د دروند ډاکټرصېب ماخان مېږي شينواري ليکنې مې دلته په (تاند) کې لوستې، له ژبې سره د ده لېوالتيا د ستايلو ده، خو له ژبې سره يې چلند مسلکي نه، ذوقي دی او ګرم هم ځکه نه دی چې دی د ژبې څانګوال نه دی.
لومړی: د «مايع» لپاره د «اوبلن» پرځای د «بهېدونکي» ويي کارول فکر کوم سم نه‌دي. ځکه:
تر بهېدونکي په اوبلن کې د مايع مفهوم ښه‌ترا رااخيستل شوی. بهيدونکی د جاري مانا لري، مايع تل جاري نه وي.
«ونکی» فاعلي روستاړی دی او له بده مرغه ډېر بېځايه زيات دودی شوی دی. په په پښتو کې يې پرځای (وندوی، ونی، ی، ند، من) او ځينې نور روستاړې هم کارېدای شي. لکه: ساتونکی، ساتندوی؛ بشپړوونکی، بشپړاند؛ دردوونکی، دردناک؛ ګټونکی، ګټيالی؛ ډېرې نورې بېلګې هم شته. دا ښکاره خبره ده چې د روستاړي بدلول نوې وييونه جوړوي؛ خو زموږ دوستان يې دې باريکۍ ته پام نه‌کوي. که ډاکټر صېب د نويزونو شوقي وي، نو هيله ده چې دې ټکي ته پام وکړي. ونکی يوازې د اوسمهال او ګانده لپاره کارېږي، موږ يې په تېروتنه په تېرمهال کې هم کاروو.
دويم، اوبلن تر بهېدونکي خوږ او لنډ دی، چې د نويزونو په جوړولو کې دې برخې ته پام اصل دی.

د راته ګران واره ګل عصمت شینواري مننه، چې زما په هکله یې دا لیکنه کړې، که څه هم زه زما د ستایلو پلوی نه یم، خو بیا هم سړی خوښیږي او همداسې د منلې زاهد کریمزي صیب څخه هم مننه، چې زما لیکنې لولي او له دې د سمون له پاره او یا د سمون په هکله لیکنې څخه یې هم ډېره مننه. زما لیکنه چې په تاند درنه پاڼه کې د مای په اوم د ۲۰۱۹ کې خپره شوې په پوره پوهنیزو د لایلو سمبال ده، خو بیا هم زما دا لاندې په دې ځواب کې لنډه روښانه ونه!
مسلکیوالي ته – د مسلک له مخې ما تراوسه داسې څه ته په پښتو کې هم ګوته نه ده نیولې، چې هغه دې یوې ژورې ژبپوهنې ته اړتیا ولري او په ژبه پوهنې اړتیا یې زما په اند پوره کولی شم. له بلې خوا هغه څه چې ما لیکلي، هغه مې له ځانه نه دي پیداکړي، د څه چې زه ورسره پوره مخامخوالی لرم.
د نومونو ايښوول د چا د خوښې کار نه دۍ، دا د ټولیزو ژبلارو د لارو لاندې راځي که چېرته یو ژبپوه په کوم د باندني وی نه پوهیږي، نو دا باید د هغه مسلک کسانو سره په نورو ژبو کې وګوري او انډول یې په پښتو کې هرو مبرو شته، چې بیلګه یې همدلته دا مایع راوړو::
پښتوپوهان چې دا مایع اوبلم بللې، پوره ناسم دۍ، دا ځکه چې د اوبلن او مایع په پېژند سره دا ګران نوم ايښوونکي د مسلک او عربي ژبې له مخې نه وو بلد، چې دا مایع یې داسې بللې. دا نو څنګه باید وبلل شي؟
په دې هکله د تاند په درنه پاڼه کې زما په لیکنه کې پوره روښاتیا شته، خو بیا هم دا د یوه په ژبپوه او مسلکي کس په څیر روښانه کوم. بیا: دا مې مسلک دۍ، چې د مسلک په بنسټ مایع باید په کوم انډول نوم ونومول شي. دا نومول نه دي، دا همداسې انډول بلل دي.خبره داسې را لنډوم:
بیلګه یې په
2H2O
اېچ دوه او ( لند: ا د او) یې بولو راوړم:
ټول تنونه د تودوخۍ له مخې په درې ټولګیو وېشل کیږي:
لومړی:کلک تنونه، چې مالیکولونه یې سره کلک نښتي وي او ځای نه بدلوي یا نه خوزیږي، لکه تیږه، اوسپنه او یخ یا ،، ایچ دوه او،، که تودوخي له صفردرچې کښته وي، نو دا ،، ا د او،، د کنګل(یخ)، واورې او د نرمو واورو، چې اوبلن یې بولو شتون لري یا شته دۍ دا په دې مانا چې دا هم د کلکو تنونو په ټولګي کې راځي یعنې دا اوبلن هم.
