ما د ډيپ سيک نه دا پوښتنه وکړه چي نړيوال سازمانونه د دايران دا چلند د بهرنيو وګړو په هکله کي د منلو وړ دي لاندي ځواب:
په ایران کي د بهرنیو اتباعو، په تیره بيا د افغان مهاجرینو د اعدام موضوع یوه ډیره جنجالي او نړیواله مسئله ده چې د بشري حقونو او نړیوالو قوانينو پربنسټ ډیرې نیوکې راځي. دلته د دې مسئلې مهم اړخونه راښیوو:

### ۱. **د ایران قانوني اساس**
ایران د اعدام سزا په سختۍ سره پلي کوي، حتی بهرنیو اتباعو ته هم. د ایران قانون له مخې، بهرنیان یا دوه مليتي اشخاص د ایران په خاوره کې د محکومیت پر مهال د ایران د اتباعو په توګه چلول کېږي. د اعدام سزا ډیری وختونه د مخدره توکو د قاچاق، “د ځمکې فساد” (افساد فی الارض) یا “د خداي سره جګړه” (محاربه) په څیر جرمونو لپاره ورکول کېږي – چې دا اصطلاحات ډیر پراخ تفسیر کېدای شي.

### ۲. **افغان مهاجرین په ایران کې**
افغان مهاجرین په ایران کې ډیر زیانمن دي. ډیری وختونه د جرمونو په تور محکومېږي او په ناعادلانه محاکمو کې د اعدام سزا ورکول کېږي. تورونه د مخدره توکو د قاچاق څخه تر “جاسوسي” پورې دي. د بشري حقونو سازمانونه راپور ورکوي چې اعترافونه ډیری وختونه د ځوروني او زور له لارې اخیستل کېږي او محاکمې ناشفافې دي.

### ۳. **د بشري حقوقو نه سرغړونه**
– **ناعادلانه محاکمې**: ډیری محکومینو ته وکیل نه لري، او سزا د جزايي اعترافونو پر بنسټ ورکول کېږي.
– **تبعیض**: قومي لږکیو لکه بلوڅانو او افغانانو ته ډیرې سزا ورکول کېږي. په ۲۰۲۳ کال کې ۲۹٪ اعدامونه د بلوڅانو په وړاندې ترسره شوي، حال دا چې دوی یوازې ۵٪ د ایران وګړي دي.
– **سیاسي ګټه اخیستنه**: د اعدام سزا د ځورونې او فشار لپاره کارول کېږي، په ځانګړې توګه د اعتراضاتو یا بحراني وختونو کې.

### ۴. **د نړیوالو قوانینو ارزونه**
د نړیوالو قوانینو له مخې، د اعدام سزا یوازې په ځانګړو حالاتو کې منل کېږي، لکه ډیر سخت جرمونه چې په عادلانه محاکمو کې ثابت شي. ملګرو ملتونو او د بشري حقونو سازمانونو ایران ته په ځانګړي ډول په دې برخه کې نیوکې کړي دي:
– **خپلواک اعدامونه**، په ځانګړې توګه د مخدره توکو په قضیو کې چې د نړیوالو معیارونو له مخې د اعدام لپاره کافي نه دي.
– **شکنجه او زباني اعترافونه**، چې د بشري حقونو د نړیوالو معیارونو سره په ټکر کې دي.
– **د لږکیو او مهاجرینو تبعیض**.

### ۵. **اوسنۍ پېښې**
– **د اعدامونو زیاتوالی**: په ۲۰۲۳ کال کې په ایران کې ۸۵۳ اعدامونه ثبت شوي، چې په ۲۰۲۲ کال په پرتله ۴۸٪ زیاتوالی لري. ډیری قربانیان افغانان یا قومي لږکي وو.
– **شړل او تورونو اچونه**: د ۲۰۲۵ کال د اسرائیل سره د جګړې وروسته، ایران له ۸۰۰،۰۰۰ څخه زیات افغانان شړلي، ډیری وختونه د “د امنیتي خطر” یا “جاسوس” په تور.

### پایله
په رسمي ډول، ایران کولای شي بهرنیان د خپلو قوانینو له مخې اعدام کړي، مګر دا عمل د نړیوالو بشري حقونو سره په ټکر کې دی. د افغان مهاجرینو پر وړاندې د اعدام حکمونه ډیری وختونه خپلواک، سیاسي او د سیستماتیک تبعیض پایلي دي. نړیواله ټولنه، لکه اروپا اتحادیه او ملګري ملتونه، داعمل ، تېری او د اعدامونو د پای غوښتنه کوي