ليکنه؛ عبدالوحيد وحيد
د بهرنیو اسعارو زیرمې د هر ملت هغه شتمنۍ ده چې د مرکزي بانک لخوا د بهرنیو اسعارو په شکل کې ساتل کیږي. په دغو زیرمو کې بانک نوټونه، بانډونه او نور دولتي ضمانتونه شامل دي. دغه شتمنۍ ډیری ستونځې پوره کوي مګر د پام وړ ستونځه يې ډاډ ترلاسه کول دي چې مرکزي بانک دومره پولي ملاتړ لري چې که چیرې د دوی ملي اسعار په چټکۍ سره ارزښت له لاسه ورکوي يا هم پولي بحران رامنځ ته کيږي، نو مرکزي بانک د بهرنيو اسعارو په شکل کې د ستونځې د حل لپاره ملاتړ لري
په عمومي ډول، د بهرنیو اسعارو رسمي زیرمې عموماً د لاندې اهدافو لپاره ساتل کیږي؛
الف- د پولي او تبادلې نرخ د مدیریت لپاره، په اقتصادي تګلارو کې ملاتړ او باور ساتلو لپاره او د ملي اسعارو په ملاتړ کې د مداخلې د وړتیا ښودلو لپاره.
ب- بازارونو ته د باور د کچې چمتو کول چې دغه هیواد کولی شي خپل بهرني مکلفیتونه پوره کړي
ج- د بهرنیو اسعارو په مرسته د کورني پیسو ملاتړ ترلاسه کولو لپاره.
د- د بهرنیو اسعاري اړتیاوو، د بهرنیو پورونو او نړيوالو مکلفیتونو په پوره کولو کې له دولت سره مرسته کول؛ د ملي آفتونو یا بیړنیو پیښو په وړاندې د مبارزې د وړتیا د څرګندولو لپاره.
په نړيواله کچه معمول دی چې مرکزي بانک په بهرنیو اسعارو کې د پام وړ زیرمې ساتي . د دې زیرمو ډیری برخه په متحده ایالاتو کې د ډالرو په شکل کې ساتل کیږي ځکه چې دا په نړۍ کې تر ټولو زيات کاريدونکي اسعار دي
په نړۍ کې د بهرنیو اسعارو تر ټولو لوی سترې اسعاري زیرمې د چین دي. دغه هېواد د 3 ټریلیون ډالرو څخه ډیرې شتمنۍ په بهرنیو اسعارو کې لري. چاپان سويس روسيه او سعودي عربستان بالترتيب دوهم دريم څلورم او پنځم هيوادونه دي چې ډيرې اسعاري زيرمې لرى. د دوی ډیری زیرمې په امریکایی ډالرو کې ساتل کیږي. لامل يې هم داده چې ډيرى نړيواله سوداګري په امریکايي ډالرو باندې د تر سره کيدو له امله پير او پلور پروسه اسانه کوي.
د افغانستان د اسلامي امارت لخوا په امریکا کې د تقريباً لس مليارده ډالرو کنګل شويو زيرمو د ازادولو لپاره په مسلسله توګه هلې ځلې روانې دي او امریکا په پرله پسې ډول د دغو زېرمو له ازاده کولو څخه انکار کوي. داسمه ده چې کنګل شوي پولي زيرمې د افغانستان ملکيت دى او اختيار يې هم باید د افغانانو په لاس کې وي. البته دلته ځينې قانوني او سياسي خنډونه شته چې ممکن د اسلامي امارت له بار بار غوښتنې سره سره هم کيداى شي دغه پيسې ټولې د افغانستان اسلامي امارت ته ورنکړل شي. بله مهمه خبره دا ده چې ددغو زيرمو مصرفول او د بيرته پوره کولو لپاره د امکاناتو نشتون به د اقتصادي بحران په مخنیوي کې د مرستې په پرتله به په تدريجي ډول د افغانۍ ارزښت د بايللو له امله زموږ تيت او پاشلي اقتصادي نظام ته نه جبرانېدونکې زيانونه واړوي.
