي – ماهي.
[627] په وردګو كې نه يوازې د زوم وروڼه د ناوې ليورونه بلل كېږي، بلكې د زوم د اكا زامن او نور تربرونه هم د ناوې ليورونه بلل كېږي.
[628] د غزني ولايت په مربوطاتو كې يوه سيمه.
[629] – سيلۍ د وردگو په فولكلوري كيسو كې هغه پټ ښځينه موجودات دي چې اكثراً مثبت رولونه لوبوي. د يو، ښاپېرۍ، پاچا، ښمار(ښامار- شامار يا اژدهار) د دې كيسو نور اتلان دي.
[630] – پياز خرڅونكى.
[631] خمتمه- خام طماع
[632] ستوري مو: د يوې فولكوري عقيدې له مخې د شپې په اسمان كې د هر ستوري حركت او بيا وركېدل په ځمكه كې د يو چا د مرگ علامه ده. په دې سندره كې د ستوري لوېدل د ناوې د پلارګنۍ له مرګ سره انډول بلل شوې، په تېره چې په دوهم بند كې يې د چپاو او بريد موضوع هم ياده شوې ده.
[633] مخم- مخ مو.
[634] ملكان، ښه خانان، ځوانان يا داسې ورته نومونه.
[635] راپرېږده.
[636] توپچي- ښكاري.
[637] د كوچيانو بدلې:
ادكې مورې مزى د زرغون ده
شيرينې خورې وخت د بېلتون ده
*
د كور سر ولې نړېږي
د (…) يوه لوركۍ ده، د زړه سر يې ويرانېږي
يا: د (…) يوه لوركۍ ده، شا يې ورته كړه سپرېږي
يا: دا خيالي مېرمن يې نسته، اوس به څوك ورولاړېږي
*
اوښ چوگانډو ويلي
تر څو به پورته نه سي څې يې ناوې نه وي وړې
*
مېيين مزى د تا ده د لمنې
(…) لېور د تا ده بختورې
يا (…) لېور د تا ده بختورې
يا(…) لېور د تا ده كبرجنې
*
په مخ د تمبلي پې پنده مه اوسې
تر مخ د (… خان) پې ښايسته اوسې
*
څڼې د چوټې كړې سيلاني سولې
ښه څې د (…) له مخ رهي سولې
*
مرزايي كدم راواخله نرۍ لار تېره ده
د (…) لايكه نه وې حوكم (حكم) خداى كړى ده
يا: د ميدان لايكه نه وې حوكم خداى كړى ده
*
ښه څې خپلو نه كړې موږه وكړې
(…) درته وېلاړ، موږه سپره كړې
يا: (…) درته وېلاړ، (…) سپره كړې
*
ناوۍ ولې اسويلي كړي
سپين ږيري پلار دې راغى، د هغه زړه به نرى كړې
(كوچيانۍ پانگه، ص 118-119).