ژباړن: بارکوال مياخېل

په هندوستان کې د انګرېزانو واکمنۍ د هندي ټولنې په طرز او جوړښت کې اساسي او انقلابي بدلونونه راوستل. له سياسي، کلتوري او اقتصادي بدلونونو سره- سره ساينسي او تخنيکي ايجاداتو هم مذهبي عقايدو او ګومانونو ته سخته ضربه ورکړه او مذهبي بنسټپالنه يې کمزورې کړه. په دې عمل کې په اروپايي او هندوستاني ټولنو کې څرګند او روښانه توپير موجود وو، ځکه چي اروپايي ټولنې د ساينسي او تخنيکي ايجاداتو د عمليې په نتيجه کې په ذهني لحاظ پرمختګ وکړ او هر چا د ټولنې په پرمختګ کې برابره ونډه واخيسته، دوى هغه ټول ايجادات چي د وخت له اړتيا سره سم شوي وو، نه يواځې په ذهني لحاظ ومنل، بلکې دغه ايجادات د دوى د ژوند برخه وګرځېدل، خو د دې برعکس هندي ټولنې ته دغه ايجادات له اروپا راغلل او په يوه داسې ټولنه کې يې رواج وموند، چي په ذهني لحاظ د دغو ايجاداتو منلو ته تياره نه وه، ځکه يې هر نوي ايجاد ته د شک په نظر وکتل او د هغوى منلو يې په زړونو کې ډار او اندېښنه پيدا کړه.

د مسلمانانو په ټولنه کې په ځانګړې توګه د ديني علماوو طبقه د نويو ساينسي او تخنيکي ايجاداتو سخته مخالفه وه، د دې سبب دا وو چي د دوى د تعليمي نظام اساس په زړو او پخوانيو روايتونو ولاړ وو او د هرې زمانې له بدلونونو او د وخت له اړتياوو سره- سره هيڅ ډول بدلون پکې نه وو راوستل شوى. په اساسي ډول د مسلمانانو په ټولنه کې چي کوم تعليمي نظام دود شوى وو، د هغه مقصد دا وو چي يواځې هغه مضامين دي ور وښوول شي، چي عقايد او ايمان ورسره سلامت وي او هغه ټول مضامين، افکار او نظريات چي په ذهن کې شک او ګومان پيدا کوي او له هغوى څخه د عقايدو په اړه پوښتنې را پورته کېږي، هغه دي هيڅکله هم نه ور ښوول کېږي، له همدې امله د هندوستان مسلمان عالمان له پيله راهيسې د فلسفې مخالف وو، ځکه چي فلسفه په ذهن کې د شکوکو په زېږولو سره هر څه د عقل په تاله تلي. همدا سبب وو چي د ديوبند مشر مولانا رشيداحمد ګنګوهي د ديوبند په نصاب کې فلسفه شامله نه کړه او په ټينګار سره يې دا خبره وکړه چي که زما کوم شاګرد له فلسفې سره لېوالتيا او سر و کار ولري، هغه زما مريد او شاګرد نه دى^(١).

د ديوبند درسي نصاب نظاميه وو، چي په اتلسمه پېړۍ کې جوړ کړاى شوى وو او هماغه نصاب له کوم بدلون پرته ور ښوول کېده. د دې نصاب په مهمو مضامينو کې د عربي ژبې ګرامر، منطق، حکمت، رياضيات، بلاغت، فقه، د فقې اصول، کلام، تفسير او حديث شامل وو. په دې نصاب کې نه د اسلامي هېوادونو تاريخ، نه د هندوستان تاريخ، نه يې جغرافيه او نه ساينسي علوم پکې شامل وو. ډاکټر مشيرالحق دا خبره څېړلې او ليکلي يې دي:

«د نوي ساينس پر زدکړه هيڅ ټينګار نه کېده، زده کوونکيو ته د نوي هندوستان په اړه څه نه ور ښوول کېدل، اروپايي ژبې خصوصاً انګرېزي- چي د هند دويمه ژبه وه- نه ور ښوول کېدې. د نړيوال تاريخ د ور ښوولو هيڅ دستور نه وو او نه پخپله د هند تاريخ او جغرافيه ور ښوول کېدل، د نورو ټولنيزو علومو هيڅ داسې کتاب په نصاب کې شامل نه وو، چي د غيرمسلمانانو په اړه يې د زده کوونکيو مالومات زياتولاى»^(٢)

