احمد ولي اڅکزی او د کوچنیانو ادب
۱
څلورویشتمه برخه
د ماشومانو او کوچنیانو د پالنې او روزنې له پاره او د هغوی د ادبیاتو له پاره، هغسې چې ښايي کار نه دی شوی؛ خو اوس اوس چې کوم کارونه او هڅې د ځینو اشخاصو او غیر دولتي آدرسونو له لوري روانې دي، زموږ د ټولنې ستونزو، د پرمختګ څرنګوالي او شرایطو ته په کتو سره یې زه داسې ارزوم چې په ښه او مثبت لوري روانې دي او له تمې نه لا زیات کارونه د تر سره کیدو په حال کې دي. ښې بیلګې یې د کوچنیانو د ادبیاتو په څیړنیزه او تخلیقي برخه کې لیدل کیږي، په بیلابیلو ویبپاڼو کې چاپیږي، خو تر ټولو ښې پتې یې دا دي:
ــ «پل» ویبپاڼه،( http://pal.taand.com)
ــ د ماشوم د ادبیاتو کور فیسبوک پاڼه،
)https://www.facebook.com/خانه-ادبیات-کودک-د-ماشوم-د-ادبیاتو-کور-1474829949511421/?fref=ts (
په دې ورستیو کې د «د ختيزې سيمې د ليکوالو او ژورنالستانو ټولنه» ټولنې له خوا د ګڼ شمیر لیکوالو او فرهنګیانو په ګډون «د ماشوم د ادبیاتو جشن» تر سر لیک لاندې د یو سیمینار جوړیدل ې بله ښه بیلګه کیدای شي.
ــ دغه راز په ځینو ویبپاڼو کې د نورو خبرې او فرهنګي مطالبو تر څنګ، د ماشومانو او کوچنیانو کړکۍ هم پرانستل شوې چې هلته د کوچنیانو له پاره کتابونه، د کوچنیانو د ادبیاتو او کارونو په باب څړنیزې مقالې او د کوچنیانو له خوا یا د کوچنیاو له پاره لیکل شوي شعرونه او کیسې انلاین کیږي، لکه د لر او بر ویبپاڼې د «د ماشوم نړۍ» برخه:
(http://larawbar.net/category/c_25)
د کوچنیانو د ادبیاتو تخلیقی برخې ته که پام وشي، لیدل کیږي چې په دې برخه کې په ډیر لنډ وخت کې ګڼ شمیر نوي قلموال را پیدا شوي دي چې د کوچنیانو له پاره یې شعرونه، داستانونه تخلیق کړي دي او یا یې له نورو ژبو د ماشومانو او کوچنیانو له پاره یو څه را ژباړلي دي.
د هغو لیکوالو او قلموالو په ډله کې چې له څه مودې نه را په دې خوا یې کوچنیانو او د هغو ادبیاتو ته پام ور اړولی دی، یو هم پیاوړی او نه ستړی کیدونکی فرهنګي احمد ولي اڅکزی دی. د احمد ولي اڅکزي نوم، د ده د تر سره کړو فرهنګي کارونو په وجه، هر افغان باید اوریدلی وي او لږ قلموال به وي چې د ده له فرهنګي کارونو څخه یې استفاده نه وې کړې. د قاموسونه دات کام (qamosoona.com) په اوریدو سره د هر افغان په ذهن کې د احمد ولي اڅکزي نوم او تر سره کړي فرهنګي کارونه تداعي کیږي، د هر پښتو لغات پوښتنه که څوک کوي او مانا یې غواړي، نو وايي:
قاموسونه دات کام ته دې سر ور ښکاره کړی که نه او قاموسونه دات کام د احمد ولي اڅکزي د نه ستړو کیدونکو هلو ځلو له برکته نن ورځ د ټولو لوستونکو په خدمت کې دی.
