پوهاند نصرالله ستانکزی
(یوولسمه برخه)
۲۹ – د لومړي سالت تړون (SALT 1):
دغه تړون د هغو خبرو انرو په پایله کي چي د امریکا د متحده ایالاتونو او پخواني شوروی اتحاد تر منځ چې په ۱۹۶۹ زیږدیز کال کی د ستراتیژیکو وسلو د کمښت او محدودولو له پاره پیل شوی ؤ، د امریکا د جمهور ریس ریچارد نیکسن او د پخوانې شوروی مشر لیونیدبریژنیف له خوا د ۱۹۷۲ کال د مې میاشتې په ۲۶ نیټه؛ په ماسکو کې لاسلیک شو.
د دغه تړون محتویات دا ول:
– د دفاعی سیستم پر ضد د راکټونو محدودول؛ او دواړو هیوادونو هوکړه وکړه چي هر یو به د AMB سیستمونه یوازی دوه دوه سایته ساتي؛
-د لویو وچو ویشتونکو ستراتیژیکو راکټونو (ICMB) او تر سمندر لاندي ویشتونکو ستراتیژیکو توغندیو (SLMB) راکټونو محدودول؛ او
– دواړو خواوو ومنله چې خپلې شخړې به د خبرو اترو له لارې حلوي.
د یادونې وړ ده چې د دې تړون له لاسلیک وروسته د دوهم سالت د تړون د لاسلیک له پاره د دواړو لورو له خوا خبرو دوام وکړ، خو وروسته تر هغه چې شوروي اتحاد په ۱۹۷۹ کي پر افغانستان یرغل وکړ، د امریکا متحده ایالاتو د دغه یرغل په غبرگون کې د نورو اقداماتو تر څنگ؛ د دوهم سالت مذاکرات هم په یو اړخیزه توگه ودرول.
۳۰ – د کمپ دیوید هوکړه لیک (The Camp David Accords):
دغه هوکړه لیک د امریکا په منځگړتوب د مصر د عربي جمهوریت او اسراییل تر منځ په ۱۹۷۸ کې د دواړو هیوادونو د مشرانو انورالسادات او مناخیم بیگن له خوا د امریکا د جمهور ریس جمیي کاربر په تفریح ځای او د هغه په حضور کې، په کمپ دیوید کې، د دواړو هیوادونو تر منځ د سولې له پاره لاسلیک شو.
د دغه هوکړه لیک له احکامو سره سم مصر او اسراییلو په دغو ټکو هوکړه وکړه :
– اسراییلو موافقه وکړه چې خپل پوځیان به د سینا له سیمې په شا کوي او هغه به مصر ته سپاري ؛
– اسراییلو ومنله چې بیرته به نړیوالو منل شویو پولو ته گرځي؛
– مصر ومنله چې اسراییل به د یوه دولت په توگه په رسمیت پیژني، او دواړه خواوې (مصر او اسراییل) به دیپلوماتیکې اړیکې سره ټینگوي (په دې توگه مصر لومړنی عربي هیواد ؤ چې اسراییل یې د یوه دولت په توگه په رسمیت وپیژاند) ؛ او
– هوکړه وشوه چې فلسطینیان به د فلسطین په لویدیځه غاړه او د غزې تړانگه کې محدوده خپلواکي لري.
۳۱ – فاکلنډ تړون ( The Flak lands treaty):
دغه تړون په ۱۹۸۲ زیږدیز کال کې له هغې لنډې مودې جگړې څخه ورورسته چې د انگرایزانو او ارجنتاین د پوځیانو ترمنځ د اطلس سمندر په جنوب کي د فاکلنډ د جزایرو د ملکیت په سر وشوه؛ او انگلیسانو هغه جزایر ونیول؛ د دواړو هیوادونو تر منځ لاسلیک شو.
د دغه تړون له مخې یوازې په اوربند هوکړه وشوه او وپتیل شوه چي ستونزه د خبرو اترو له لارې حل کړای شي؛ چې لاتر اوسه هم ارجنتاین پر دغو جزایرو باندي د ملکیت دعوه لري خو سیمه لا هم د انگلستان تر واک لاندي ده. خو د دغه تړون له مخې له ۱۹۸۲ کاله تر اوسه پر دغو کالونو کې دا اقدامات تر سره شوي دي: د ۱۹۹۰ کال مذاکرات چې بیرته یې د دواړو هیوادونو تر منځ دیپلوماتیکې اړیکې احیا کړې او په ۱۹۹۵ کي دواړو لورو موافقه وکړه چې د کب نیونې او د نفتو د استخراج په هکله گډه همکاري وکړي.
د یادونې وړ ده چې په ۲۰۱۳، زیږدیز کی د یوې ټولپوښتنې په پایله کې د دغو جزایرو خلکو پریکړه و کړه چې له بریتانیا سره پاتي شي، خو د ارجنتاین دولت د دې ټولپوښتني نتایج نه دي منلي.
( نور بیا )