(تیزس لیکنه، اتمه برخه)

په تیزس لیکنه کې د ښې موضوع غوره کول د نیم کار تکمیل دی، خو ښې موضوعګانې علمي او بنسټيزې وسیلې لري، لکه:

شخصي معلومات او تجربه. ـ

ـ له نورو پوهانو سره خبرې او مذاکرې.

ـ غور او فکر.

ـ تلویزیونې پروګرامونو ليدل.

ـ د هر ډول کتابونو لوستل.

ـ لکچرونو او درسونو ته ناسته.

د څېړونکي او تیزس په اړه اړینې لارښوونې

تیزس لیکنه له پیله تر پایه د څېړنې خاص طرز العمل ته اړتیا لري، دا چې د څېړنې کار سم پر مخ ولاړ شي، اړینه ده، چې یو لړ لارښوونې په نظر کې ونیول شي، چې ځینې يې دا دي:

په تیزس کې لنډیز

د خلکو سره د اوږدو موضوعګانو لوستلو وخت کم دی، نو ځکه په څېړنیزو کارونو کې هم له اوږدو بیاناتو ډډه پکار ده. موضوع باید داسې لنډه شي، چې د موضوع محتوا ته زیان ونه رسېږي.که چېرې موضوع په داسې شان لنډه شي، چې د موضوع مانا ته زیان ورسوي، نو په داسې مواردو کې لنډوالی د ګټې پر ځان تاوان رسوي.

د لنډیز ارزښت

د لنډیزپه محتوا کې هغه مطالب شاملېږي، چې څېړونکي پرې ټینګارکړی وي. د لنډیز اندازه تر ډېره د موضوع په ډول او اوږدوالي پورې اړه لري.په ځينو څېړنیزو لیکنو کې لنډیز راوړل حتمي وي، خو په ځینو لیکنو کې دغه برخه نه راوړل کېږي.

په لیکنه کې د متکلم له فعلونو مخنیوی

هرې علمي او اکاډمیکې لیکنې لپاره د نورو ماخذونو لوستل مهم دي. د نورو لیکوالو او څېړونکیو نظرونو لوستل او همدارنګه کله کله یې ردول او تائیدول اړینه موضوع ده. په څېړنه کې د نورو لیکوالو د نظرونو راوړلو سربیره د خپل نظر راوړل په دلایلو سره مهمه مسله ده. په ځینو اثارو کې راغلې دي، چې څېړونکی باید د خپل نظر په راوړلو کې له احتیاطه کار واخلي او په داسې شان د خپل نظر یادونه وکړي، چې تواضع او خاکساري په کې وي. په څېړنه کې غرور او تکبر سم کار نه دی.

د نورو مشرانو نظرونو رد باید په احترامانه ډول وي او همدارنګه تائید یې د چاپلوسۍ او تملق په ډول نه وي.

د موضوع اړوند په اصطلاحاتو پوهیدل

د څېړنې او پنځونې ژبه توپير لري او هره لیکنه د کارونې خپل اصطلاحات لري، ادبي لیکنه خپل اصطلاحات لري او همدارنګه فلسفي لیکنه خپل. د علمي اصطلاحاتو کارونه د علمي لیکنو له ځانګړنو څخه ده او په هره لیکنه کې خپل فني اصطلاحاتو نه کار اخېستل کېږي.د مثال په ډول څېړنيزو لیکنو لپاره فني اصطلاحات(څېړنه، مېتود، د څېړنې مانا، د څېړنې جوړښت، د څېړنې ارزښت، هدف، شالید او مېتود، د څېړنې موضوع، د څېړنې عنوان او داسې نور) دي.ادبي، فلسفي، حقوقي، انساني او داسې نور د علومو بېلا بېلې څانګې دي او خپل علمي اصطلاحات لري.