د دې لپاره چې افغانستان د خپل پولي ارزښت د ساتلو لپاره نورې سرچينې کمې او يا يې هم نه درلودې، نو يوازنى لاره يې ازاد بازار ته له اسعاري زېرمو څخه د يوه اندازه بهرنیو اسعارو وړاندي کولو له لارې د افغانيو ارزښت ساتل کيده، خو بيا هم په زيرمو کې همدغه کموالى د بهرنیو هیوادونو د مالي مرستو په مټ بيرته پوره کيده. کنګل شوې زيرمې د افغانۍ د ارزښت ساتلو لپاره حياتي اړتیا ګڼل کېږي.
اوس چې موږ لګښتونه لرو خو بهرنۍ مرستې د صفر کچې ته راښکته شوې دي او کمبود بيرته نشو پوره کولاى، نو که همدغه زېرمې وکارول شي د افغانى ارزښت به ورځ تربلې د اوس په پرتله لانور هم کمېږي او له يوه نوي نسبتاً خطرناک اقتصادي ناورين سره مخ کيږو. يو کال وروسته به شايد دغه زېرمې ختمې وي او افغانۍ به د کاغذ اهمیت هم ونلري.
په نړيواله کچه د افغانستان د اقتصادي بحران د مخنيوي په برخه کې د ملګرو ملتونو، قطر، د ځينې اوروپايي هېوادونو او سره صليب د بنسټ هڅې او سپارښتنې د ستايلو وړ دي. هغوى له تيرو دريو مياشتو راپدیخوا نړيوالې ټولنې ته په مسلسله توګه سپارښتنه کوي چې د افغانستان د اقتصادي نظام ړنګون به د سترې فاجعې د رامنځته کېدو لامل وګرزي. متاسفانه تر اوسه داسې ښکاري چې امریکا سياست او انسانیت سره ګډوي، د سياسي موخو لپاره د بشري ناورین په مخنیوي کې څومره چې اړتیا ده هڅه نه کوي.
د کنګل شويو زيرمو د ازاديدو له غوښتنې سربېره بهتره به دا وي چې په حکومتي جوړښت ستر بدلون راشي سکتوري وزارتونه اهل او مسلکي پاکو کادرونو ته وسپارل شي تر څو هغوى وکولاى شي نړيوالې مرستې جلب کړي. د مشترکو اندېښنو پربنسټ له ملګرو ملتونو سره صلیب او نورو نړیوالو سره ګډ کار وشي چې څنګه کولاى شو د افغانستان د اقتصادي نظام د احتمالي نړيدو له امله د داسې بشري فاجعې مخه مخکې له وقوع څخه ونیسو چې وروسته به يې نه يوازې اسلامي امارت بلکې ټوله نړۍ د مدیریت وړتیا ونلري. که افغانستان ته د پيسو په ليږد باندي بنديز لرې شو، اقتصادي راکړه ورکړه صورت نيسي بانکي سيستم له نسکورېدو څخه ژغورل کيږي. په بانکى نظام باندي د خلکو د باور کچه بيرته لوړيږي.
سپارښتنه مو داده چې په بهرني سياست کې د متمائلو تګلارو او انعطاف ښودلو په مرسته اسلامي امارت له پورته يادو هيوادونو او بنسټونو له سپارښتنو سره خپل غږ مل کړي او په کورنئ برخه کې په ګمرکي تعرفو له بدلون سره سره د مختلفو کورنیو عائداتي سرچينو په ځانګړي توګه د معدنونو په تړونونه کې د روڼتيا راوستلو، په لګښتونو کې د سپما کولو او له بهرنی نړۍ څخه د مرستو ترلاسه کولو لپاره د پراخ اغيزمن او پياوړي کمپاين کولو له لارې خپل کورني عادي ملي اړتیا او د پرمختیایي پروژو لګښتونه پوره کړي. دغه کار هغه مهال په اغيزمنه توګه ممکن دى چې د اقتصادي برخې په ګډون په ټولو مسلکي برخو کې اهل په دندو وګمارل شي او په خپلو کارونو کې بشپړ واک ولري.