ديوبند، فرنګي محل، مظاهر العلوم او دې ته ورته مدرسو چي کوم زده کوونکي پيدا کړل، هغوى له نوي تعليم، له نويو روايتونو او د وخت له بدلونونو بېخي ناخبره وو او په ذهني لحاظ په منځنيو پېړيو کې اوسېدل. له نويو سياسي، ټولنيزو، ساينسي او تخنيکي بدلونونو او ايجاداتو نه يواځې ناخبره وو، بلکې په دې عمل د پوهېدو ظرف يې هم نه درلود، ځکه خو دوى نه کوم کار کسب کولاى شواى او نه کومه وظيفه. د دوى ځاى يواځې په مدرسه او مسجد کې وو او د خپلو اقتصادي ستونځو د حل لپاره يې هڅه کوله چي مذهبي ادارې دي پسې ډېرېږي، چندې او بسپنې دي را ټولېږي او خلک دي له مذهبي عقايدو او ړندو باورونو سره تړلي وي، په همدې سبب دوى د ساينس، هنر او تخنيک په برخه کې د هر نوي ايجاد مخالفت وکړ. د دې اندازه له هغو فتواوو کېداى شي چي په «فتاوٰى دارالعلوم» او «فتاوٰى رشيديه» کې د ساينسي ايجاداتو او ټولنيزو بدلونونو په اړه ليکل شوې دي. مثلاً انګرېزي خولۍ د مسلمانانو لپاره جايزه نه ده، ځکه چي دا د نصاراوو پېښې کول دي^(٣).

د عکاسۍ په اړه ويل شوي دي چي عکس جوړول په اسلامي شريعت کې بېخي حرام دى، که هغه په قلم وي او که په کېمره وي. کوم عکس چي تش د ښايست او سينګار لپاره کښېښوول شي، که هغه د کوم ژوندي موجود عکس وي جايز نه دى، خو که په کوم ناوړه ځاى کې و غورځول شي- لکه د څپليو کښلو ځاى- نو بيا جايز دى، د طبعي مالوماتو او د جګړې د نقشې لپاره هم د بشپړ عکس ساتل جايز نه دي، د طبي اړتياوو لپاره دي له سر پرته د بدن د هر اندام جلا- جلا عکس کښېښوول شي، د سر جلا عکس ساتل هم جايز نه دي. په دې برخه کې نور هم په روښانه ډول ويل شوي چي د کوم ژوندي موجود عکس که د مجسمې په بڼه وي، که د رسامۍ او انځورګرۍ په بڼه وي، په قلم وي، که په پريس کې چاپ شي يا په کېمره واخيستل شي، دا ټول په کبيره ګناه کې شمېرل کېږي. څلور ډوله عکسونه جايز ګڼل شوي دي. هغه عکس چي سر ور پورې نه وي، هغه عکس چي تر پښو لاندې او په ناوړه ځاى کې پروت وي، دومره کوچنى عکس چي پر مځکه پروت وي او په ولاړو سم ونه ليدل شي او د کوشنيانو نانځکې، چي بشپړې نه وي^(٤).

د يوې پوښتنې په ځواب کې چي آيا د جغرافيې داسې نقشه جوړېداى شي، چي د حيوانانو، کاڼو، بوټو او نورو مځکنيو خزندو په اړه مالومات او د هغوى عکسونه هم پکې شامل وي، په دې اړه فتوا ورکړل شوه چي عکس اخيستل له سره حرام دي او که د حيوانانو عکسونه جوړېږي هم، نو بې سره او بې اندامونو دي وي.

د لوبو په اړه فتوا ورکړل شوه چي لوبه که د توپ وي او که بله، که د خوشالۍ او نندارې په غرض وي، نو مکروه ده او که د وخت تېري او د ستړيا د ايستلو لپاره وي نو جايزه ده، خو د فوټبال لوبه مکروه ده، ځکه چي دا په لنډ پتلانه (نيکر) کې کېږي، يانې داسې جامه اغوستل چي ګونډې ترې ښکاره وي او په لوبېدلو سره يې د اسلام په احکامو يانې لمانځه او نورو اعمالو کې نقص راځي، هغه جايز نه ده، دوى هغه ټولې لوبې چي انګرېزي بڼه ورڅخه څرګندېږي، ناروا ګڼي^(٦).

د نندارې او سېنما په اړه ترې پوښتنه وشوه چي تېټر او بايسکوپ ته تلل، فلم کتل، کار پکې کول يانې سندرې پکې ويل، نڅېدل، د بڼې بدلول، د ښځو جامې اغوستل، برخه پکې اخيستل، وظيفه پکې اخيستل او نور خلک دې ته هڅول، په دې اړه د شريعت حکم څه دى؟ نو د دې په ځواب کې دا فتوا ورکړل شوه، چي دا سخته ګناه او د ډېرو کبيره ګناهونو مجموعه ده او کوم څوک چي خلک دې اړخ ته هڅوي، هغه د لوړې درجې ګناهکار دى.