زه دلته نه غواړم چې د احمد ولي اڅکزي پر ټولو تر سره شوو فرهنګي کارونو باندې خبرې او بحث وکړم او یا د ده قاموسونو آنلاین پروژې باندې نقد او څیړنه وکړم، دا ځانته اوږد بحث او څیړنه غواړي. زه په اوسني بحث کې یوازې د احمد ولي اڅکزي پر هغو فعالیتونو رڼا اچوم چې ده د کوچنیانو د ادبیاتو په برخه کې کړي دي، د همدې له پاره مخکې له هر څه، د ده د پیژندنې په باب:
کله مې چې د دې مقالې عمومي جوړښت په باب فکر وکړ، د احمد ولي اڅکزي د بیوګرافۍ او ځینو نورو اړینو مالوماتو په فکر کې شوم. ما سوچ وکړ که لومړی لاس مواد پیدا کړای شم ښه به وي، نو مې د ۲۰۱۶ کال د اپریل په پنځمه نیټه د احمد ولي اڅکزي په پته دا لیک ور ولیږه:
ښاغلی احمد ولي اڅکزی سلامونه او درناوی مې ومنه!
ستاسو فرهنګي کارونه نن سبا لکه لمر داسې روښانه دي او د ډیرو افغانانو د لارې د ډیوې په توګه کار ور نه اخیستل کیږي، په تیره ستاسو د قاموسونو له غنیمت او ګټورې پروژې نه.
څو ځلې مې له استاد هوتک سره د خبرو په لړ کې یاد کړې او اوس ځان نیکمرغه ګڼم چې مخامخ یو څه تاسو بزرګوار ته لیکم.
تاسو خبر یاست چې د کوچنیانو ادبیاتو له پاره ما پخوا هم کار کړی دی او اوس هم په دې برخه کې پر تازه چاپیدونکو موادو او لیکوالو باندې کار او څیړه کوم، ستاسو فرهنګي کارونه هر یو په خپل وار سره زما له پاره د قدر وړ دي، خو سمدستي زه غواړم ستاسو د هغو کارونو په باب څه ولیکم چې له نیکه مرغه تاسو د کوچنیانو د ادبیاتو په برخه کې کړي دي. که مهرباني وکړئ را ته و وایاست چې:
ــ د کوچنیانو له پاره مو څومره تخلیق او ژباړې کړې دي، انګیزه یې څه وه او له کوم وخته مو د کوچنیانو له پاره تخلیق او ژباړه پیل کړې ده؟
ــ د کوچنیانو له پاره ستاسو لیکلي او ژباړلي مواد په کوم آدرس کې چاپ یا آنلاین شوي دي؟
ــ زما د مقالو د غِنا په خاطر که خپله یوه لنډه بیوګرافي هم را ولیږئ، زما لیکنه او یاد داشتونه به د لوستونکو له پاره لا جالب او غنیمت وي.
ستاسو د لا بریالیتوب په هیله
پوهندوی آصف بهاند
ښاغلي احمد ولي اڅکزي په هماغې ورځې زما د لیک په ځواب کې داسې را ته ولیکل:
«محترم او قدرمن ښاغلي بهاند صاحبه!
وعليکم سلام،
تاسو او ستاسو درنې کورنۍ او دوستانو ته سلامونه او نیکي هيلي وړاندي کوم.
ستاسو له مهربانيو او پېرزوينو ډک پيغام څخه يوه نړۍ مننه. صرف دا به و وايم چي الله دې ما په رشتيا هغسي جوړ کړي، لکه څنګه چي تاسو زما په هکله فکر کوئ.
زه په آلمان کي ژوند کوم او الله په درو ماشومانو نازولی يم چي عمرونه يې شپږ، څلور او يونيم کالونه دي. دا چي په مجموع کي د ماشومانو سره زښته زیاته مينه لرم، نو مي هيله دا ده چي د ماشومانو له پاره په پښتو کي ليکل سوي ادبيات پر انټرنټ وړاندې کړل سي. داسي چي هر مور او پلار يې په آسانۍ سره په خپل موبايل تليفون او انټرنټ لرونکو نورو آلو کې خپلو ماشومانو ته و ويلای سي، چي دغه ماشومان له کوچنيوالي څخه لا د پښتو سره اړيکه او تماس پيدا کړي. زما په فکر د يوې ژبي د ژوندي پاته کېدو له پاره دا ډېره مهمه ده چي يوه ژبه و خپلو ويونکو ته ګتوره وي. تر دې بله لويه ګته به څه وي چي يوه ژبه ناني زړګيان د ښکلو اشعارو او کيسو په مرسته وروزي، هم يې ساعت ورتېر کړي او هم ورته ښوونه وکړي.
