كمكۍ نجلۍ اورونه ولې لګوې
تا به خداى ساتينه ابك (638) دې ولې ژړوې
*
د موږ ناوۍ اورنه ولې لګوې
تا به خداى ساتي، ابګنۍ (پلارګنۍ) ولې ځوروې
په خوړ كې كينه چې سېل دې يوسي
ادكه مور دې نشته چې ناز دې يوسي(639)
*
تلې (640) راوختلې پريوونيې(641) پريوتلې
د پلار ګرانې لورې په جنجال كيوتلې
*
څلور سره يارانو د غزني اوليا گانو
ناوۍ مو په لاس دركه، چې وينخوريه ليوانو
په وردګو كې د هرې ناوې كورنې مجبوره دى چې په ورا راغلو ځينو نارينه ؤ او ښځو ته سوغاتونه وركړي. همدا راز دوى بايد د خپلې لور له پاره (كور) برابر كړي او حتى د ناوې دوړلو موټر يا اس ته سوغات وركړي. په لاندې بدلو كې دا راز غوښتنې انځور شوې دي:
د (…) توده كمپله سړه يې ټكله ده(642)
د زوم كالي يې شته مخ يې تور ږيره يې كله(643) ده
*
ناوۍ ورور دې ولېږه كابل ته
چې زوم ته كالي راوړي بريځر ته
*
چې په دالان كې پروت يو سكور دى
د زوم كالي دې شته، مخ دې تور دى
*
د دېوال ته خوا (644) وېلاړې ته پوهېږي كه نه
د زوم كالي دې نشته ته شرمېږې كه نه؟
*
لوړې بلخانې ته ورختى نه شم
د زوم كالي دې نشته سيالانو ته كتى نه شم
پيالې پړمخې نسكورې
(…) سترګې وخورې، خېښې ووتې سرتورې
*
ګڼ بران ته كينه چې لمده دې كا
دسې مور دې نشته چې درنه دې كا
*
ځوانان خپه وېلاړ دي شنې لونګۍ راوباسئ
اسپه مې تاوېږي گردنۍ راوباسۍ
*
د موږ سپينې روپۍ لكه ډبرې
ناوې ته كميس جوړ كړئ د گزبرې(645)
*
سلګون لوټونه تا خستل (646) بې شماره
راوباسه كوزه او چلمچي دواړه
*
لوړې بلخانې سكښتي تاكونه دي
راواچوه ټغر ټول يې ليورونه دي
*
په جام كې اوبه تورې
يا: كټوگى(647) ګورئ نسكورې
يا: پيالې پړمخې نسكورې
(پلانى) ته دسې ويه چې خېښې ووتې سرتوري(648)
يا: (پلانيه) سترگې وخورې خېښې ووتې سر تورې(649)
د ناوې د وړلو بدلې:
دا هغه بدلې دي چې ټنگورې يې په لاره بولي. (لاره) هغه واټن ته ويل كېږي چې د ناوې د پلار گنۍ او د زوم د كلي- كور ترمينځ پروت وي.
ناوۍ چې كدم (650) اخلي پونده كېږده
كدم دې د (…) (651) په لورې كېږده
*
په سر دې سور سالو شامستې ځه راسره
د (… خان) نيلى ولاړ خويندې جوړه ورسره
*
په سر دې د پيله ورېښمنو پخه ده
ناويې ملكانو ته دې مخه ده(652)
د خسر كور ته د ناوې رارسول:
د زوم په كلي او كلا كې هم خېښۍ لاندې بدلې بولي. دوى د خپله ناوې ستايي او خپله خوښۍ څرگندوي. په دې بدلو كې كله كله د ناوې د پلار گنۍ ښه او كله هم بد يادېږي.
