ډاکټر وریښمین سباوون، ایم ډی، پی ایچ ډی
ایپیدیمیولوجست، د افغانستان د پولیو د له منځه وړنی نوښت
د کویډ-۱۹ ناروغی په دولتی او ټولنیزو چارو، ژوند، تجارت، نړیوالی او سیمه ایزو برنامو او پروګرامونو باندی بده اغیزه کړی ده او د هغو موخی یی ننګولی دی. د پولیو د وحشی ناروغی ټغر په ټوله نړی کی ټول شوی دی يواځی پیښی یی اوس په افغانستان او پاکستان کی پیدا کیږی. دغه دواړه هیوادونه د پولیو د له منځه وړنی بیړنی پلانونه هرکال نوی کوی، اما د پلان مطابق د پولیو په له منځه وړنه کی نه بریالی کیږی او د پولیو د وحشی وایرس ګردش او سرایت نه شی بندولی.په افغانستان کی د پولیو د له منځه وړنی عمده ستونزی د وسله والو مخالفینو له خوا په ځنی سیمو کی د پولیو پر کمپاینو بندیزونه،ناامنی اوجنګونه، په ځنو سیمو کی د میندو او پلرونو له پولیو واکسین څخه انکار، د پروګرام مدیریتی ستونزی، اوپه ځنو سیمو کی د پولیو د کمپاینو د کیفیت خرابوالی دی. تردی مهاله د پولیو برنامه په افغاستان کی تر ډیره حده له مالی ستونزو سره مخ نه ده او د نړیوالی ټولنی له خوا تمویلیږی. د کویډ-۱۹ نړیوالی وبابه د پولیو د له منځه وړنی نوښت په افغانستان او نورو ټولو هغو هیوادونو کی چی څوکاله پخوا پکی پولیو له منځه تللی او تراوسه پکی د پولیو کمپاینونه ترسره کیږی، تری ډیر متاثر شی.
د ایی ایم ایف د راپور په اساس۲۰۲۰ عیسوی کال به له مالی ستونزو ډک کال وی، چی پکی بډایه هیوادونه هم له سترو مالی ننګونو سره مخامخ شوی دی. د کویډ-۱۹ د کنترول په مهال او یا د وبا له مهار وروسته به ورته ډیره ګرانه وی چی د پخوا په شان د پولیو له منځه وړنی نوښت په سخاوتمندانه توګه تمویل کړی. د مالی سرچینو کمښت ممکن د پولیو د کمپاینونو په څرنګوالی او د کمپاینونو په شمیر تاثیر وکړی. کویډ-۱۹ ناروغی چی یوه بشری او ټولنیزه ناورین دی، ددی ایجاب کوی چی پولیو پروګرام مالی او بشری سرچینی هم ددغی ناروغی په مهارولو کی وکارول شی. دغه کار هم ممکن د پولیوکمپاینونو په کیفیت منفی اغیزه وکړی. دپولیو په کمپاینو کی د خولی د لارث د پولیوواکسین پوښښ له پنځه کلنی ښکته عمر کوچنیانو کی د کویډ-۱۹ له نړیوالی وبا څخه وړاندی هم په ډیرو ولسوالیو کی ۹۰٪ څخه کم وه، کوم چی په ټولنه کی د پولیو د وحشی وایرس د ګردش او خپریدا مخنیوی کولای شی،ممکن نور هم خراب شی او د وایرس ګردش او خپریدو ته نوره زمینه هم برابره شی. د پولیو د پروګرام لپاره بهلاندی پایلی ولری.
- د پولیو کمپاینونو ترسره کونه چی پهافغانستان او نورو هیوادونو کی د سارس کورونا وایرس-۲ دخپراوی اوهم د پولیو د کمپاین پرسونل د کویډ-۱۹ له خطر سره د مواجه کولو له امله بند شوی دی، شونی ده چی د کمپاینونو بندیدنه له قرنطین او ګرزبندیزڅخه وروسته لیری شی. په هرصورت د څو متواترو کمپاینونو نه ترسره کیدنی په ټولنه کی د پولیو په وړاندی یوه معافیتی خلا را منځ ته کړی ده، د کمپاینونو نورځنډ به د غه خلا نوره هم زیاته کړی.
- په ۲۰۲۰ کال کی ممکن د پولیو پیښی د ۲۰۱۹ کال په پرتله ډیری زیاتی شی. ممکن هغه سیمی چی له ډیری مودی راهیسی له پولیو پاکی وی هم په پولیو وایرس ککړی شی. دا به د افغانستان د دولت لپاره یو بل سرخوږی اود نړیوالی ټولنی به پری د فشار یوه بله وسیله وګرځی.
- ممکن په افغانستان کی د circulating vaccine-derived poliovirus (cVDPV)پیښی رامنځته شی. دغه پیښی هغه وخت رامنځته کیږی چی کوچنیانو ته په ۱۲-۱۸ میاشتو کی د پولیو واکسین وه نه شی. په ذکرشوی موده کی د پولیو د واکسین ژوندی کمزوری شوی وایرسونه په انسانانو کی ګردش کوی او بالاخره ویرولانس یا د ناروغی د تولید قوت پیدا کوی، او دکوچنیانو د فلج کیدو سبب کیږی.
- ممکن د شری، شنی ټوخلی، او نورو ساری ناروغیو چی په افغانستان کی یی د موجوده واکسینونو په واسطه مخه نیول کیږی، پیښی یی هم زیاتی شی.
وړاندیزونه
- د کویډ-۱۹ د وبا په جریان کی باید د پولیو برنامی پر پلانونو کار وشی. د زمینی له مهیا کیدو وروسته باید با کیفیته کمپاینونه ترسره شی.
- د کویډ-۱۹ د وبا او د پولیو د پیښو د ممکنه زیاتوالی د خطر په پام کی نیولو سره باید له موقع نه استفاده وشی او وسله وال دی ته وهڅول شی چی د کور په کور پولیو کمپاین ته اجازه ورکړی.
- د کویډ-۱۹ ایپیدیمیولوجی په پام کی نیولو سره باید د پولیو د کمپاینونو لپاره لږ ترلږه په لوړ خطر لرونکو ولسوالیو کی اماده ګی ونیول شی، وسله وال مخالفینو اوهم دولتی چارواکو ته باید قناعت ورکړل شی، چی کمپاین ته اجازه ورکړی.
- هغه منیدی او کوچنیان چی روغتیایی مرکزونو ته راځی په هیڅ وجه باید له واکسین څخه محروم نه شی.
- واکسیناتورانو او د ساړه ځنځیر کارکوونکو ته باید د کویډ-۱۹ ناروغی څخنه د مخنیوی حفاظتی توکی ورکړل شی چی خدای مه کړه په کویډ-۱۹ ناروغی اخته نه شی.