دویم: مایع، چې موږ یې له دې وروسته انډول بهیدونکي بولو یا دا بهیدونکي دي، موږ یې نه بولو: دا هغه تنونه دي، چې مالیکولونه یې سره کلک نه وي نښتي او یوبل ټیلوهي او که رابند نه وي نو بهیږي لکه تیل، شړومبې شیدې او اوبه د ،،ا د او،، تودوخې له صفر پورته وي، دا اوبه دي او بهیږي. دا نو نه یخ دۍ، نه واوره او نه نرمه واوره یعنې اوبلن. د لته دې دا په ګوته شي، چې دا اوبلن خوي یواځې ،،ا د او ،، لري او شیدې، شړومبې نه شي اوبلنېدی، نو له دې امله مایلع، چې د یوه ټولګي خوي دۍ اوبلن یې انډول نه دۍ، دا مسلکي څېړنه ده.
دریم: تښتېدونکي: هغه حه چې مالیلونه یې یو له بل تښتې، که دا په څه کې رابند نه وي، لکه غازونه، او د بوي شیان، چې بوتله دباندې شي یو له بل تښتې، چې انډول نومه ونه یې تښتېدونکي یا غازونه دي. که چېرته د ،، ا د او،، تودوخي له سلو پورته شي، نو دا بیا بخار کیږي او مالیکولونه یې یو له بل ازادیږي، دا بخار بیا تښتیدونکی دۍ، بیا وایم: د مسلک او څېړنې له مخې دا مایع انډول بهیدونکی لري او بس. دا د چا خوښه نه ده، دا همداسې دی. په لیکنه کې زه له تا سره هم هم اند نه یم، خو نور څه نه لیکم او په همدې بسیا کوم.
اخرنۍ یادونه: په پوهنیزو څېړنو کې دا ځای نه لري، چې زما په ګومان. په پوهنه کې هرڅه باید روښانه وڅیړل شي.
ستاسو له سړې سینې ډېره مننه.
زما د ای مایل پته
[email protected]
. که غواړۍ، نو له دې لارې سره ستونځې اوبی کولی شو، هیله ده زما د لیکنو په لا سمون کې راسره مرسته وکړۍ. ستاسو ماخان.

درون مشر ډاکټر صېب؛ زه تل ستاسې ليکنې په تاند کې ګورم، له ډېرو خبرو سره مو يوه خوله نه‌يم، هلته مې هيڅکله د څه ليکلو جرائت نه‌کاوه، کله چې مې ستاسې په اړه د ګران ملګري عصمت الله شينواري ليکنه ولوسته، نو د يوڅو کرښو ليکلو جرائت مې وکړ، هيله ده چې زما په خبرو مو خوا نه‌وي درنه شوي. زما د زړه‌بدۍ خو هيڅ فکر مه‌کوئ.
لومړی، «اوبلن» د «مايع» کټ‌مټ ژباړه نه‌ده، بلکې معادل يې دی. که خپل وييونه له نورو سره پرتله کوو، نو بيا ډېر نور وييونه هم شته، چې سره کرښه پې بايد راکاږو.
دويم، که څه هم تاسو په ژبه کې د ويي او مانا له قرارديوالی سره چندان جوړ نه‌ياست، خو دا يو حقيقت چې د ژبې ټول ويیونو او مانا ترمنځ طبيعي اړيکه نه‌‌وي. زموږ په کليوالو سيمو کې اوس هم موټرسايکل ته «ډبډبی» وايي، چې د موټرسايکل له غږ (ډب-ډب) څخه اخیستل شوی، يا چڼچڼه چې نوم او مانا ترمنځ اړيکي طبيعي ده. موږ ولې «اس» ته «اس» وايو؟ د نوم او مانا ترمنځ کومه طبيعي اړيکه نشته، دلته اړيکه قراردادي ده، يا ولې «سړک» ته «سړک» وايو؟ موږ دلته د قراردادي اړيکې له منلو پرته بله لاره نه‌لرو.