د سرو زرو چلم زېړه يې غاړه ده
په كنج كې د (…خان) ناوۍ وېلاړه ده
*
سم د نمازديگره (…) وويشته كوتره
ناوۍ د (… ګل) ده شال يې ولوېدا(653) د سره
*
د كييه (654) راغلې حورې د پاسه راغلې دوړې
په دې غرمه يې راوړئ د سره پرينګي (655) لورې
يا: په څه ناوختي راغلې د سره پرينګي لورې
يا: ښه شوې په اوبو كې توره ماره
يا: ښه شوې وختې (… ) د زړه ارمانه
*
پورته – پورته ليلا وېلاړه ده
پلو يې نيسۍ ستړۍ ستومانه ده، په سر يې شال دى زېړه يې غاړه ده
د پاسه په سره اوښ باندې ډولۍ رغليې(656)
(…) ته ويه رووزه كور ته دې سيلۍ رغليې(7656)
*
ګل د ستارى دى چې يې نار (658) كړي
د (…) د ناوې زورى(659) په موږ خداى كړي
*
راخيژه د لونګو په شاخو كې
كوزييه(660) د (…) په بلخانو كې
*
موږ غومچه ميندلې ده
(…) ته اوال (661) وركړه نجل دې ډېره ښايسته
*
ډوډۍ به پخوي بران به ووري
(…) به ته د نازه اغا بولې
يا: (…) به د نكامه لالا بولي(662)
چرګه كاكولاله كور كمن زېړه يې غاړه
موږه څه كولې چې (…) راوړې په غاړه
*
ګل د ګلبوټي سه ښه جوړېږي
ويندير د (…) سه ښه ښكارېږي
*
ښې شوې په پلالو اوبه ولاړلې
ښې شوي د دووس د كور نه راغللې
*
ښه شوې چې راغلې چاودينكې
اوس نور روباسه د پلار د كور چينكې
*
د اوښ ته گيډه ولېدې رسۍ
په څه ناوختي راغلې پردېسۍ
*
پورې دو(663) باغونو ګرد نيولى
د (..) ويندير يې راوړه، سر يې سرو شالو نيولى
*
ده روڼ مزى د تا دى د لمنې
ده ښه ليور د تا دى بختورې
*
كوزه په باغ گډه شوم نارنج مې راووړ
او كليه منئ يې چې سور ګل مې راووړ
*
تورې سترګې تور باڼه دې لارې – لارې
ښه شوې چې راغلې د (…) د كور واكدارې
*
څه عجيبې نندارې شوې د لمنې
د (…) په لاس كې كېوتې (664) زرګرې
*
ناوې چې پرون ده وختې دې لښتې ماتولې
نن مې نظر بنده كېنولې
*
څه سپينه سپوږمۍ وې چې رڼا شولې
كه لور د (… خان) وي اوس د ما شولې
*
ښې شوې په توشكو دې پښې كېښودې
ښې شوې د ابه رچې دي پرېښوې(665)
*
د ما گوتيې په سرو زرو كې پټه ده
د موږ ناوې په ښو ليورو كې پټه ده
په زېړو ګلو كې راتلې خورې ګلداره به شې
كه دې ادې ته شولې ورته دلاله به شې(666)
د ناوې كتل:
وروسته تر دې چې ناوې د خسر په كور كې ښكته شوه او خلكو د لږ شېبې له پاره دمه ونيوه د ناوې كتل پيل كېږي، ښځې نارينه او ماشومان په جوپو – جوپو كوټې ته ننوزي او ناوې گوري:
ښه وي چې په كونج كې زېړ ګلونه شوې
ښه وې د (… ) د كور مزدوره شوې
*
خدايه شكر په دې ست(667)
كه دې يو لك روپۍ ولاړې، وروره سر دې سلامت
يا: كه شين پټى دې گرو شو، وروره سر دې سلامت
*
په لويو غرو بران په موږ ګلۍ اوري
د (…) په توخانه كې اشرپۍ ووري
*
سور سندك دړې وړې
جر دې شم ده ټېټه بيه د ما ويندېرې
*
په غره كې د ګوګړو اور بلېږي
په كونج كې د (…) ناوۍ ځلېږي
*
د موږ ناوې لكه چنار ودرويه
(…) يې په سر كه شين شال وغوړويه
*
سل زره دې ولاړې وروره سر دې سلامت
ده ويندير د (.. خان) ده وروره بيه دې مبارك
*
نن بيه په جرګه (668) پشم غوړېدلى دى
(پلانيه ) د ښو چټو ګل دې كړى دى
*
ناويه په بڼو دې ځومبكان دي
ناويه خسرخېل دې ملكان دي(669)
عمومي بدلې:
دا بدلې د واده د بېلا بېلو مراسمو په ترڅ كې په عمومي ډول بلل كېږي:
په نري چمن يې واړول باورنه
د (…) د ښادي غږ دې په ملكونه
*
د غره ګور ګوري سرې يې لمنې
د پاسه راغلې د ګلو ونې
يا:(…) به راشې سرې يې منګولې
*
لوړې خورې لوړې چې اوبه وړي د ژورې(670)
(…) د تا ليور دى ليور مه خورى(671) څڼورې
*
باغدادي كوترو خوب كړى كه ويښېږي
د (…) همځولو كوچ كړئ روانېږي
*
په درنه ميچن (672) اوړه شې لونګينه
[639] – د كوچيانو بدلې:
اوږدې سوې د كرمان غاړې اوږدې سوې
ادكې روخست (رخصت) وركه، لارې دوې سوې
يا: لوركۍ ته روخست وركه لارې دوې سوې
*
(پلانيه) لوركۍ تا وركړه بنديه
له (…) نه يې بيا مه غاړه پرديه
يا: له (…) نه يې بيا مه غاړه زنديه
*
خداې دې وه ناوۍ كه به اورونه لگوې
تا به خداى ساتي، دا (…) ولې زړوې
*
له كوره نه تلې ولې ولاړې
څې موركۍ دې در په زړه سي وبه زاړې
يا: څې پلار گل دې در په زړه سي وبه زاړې
*
يوه مڼه پخه سوه بله زېړه زرغونه سوه
د (…) يوه لوركۍ وه، شا يې ورته كړه سپره سوه
(كوچيانۍ پانگه، ص 115- 116).