سلام
د نړۍ معاصر سیا ست پو هان په دې باور دی چې دسیاسی دېپلو ماسی او حقوقی دېپلو ماسی ترمنځ فعاله او پو یا دېپلو ماسی په کارده.په حقوقی دېپلو ماسی کې تعهدات،ارزښتونه،نهادونه او دټولنې ضرورتونه ،مدیریت اوټول هغه سلسله مراتب لومړیتوب لری چې د یوه تنظیم کوونکی لخوا عملی کیږی بناء څومره چې دغه برخه با ثباته او پیاوړې وی اسعار هم په خپل وار زیربنایی ثبات ساتلی شی.
ستونزه داسعارو په وړاندې له پولی توروم یا انفلاس نه را اوچته کیږی. په ځانګړی دول له افراط او تفریط،تور مارکیت او فساد، اختلاس او فساد، جعل کاری ، د ان جی او کمیشن کاران، فاسد دولتی ماهر بدې اخیستونکی. دوه مخی جاسوسان.او دګورنیو او بهرنیو توطیو له بهیر.
څلور لسیزې تیرې شوې خو زموږ دټولنې په ملامت او ناملامت کې هیڅ بدلون را نه غی هیچا پوښتنه ونه کړه چې دادومره تلفات ، تباهی، او بربادی ولی؟ اودڅه لپاره وه؟ دا ډیره اسانه کار دی چې دبی بی شیطانې سی څخه دپخوانی جنایت کار ولس مشر په قلقله ای لهجه کې دمشروعیت مصاحبه اورېدل کیږی کوم ایین، اومذهب یو خاین ته داجواز ورکوی چې په خپله دمشروعیت وژونکی وی او بیا دمشروعیت نارې وهی ښکاری چې کرزی په سیاسی لحاظ دمشروعیت په مانا نه پوهیږی.
ددوحې استازو څه فکر کاوه.دیولړ بېړنو کارو نو چاره او غم خوړلو په هکله چې نه دی شوی کله چې دطالبانو له راتګ مخکې دملګرو ملتو داستازی یادایمی سفیر په هکله دان جی او غړې وه موږ همغه وخت اعتراض وکړ چې دابې کفایته چا ملګرو ملتو ته رالیږلې ده ؟ اوس داستازی خبره ډیره ناوخته ده. داخو دنړیوالو اړیکو یوستر پل دی خو دغه پل ته مسلکی، ماهر، ژبور ، چې دېپلماتیک شخصیت ولری په کاردی. نه دظاهر طنین پرچمی چې په کلونو دلته پروت وه، حتې دطالبانو په تېره دوره کې.
دیوناما جاسوس اومیزوب غلام اسحاقزی،افه عادله راز داڅه ډول استازی ول؟
کرزی له دننه طالبانو سره دغنی چم وهی غني لا تښتېدلی نه وه چې مخ یې بدل شو کرزی ته په اټکل ځان دپخوانی ولس مشر په نوم ډېرغټ اوماهر ښکاری حال داچې یوبیسواد دی. موږ ډېر احساساتی خلک یو او دهيڅ کار عاقبت نه سنجوو . شاته نه ګورو. زه نه پوهېږم چې کوم اسلام یوعینی خاین ته دا جواز ورکوی چې همدې تباه کړی ملت ته یو ځل بیا په تاریخی مسولیت کې ددې خبرو دمشورې امتیاز ورکول کیږی او بی بی سی موږته معاصر وخت کې راپېژنی.
اسعار بیچاره به دداسې کړکیچیونو په وړاندې څه وکړی ؟ ستا لیکنه په زړه پورې مطالب او ټکی لری.ملت له لوږې، فقر او بدبختی نجات غواړی اقتصادی سیاست زموږ په ګټه ده اخوت او وروری زموږ یووالی او وینه ده! کورودان
سلامونه او نيکې هيلې مې ومنئ جناب ع شريف زاد صاحب
يقيناً مو ښه مسايل راسپړلي او په زړه پورې ارزونه مو کړې. موږ ستونځې لرو خو د حل په موخه وړاندېزونو کې خپل ځان مطرح کول راته مخته شي. کرزى هم همدغه ستونځه لرى. زه ورسره غږېدلى يم. کاش چې د ځان مطرح کول يې د ستونځو په حل نه نغښتى. نور به هر څه سم شوي وو.