يو چا دې مسئلې ته توجه کړې چي د اسلامي شاهانو عکسونه په سېنما کې ښکاره کول جايز دي که نه، نو په ځواب کې ورته ويل شوي چي دا د هغوى سپکاوى دى چي د نندارې او خندا وسيلې ځنې جوړې کړاى شي او د مسلمانو باچاهانو سپکاوى جايز نه دى^(٧). د سېنما په اړه دا غوڅه پرېکړه صادره شوه، چي سېنما بېخي د ډېرو ګناهونو او بې حياييو شرعي مجموعه ده^(٨).

د راډيو تر ايجاد وروسته چي په دې اړه کومې فتواوې ورکړل شوې، په هغوى کې وويل شول چي په کومه راډيو کې سندرې ږغول کېږي، په هغوى کې په هيڅ ډول نه د قرآن تلاوت جايز دى او نه يې اورېدل^(٩) او له ږغ ثبتوونکي ماشين ګراموفون څخه هم د تلاوت اورېدل جايز نه دى^(١٠).

د بېلابېلو جامو او سينګار مخالفت هم وشو، مثلاً دا چي د ښځو لپاره جګې پڼې او کپۍ په پښو کول جايز نه دي^(١١).

په «فتاوٰى رشيديه» کې هم د نويو ټولنيزو او اقتصادي بدلونونو په خلاف يو عکس العمل ليدل کېږي. مثلاً د مني آرډر په وسيله د پيسو لېږل شريعت ضد کار ګڼل شوى دى او په بېنک کې د پيسو جمع کول- که په سود وي، که بې سوده- هم د شريعت مخالف کار ګڼل شوى دى^(١٢).

له دغو فتواوو پرته د هغه وخت ديني عالمانو د هر هغه شي مخالفت وکړ، چي د خلکو په سياسي، ټولنيز او اقتصادي ژوند کې يې څه ناڅه بدلون راووست، د ټولنې زاړه دودونه يې مات کړل او د ژوند پخوانى نظام يې بدل کړ. مثلاً له لاوډسپيکرونو کار اخيستل، د اورګاډي سفر، په روغتونونو کې د ناروغانو بسترول، د نويو درملو کارول، د اروپايي طرز جامو اغوستل او ډوډۍ خوړل، د هغوى نور کړه وړه او نور روشونه خپلول.

ساينسي او تخنيکي ايجادات- چي د انسانانو په ژوند کې يې اسانتياوې راوستې وې- د ديني علماوو پر دغو فتواوو برسېره هم په خلکو کې مشهور شول او د وخت له اړتياوو سره سم يې کارول زيات شول او نه يواځې د ټولنې عادي خلکو دغه نوي ايجادات قبول کړل، بلکې د هغو علماوو طبقې هم ومنل چي په پيل کې ورسره مخالف وو.

په پيل کې د دغو ساينسي او تخنيکي ايجاداتو د مخالفت او د ټولنيزو بدلونونو په ضد د مبارزې سبب دا وو، چي د علماوو طبقه په ذهني لحاظ د بدلون له عمل سره نااشنا وه او په ارزښت يې نه پوهېده. نن هم وضعيت هماغسې دى چي دوى د خپل زاړه تعليمي نظام له امله په نويو بدلونونو او د هغوى په اړتياوو د پوهېدو وړتيا نه لري، دوى ته هر نوى شى د مذهب خلاف مالومېږي، خو د وخت په تېرېدو سره چي د هغه شي له کارولو چاره ونه لري، نو منلو ته يې غاړه کښېږدي. له دې څخه پر مذهبي ګومانونو او عقايدو باندې د ساينس برى په ښکاره ثابتېږي.

ماخذونه:

____________________________________________________

(١)  محمدميا، علماء حق (لومړى) ډيلى (٩) ٨٥مخ

(٢)  Mushir Ul Haq, Muslim Politics in Modern India, Lahore, Page- 19- 21

(٣)  فتاوى دارالعلوم، کراچۍ (؟) ٩٧٩، ٩٩١، ٩٩٢ مخونه

(٤)  هماغه ٩٩٣، ٩٩٤، ٩٩٥ مخونه

(٥)  هماغه ٩٩٩، ١٠٠٠ مخونه

(٦) هماغه ١٠٠٢ مخ

(٧) (٨) (٩) (١٠) (١١) (١٢) هماغه.