[640] تلې- د اسمان څو منظم ستوري دي چې په خپل موقعيت يې يو محدب شكل چې تلې ته ورته والى لري منيځ ته راوستلى دى.
[641] – پريونې – پروين – ثريا- د ستوريو يوه مجموعه ده چې په فلكوري وخت پېژندنه كې د شپې او سهار وختونه پرې ټاكل كېږي.
[642] – ټكله- ټيكله- مړۍ- ډوډۍ
[643]– كل- خرېيلې- تراشېده. په وردگو كې كله چې يو څوك پړ يا گرم وبلل شو، نو خلك ورته وايي چې ايره (ږيره) دې كله شه، د دې خبرې مانا دا ده چې ږېره دې د جرگې يا مشرانو د پرېكړې له مخې په زور او د ډم په لاس وخرېل شه!
[644] – خا – خوا- لورى- طرف.
[645] گزبره- كوم ډول ټوكر يا مهمله كلمه.
[646] خستل – اخستل.
[647] كټوګى – كمكى كټو
[648] د كوچيانو بدل:
جوگي ته ناوۍ جوړه كړئ جوگى ولې نه راځي
د جوگي مې بنگړي نشته جوگى ولې نه راځي
*
خداى دې وه (پلانيه) په غره كې غركى مه كه
راسه او (پلانيه) دا د لور عزت دې وكه
(پشتانه كوچيان، ص 165).
[649] د غزني او كلات تر مينځ د سيمو بدلې:
سر دې لكه څلي مرغۍ دې لكه خلي
دونه سور دې كښلي ته وا سور كور دې راوړى
(د پښتنو دودونه، ص 24).
[650] كدم – قدم.
[651] – د كلي نوم.
[652] د كوچيانو بدلې: E
سور اوښ په زيو- زيو سر يې زنگنو ته ځي
(…) ته داسې وايه څې لور دې سرو لمبو ته ځي
(كوچيانۍ پانگه، ص 119)
[653] ولوېدا – ولوېده.
[654] – ګييه – كښته.
[655] – پرينګى- پرنګى – فرنګى- انګريز- انګليس او دا هم د سندرې د دوهم بند بله بڼه:
[656] رغليې- رارسېدلې- راغلي.
[657] ځينې وخت داسې پېښېږي چې يوه بدل په لږ تغير د دوه – دريو وختونو له پاره ويله كېږي. لكه دا بدل د (رغليې) په صورت كې هغه وخت وېل كېږي چې ناوې د خسر كور ته رارسيدلي وي. اوس كه چېرې دا كلمه په (راغله) او (راغلې) واړول شي، بدل بالترتيب د ناوې د وړلو سره جوخت په لاره او كلا (قلعه) كې ويله كېږي.
[658] – نار- اتش. غالباً د ګل د غوړېدو په مانا.
[659] كوزييه – ښكته كېږه.
[660] اوال – احوال.
[661] زورې – زېرى – مژده.
[662] نكام- ناكام- مجبوريت
او دا هم د كوچيانو بدلې:
د اوښ په شا ټوكرۍ يې څې ويده نه سې
وه د دووس لورې څې كږه نه سې
[663] دو- دغه.
[664] كيوتې – ونښتې.
[665] په دوهم بند كې د رچې په عوض د سپږې او كنيې كلمې هم راځي. (كنيه- يو سپين رنگى كمكى ژوى چې په وېښتو كې ژوند كوي)
[666] د كوچيانو بدل:
د اوښ په شا ټكورۍ ده څې ويده نه سې
وا د دوس لورې څې كږه نه سې
*
ناوې ترسيرى به دې ځنځير كمه
ناوۍ دا (…) به دې زامين (ضامن) كمه
(كوچيانۍ پانگه ص، 121)
[667] ست- ساعت.
[668] جرګه- دلته د هديرې او زيارت په مانا.
[669) ومل راغى پورې اورې
موږه داسې ناوې راوړه، خورې راسه كه يې گورې
يا: موږه داسې ناوې راوړه، بې رنجو يې سترگې تورې
*
باران اوري ترخې څاڅي
موږه داسې ناوې راوړه، څې له گوتو يې زر څاڅي
يا: موږه داسې ناوې راوړه، له لسټونو يې زر څاڅي
يا: موږه داسې ناوې راوړه، له لمنې يې زر څاڅي.
(670)- ژوره- كنده- ژور ځاى
[671] – خوړل د مرگ مانا لري. مثلاً يوه ښځه وايي ځان دې وخورم يعنى مړه دې شم.
[672] – ميچن – دستاس.