درېيم، راځم، ستا دليل ته، تاسې «اوبلن» د عربي «مايع» سره پرتله کوئ، سبا بلڅوک راځي، له انګريزي (Liquid) سره به يې پرتله کوي، او له انګريزۍ په اغيز به ورته «روانېدونکې» وايي. ځکه په انګريزۍ د (Liquid) هممانيزونه (Fluid، Melting، Running,Wataery,Fluent) او ځينې نور هم دي. دا هممانيزونه په (بهېدونکي، ويلي شوي، روان، اوبو ته ورته، روانېدونکی) اړولی شو. دا بېلګې ځکه دلته راوړې چې موږ بايد خپله ژبه د خپلې ژبې جوړښت او سکښت ته په پام نويزونه جوړ کړو، که نورې ژبې معيار کړو، نو شل او سل لارې جوړېږي.
څلورم، ټول شيان په کلک، اوبلن او غاز ويشل شوي، ساينسي بحث يې جلا خبره ده، خو که خبره ولس ته راوړو، نو کله چې يو شی له کلکوالي په اوبلن واوړي، نو ولس ورته «بهېدونکی» نه، ويلی شوی وايي، بيا خو نه اوبلن سم دی او نه بهېدونکی، ويلن يا ويلي شوی ورته وايو.
تاسو په يو بله ليکنه کې د «روغتون» پرځای «ناروغتون» سم ګڼلی و؛ دا دليل چې «روغتون» د ناروغانو ځای دی او بايد «ناروغتون» وګڼل شي، د پارسي له «بېمارستان» په اغيز دا خبرې کېږي. خبره د «روغانو» او ناروغانو» نه ده. دا د رغېدلو يا روغېدلو ځای دی. همداسې که پوهنتون او پوهنځی د د پوهېدلو او پوهولو ځای ونه‌ګڼو، نو بيا خو بايد په «ناپوهنتون او ناپوهنځي» واړوو، ځکه دا به د ناپوهانو ځای وي. بلځای کې مو د «سلنې» پرځای «سلمه» سمه ګڼلې. زه خو «سلنه» ځکه سمه ګڼم چې د «له سلو نه» لنډی شوی ګڼم. لکه: له سلو نه شل کسه، نو په لنډ يې يې وايم «شل سلنه»
ستاسې د اخرنۍ يادونې په اړه: ستاسو خبره سمه ده، په پوهنيزو څېړنو کې زما په ګومان ځای نه‌لري، ما ځکه ستاسو په مقابل کې ليکلې، چې نه مې دې غوښتنې ستاسې خبرې په تونده رد کړم او بل په څېړنه کې وروستۍ خبره نه‌وي او کله چې وروستۍ خبره نه‌وي، نو «زما په ګومان» ليکل به ډېره کمزورې خبره نه‌وي. ما خبره د ښو او بدو وييونو نه‌ده کړې، دا خبره ټوله مني چې ښه اهنګه او بداهنګه کليمې شته. بله دا چې په نويزونو کې د نورو اصولو ترڅنګ «خوږغږۍ، اساني، روانوالی او سپما» مهم آرونه ګڼل کېږي، نو دې ټولو اصولو ته په پام د اوبلن پرځای بهېدونکی پوره ناسم دی.
په مينه او درناوي

درون مشر ډاکټر صېب؛ زه تل ستاسې ليکنې په تاند کې ګورم، له ډېرو خبرو سره مو يوه خوله نه‌يم، هلته مې هيڅکله د څه ليکلو جرائت نه‌کاوه، کله چې مې ستاسې په اړه د ګران ملګري عصمت الله شينواري ليکنه ولوسته، نو د يوڅو کرښو ليکلو جرائت مې وکړ، هيله ده چې زما په خبرو مو خوا نه‌وي درنه شوي. زما د زړه‌بدۍ خو هيڅ فکر مه‌کوئ.