د مسافرۍ ستړی ژوند دی، چي څوک د خپل اولاد له پاره هومره وخت نه سي موندلای، لکه چي اړتيا يې وي، خو زه بيا هم کوښښ کوم چي هره شپه خپلو ماشومانو ته يو نکل وکړم. ما کوښښ وکړ چي د ماشومانو له پاره په پښتو انځورين کتابونه پيدا کړم، خو له بده مرغه چي بريالی نه سوم. حتی ساده متنونه مي هم پيدا نه کړلای سوای. حال دا چي په کتابخانه کي په آلماني ژبه په زرهاوو، يو تر بل ښکلي او ګټور کتابونه موندل کيدلای سي.
همدا ؤ چي اِراده مي وکړه چي زه يوه انټرنټ پاڼه جوړه کړم چي هم په ږغ کې او هم په انځور او متن کې، پکښي د بېل عمر لرونکو ماشومانو له پاره په پښتو ژبه مواد پراته وي. د دې کار پېل مي تقريباً يو دوې درې مياشتي تر مخه وکړ او د کوچنی ټکی کام په نوم مي انټرنټ پاڼه جوړه کړه:(www.kochnai.com)؛
خو دا چي زه ورته يوازې يم او يو شمېر نورې وظيفې هم په غاړه لرم، نو لا تر اوسه نه يم توانېدلی چي د پاڼې جوړښت د ماشومانو د عمر پر کاټيګوريانو تنظيم او پکښي ږغيز او انځورین مواد زیات کړم.
زه … د پښتو ادبياتو په ساحه کې ډېر بې تجربې يم، خو د پاڼي په جوړولو سره مې هيله دا ده چي دغه به د نورو ليکوالانو له پاره يو ډول پلېټ فارم وګرځي.
زه په آلمان کي رالوی سوی يم او يو صنف پښتو مي هم نه ده لوستې، او په خپله مې تر يوې اندازې د پښتو ليک او لوست زده کړی دی. له بده مرغه چي زه له افغانستان سره هم زیاتې اړيکې نه لرم او له همدې کبله ستاسو او نورو ټولو درنو مشرانو څخه هيله او خواست کوم، چي د ماشومانو له پاره د موادو په راټولولو، د آنلاين کولو له پاره د ليکوالانو د اجازه تر لاسه کولو او ورته مواردو کي راسره کومک وکړئ او راته مشورې راکړئ.
ما او زما يو بل ملګری چي محمد نسيم صابر نوميږي، يو څه وخت تر مخه د ګریم ورونو په ژباړه پېل وکړ، خو له بده مرغه چي کار مو ډېر ځنډنی دی او پکښي تر اوسه مو زيات پرمختګ نه دی کړی. ما په خپله يو څو نکلونه ليکلي چي بعضي يې آنلاين سوي، خو بعضي يې لا د آنلاين کېدو به انتظار دي. د ماشومانو له پاره دغه نکلونه او يو څو نظمونه تر اوسه چاپ سوي نه دي.
وبخښئ چي پيغام زښت راڅخه اوږد سو او ښه به وي چي نور يې دلته رالنډ کړم.
ستاسو له مهربان پيغام څخه بیا يوه نړۍ مننه کوم او هيله ده چي د کوچني تکی کام په غني کولو کي راته خپلي مشورې او نکلونه راولېږئ.
ستاسو کشر ورور
احمدولي»
ما یې بیرته په ځوا کې داسې ور ته ولیکل:
دا چې دومره په بیړه مو زما د لیک ځواب ولیکه، ډیره مننه کوم.
زه فکر کوم چې موږ په یوه کښتۍ کې سپاره یو، کولای شو یو بل ښه درک کړو او یو بل سره ښه مرسته وکړو. د دې له پاره چې زموږ وطنوال ستاسو د فرهنګي هڅو پر دې مهم اړخ هم خبر شي او کوچنیانو ته د لا ښې پاملرنې په موخه به زه سمدلاسه ستاسو پر هغو موادو یوه معلوماتي مقاله ولیکم چې تاسو تر اوسه خپاره کړي دي او ما له بیلابیلو آدرسونو تر لاسه کړې دي.
او راغلو ستاسو نوې جوړې کړې ویبپاڼې کوچنی ټکی کام (kochnai.com) ته، له نوې ویبپاڼې سره مو نه یوازې دا چې موافق یم او تایدوم یې، بلکې کولای شم تاسو سره خپلې تجربې او مشورې شریکې کړم.
د اوس له پاره همدومره، تر بیا.
د لومړۍ برخې پای
