محمد خالد وردګ
لنډیز
دا مقاله د طالبانو د نوي تعریف اړتیا د سیمې د جیوپولیتیک بدلون، نړیوالو قدرتي خوځښتونو، د پاکستان د نفوذ د کمېدو او د سیاست د نویو واقعیتونو پر بنسټ څېړي. استدلال دا دی چې طالبان نور د پخوانیو کلیشو په قالب کې نه ځایېږي. د دوی ایډیالوژي، جوړښت، نړیوال موقعیت او جیوپولیتیک وزن په درېیو لسیزو کې بدل شوی دی. مقاله هڅه کوي چې د شواهدو، مقایسو او عقلاني تحلیل پر مټ یو داسې تعریف وړاندې کړي چې د اوسني واقعیت سره برابر وي، او دا هم روښانه کړي چې د پاکستان د فشارونو په سیوري کې د ملت او دولت ګډ ملي دریځ څه ډول باید وي.
ــــــــــــــ الف. مقدمه: د تعریف پرېکړه د واقعیت له سختو څنډو جوړیږي
په سیاسي علومو کې تعریف ثابت نه پاتې کېږي. طالبان چې په ۱۹۹۴ کې د کورنیو جګړو، مدرسو او سیمهییزو نفوذونو په چاپېریال کې راڅرګند شول، د نن ورځې له طالبانو سره چې د افغانستان په هره برخه واکمن دي، د جوړښت، فکر او نړیوال تعامل په کچه لوی توپیر لري.
ولې باید نو بیا تعریف شي؟ ځکه زړې کلیشې د نوو واقعیتونو د تشریح وس نه لري. پرته له نوي تعریفه ګډ ملي فهم هم نه رامنځته کېږي.
ـــــــــــــــ ب. نړیوال مثالونه: سیاست د شرایطو په هندسه بدلېږي
په نړۍ کې ګڼ مثالونه دا ښيي:
۱. ابو محمد الجولاني د مطلوب کس له نوم څخه د نړیوالو سیاسي خبرو تر مېلمنه ورسېد. ۲. امریکا د شلو کلونو جګړې وروسته له طالبانو سره مذاکرات وکړل. ۳. یاسر عرفات د “ترهګر” له نوم څخه د نوبل جایزې تر مقامه ورسېد. ۴. نلسن منډیلا د “بغاوتي” له نوم څخه د عدالت نړیوال سمبول شو.
پیغام روښانه دی: سیاست په احساساتو نه، په شرایطو بدلېږي.
ــــــــــــــــــ پ. د طالبانو تحول: درې لسیزې، درې ماهیتونه
۱. لومړۍ دوره (۱۹۹۴–۲۰۰۱): ۱. ابتدایي او مدرسوي جوړښت ۲. قبایلي تکیه ۳. د پاکستان ژور نفوذ ۴. کمزوری نړیوال شناخت
۲. دوهمه دوره (۲۰۰۱–۲۰۲۱): ۱. بغاوتي جوړښت ۲. د جګړې پراخ جغرافیا ۳. د امریکا تر فشار لاندې بقا ۴. نسبي خودمختاري له پاکستان
۳. درېیمه دوره (۲۰۲۱–۲۰۲۴): ۱. د ټول افغانستان de facto واک ۲. پراخه ډیپلوماتیکه اړیکه ۳. د پاکستان د نفوذ ماتېدل ۴. د دولت دروند مسؤولیت
پایله روښانه ده: طالبان نور د پخواني تعریف وړ نه دي.
ــــــــــــــــــ ت. ولې تعریف باید بدل شي؟
۱. د پاکستان نفوذ کم شوی. ۲. نړیوال تعامل پراخ شوی. ۳. د دولت مسؤلیتونه زیات شوي. ۴. د جیوپولیتیک نوی واقعیت رامنځته شوی.
ــــــــــــــــــ ث. پاکستان: له موجودیت نه، بلکې له استقلاله وېریږي
پاکستان په درې بحرانونو کې بند دی:
۱. د پوځ مطلق واک ۲. اقتصادي سقوط ۳. تهاجمي سیمهییز سیاست
پاکستان د طالبانو له استقلال سره په ټکر کې دی، نه د دوی له شتون سره.
ـــــــــــــــــــ ج. د طالبانو نوی علمي تعریف
طالبان یو محافظهکار، اسلامپسنډ، قبیلو ته نږدې او دولتمحو سیاسي ځواک دی چې په ۲۰۲۱ وروسته یې د افغانستان پر ټولو خاورو واک ترلاسه کړی، له پاکستان څخه په نسبي توګه بېل مسیر نیولی، او له نړیوالو قدرتونو سره څو اړخیز تعاملات لري. د دوی اوسنی ماهیت د پخوانيو نیابتي او بغاوتي تعریفونو سره برابر نه دی، ځکه اوس د دولت، ملي حاکمیت، امنیت، اقتصاد او ډیپلماسۍ مسؤل فاعل دي.
درې تکیهګانې: ۱. نسبي استقلال ۲. څو اړخیز تعامل ۳. د دولت مسؤلیت
ـــــــــــــــــ چ. که طالبان د پاکستان په اراده پرځېږي، افغانستان څه ته داخلیږي؟
تاریخ د تکرار شاهد دی:
۱. کورنۍ جګړې ۲. د کابل ورانېدل ۳. د ترهګرو شبکو پیاوړتیا ۴. نیابتي سیالۍ
که طالبان د پاکستان په اراده نسکور شي، درې سناریوګانې رامنځته کېږي:
۱. کورنۍ جګړه ۲. افراطي خلا ۳. د پاکستان د نفوذ بیا ټینګښت
دا د ثبات نه، بلکې د انهدام نسخه ده.
ـــــــــــــــ ح. د طالبانو مسؤلیتونه: د واک قیمت
۱. د ملي حاکمیت ساتنه ۲. د بنسټیزو حقوقو خوندي کول ۳. سیاسي مشارکت ته د لارې پرانستل
ــــــــــــــــــ خ. د ملت دریځ: درې لارې، یوه کره پایله
۱. د پاکستان ملاتړ د طالبانو پر ضد؟ دا نه یواځې د وطن سره دښمني ده بلکه ملی خیانت هم دی. ۲. بېطرفي؟ په بحران کې د ماتې بڼه لري. ۳. د وطن ملاتړ، نه د طالبانو شخصي ملاتړ. ملت باید د خاورې دفاع وکړي او ورسره د حقونو او عدالت غوښتنه هم ټینګه وساتي.
ـــــــــــــــــــ د. پایله
۱. طالبان د نوي تعریف وړ دي. ۲. پاکستان د دوی له استقلال وېریږي. ۳. د پاکستان تر فشار لاندې نسکورول د افغانستان د بحران بیا پیل دی. ۴. ملت باید د وطن د حاکمیت ملاتړ وکړي. ۵. طالبان باید د ملت د مشارکت او حقونو لاره پرانیزي.
په همدې توازن افغانستان د ثبات لوری پیدا کولی شي.