په تیزس کې فکري قوت

په تیزس لیکنه کې څېړونکی د خپل نظر راوړلو صلاحیت لري. دی کولای شي، چې د دلایلو پر بنا خپل نظر او فکر راوړي او په دې اړه دې فکر نه کوي، چې نظر به یې څوک او څومره کسان خوښ او تائید کړي.که څېړونکی د نورو د خوښې لپاره خپل نظر راوړي او په دې فکر کې وي، چې زما نظر او فکر به څومره کسان خوښوي او د چا په خوښه به وي، نو دی نه شي کولای، چې د خپل نظر څښتن شي.څېړونکی باید د نظر په راوړلو کې مذبذب نه وي او نه دې په دې فکر کې وي، چې په ټولنه کې به له ښه او بد عکس العمل سره مخامخ شي. ځینې وخت ډېرې خبرې په پټو سترګو منل کېږي، که چېرې ځوان څېړونکی د عمر او پوهې په لحاظ د مشرانو څېړونکيو نظر ردوي او خپل نظر راوړي، نو کله کله ځیني څېړونکي ورته ښه نظر نه کوي، چې په داسې مواردو کې باید د جرئت نه کار واخېستل شي.

په تیزس کې د اوږدو بیانونو ځان ساتنه

په څېړنیزه لیکنه کې طوالت ځای نه لري او خپل پېغام او هدف باید په لنډو الفاظو کې وړاندې شي. په عباراتو کې برابري او کافي الفاظ راوړل د فصاحت او بلاغت روح دی.که چېرې په یوه موضوع کې هدف راوړل د زیاتو کلماتو پرځای په کمو کلماتو کې وشي، نو سمه به وي.

په تیزس کې تحلیل او تفسیر

په څېړنه کې د موادو تحلیل او تفسیر لیکنې ته ژبه ورکوي او لوستونکی کولای شي، چې په خپله ژبه ورسره خبرې وکړي. بې تحلیله او تفسیره څېړنیزې لیکنې ته ګونګه لیکنه ویلای شو او لوستونکی ترې هدف اخېستلای نه شي. دا څرګند حقیقت دی، چې واقعیتونه خپله خبرې نه کوي، بلکې تعبیر او تفسیر ته اړتیا لري. د څېړونکي د استدال قوت او د بصیرت اندازه په دې وروستۍ مرحله کې څرګندېږي. د معلوماتو تحليل او تفسير ډېر مهم دى او د څېړنې تعبير، د ليکنې ژبه ډېر ځله داسې کېږي، چې څېړونکى د موضوع په اړونده له بېلابېلو منابعو څخه ښه او په زړه پورې معلومات راټول کړي، خو تحليل او تفسير يې په سمه توګه نه شي کولى، نو ځکه يې څېړنه بې خونده، پيکه او مطلوبه نتيجه ورڅخه نه شي ترلاسه کېدلى، د تحلیل او تفسیر نه لاندې ګټې اخېستل کېدای شي:

ـ د ستونزو ښودنه.

ـ د څېړنې پایله تر لاسه کول.

ـ د واقعیتونو تر مينځ اړیکې ښکاره کوي.

ـ د څېړنې ارزښت ټاکي.

ـ لیکنې ته قوت او روح ورکوي.

په تیزس کې د القابو کارونه

په هرې علمي لیکنې کې د نورو لیکوالو د اثارو ګټه اخېستل کېږي او همدارنګه د دوی نظرونه راوړل کېږي او کله کله ردېږي او همدارنګه د دوی د نوم سره د دوی القاب هم راوړل کېږي. د هر څېړونکي د کتاب نه چې ګټه اخېستل کېږي او د علمي او یا تحصیلي القابو درلودونکی وي، نو د القابو یادونه یې حق دی. لکه، پوهاند عبدالحی حبیبي، ډاکټر محمداجان حقپال، پوهنمل سیدرحمن هاشمي او داسې نور، خو هغه القاب چې د خلکو له خوا ورکول شوې وي او کوم علمي بنسټ ونه لري، یادونه یې اړینه نه ده، لکه، د پښتو ژبې ستوری، لوی استاد، لوی محقق، ستر محقق، د غزل بابا، د پښتو ژبې پلار او داسې نورو راوړل اړین نه دي. (د تحقیق اصول، ۱۸۸ـ ۱۹۰)

نور بیا……