لومړی، «اوبلن» د «مايع» کټ‌مټ ژباړه نه‌ده، بلکې معادل يې دی. که خپل وييونه له نورو سره پرتله کوو، نو بيا ډېر نور وييونه هم شته، چې سره کرښه پې بايد راوکاږو.
دويم، که څه هم تاسو په ژبه کې د ويي او مانا له قرارديوالی سره چندان جوړ نه‌ياست، خو دا يو حقيقت چې د ژبې ټول ويیونو او مانا ترمنځ طبيعي اړيکه نه‌‌وي. زموږ په کليوالو سيمو کې اوس هم موټرسايکل ته «ډبډبی» وايي، چې د موټرسايکل له غږ (ډب-ډب) څخه اخیستل شوی، يا چڼچڼه چې نوم او مانا ترمنځ اړيکي طبيعي ده. موږ ولې «اس» ته «اس» وايو؟ د نوم او مانا ترمنځ کومه طبيعي اړيکه نشته، دلته اړيکه قراردادي ده، يا ولې «سړک» ته «سړک» وايو؟ موږ دلته د قراردادي اړيکې له منلو پرته بله لاره نه‌لرو.
درېيم، راځم ستا دليل ته، تاسې «اوبلن» د عربي «مايع» سره پرتله کوئ، سبا بلڅوک راځي، له انګريزي (Liquid) سره به يې پرتله کوي، او له انګريزۍ په اغيز به ورته «روانېدونکې» وايي. ځکه په انګريزۍ د (Liquid) هممانيزونه (Fluid، Melting، Running,Wataery,Fluent) او ځينې نور هم دي. دا هممانيزونه په (بهېدونکي، ويلي شوي، روان، اوبو ته ورته، روانېدونکی) اړولی شو. دا بېلګې مي ځکه دلته راوړې چې موږ بايد خپله ژبه د خپلې ژبې جوړښت او سکښت ته په پام نويزونه جوړ کړو، که نورې ژبې معيار کړو، نو شل او سل لارې جوړېږي.
څلورم، ټول شيان په کلک، اوبلن او غاز ويشل شوي، ساينسي بحث يې جلا خبره ده، خو که خبره ولس ته راوړو، نو کله چې يو شی له کلکوالي په اوبلن واوړي، نو ولس ورته «بهېدونکی» نه، ويلی شوی وايي، بيا خو نه اوبلن سم دی او نه بهېدونکی، ويلن يا ويلي شوی ورته وايو.
تاسو په يو بله ليکنه کې د «روغتون» پرځای «ناروغتون» سم ګڼلی و؛ دا دليل چې «روغتون» د ناروغانو ځای دی او بايد «ناروغتون» وګڼل شي، د پارسي له «بېمارستان» په اغيز دا خبرې کېږي. خبره د «روغانو» او ناروغانو» نه ده. دا د رغېدلو يا روغېدلو ځای دی. همداسې که پوهنتون او پوهنځی د د پوهېدلو او پوهولو ځای ونه‌ګڼو، نو بيا خو بايد په «ناپوهنتون او ناپوهنځي» واړوو، ځکه دا به د ناپوهانو ځای وي. بلځای کې مو د «سلنې» پرځای «سلمه» سمه ګڼلې. زه خو «سلنه» ځکه سمه ګڼم چې د «له سلو نه» لنډی شوی ګڼم. لکه: له سلو نه شل کسه، نو په لنډ يې يې وايم «شل سلنه»
ستاسې د اخرنۍ يادونې په اړه: ستاسو خبره سمه ده، په پوهنيزو څېړنو کې زما په ګومان ځای نه‌لري، ما ځکه ستاسو په مقابل کې ليکلې، چې نه مې دې غوښتنې ستاسې خبرې په تونده رد کړم او بل په څېړنه کې وروستۍ خبره نه‌وي او کله چې وروستۍ خبره نه‌وي، نو «زما په ګومان» ليکل به ډېره کمزورې خبره نه‌وي. ما خبره د ښو او بدو وييونو نه‌ده کړې، دا خبره ټوله مني چې ښه اهنګه او بداهنګه کليمې شته. بله دا چې په نويزونو کې د نورو اصولو ترڅنګ «خوږغږۍ، اساني، روانوالی او سپما» مهم آرونه ګڼل کېږي، نو دې ټولو اصولو ته په پام د اوبلن پرځای بهېدونکی پوره ناسم دی.
په مينې او درناوي