تاند- د ډیرو د توقع خلاف د نوبل د ۲۰۲۳ د ادبیاتو جایزه نارویژي لیکوال یان فوسه ته د نوښتګرو ډرامو او خلاق نثر په خاطر ورکړل شوه.
ده په نارویژي ژبه د لیکوالۍ بیلابیل ژانرونه تجربه کړي. د ډرامو ترڅنګ یې ناولونه هم لیکلي.
فوسه شعري ټولګې هم لري او د ماشومانو لپاره یې هم کتابونه لیکلي یا ژباړلي دي.
د نوبل جایزې ویبپاڼې د یان فوسه په اړه لیکلي چې «دی په داسې حال کې چې نن سبا په نړۍ کې د ډېرو لیدل کېدونکو ډرامو لیکوال دی، د خپل (ښه) نثر په خاطر هم ډېر پېژندل شوی دی.»
فوسه د ۱۹۵۹ د سپټمبر په ۲۹ د ناروې په (Haugesund, Rogaland,) کې زېږېدلی او اوس ۶۴ کلن دی.
فوسه له اووه کلنۍ څخه په ژوند کې له ګڼو داسي جدي خطرونو سره مخامخ شوی چې مرګ ته نژدې شوی. دا خطرناکې پېښې د ده د ځوانۍ پر لیکنو ژور اغېز لري.
ده د ناروې په بیرګین پوهنتون کې مقایسوي ادبیات لوستي.
د فوسه لومړنی ناول (Raudt, svart) یعني سور، تور په ۱۹۸۳ کې چاپ شو.
لومړنۍ ډرامه یې، چې (Og aldri skal vi skiljast) (او موږ به هیڅکله سره جلا نه شو) نومېږي په ۱۹۹۴ م کال اجرا او چاپ شوه.
د فوسه اثار په څه باندې ۴۰ ژبو ژباړل شوي دي.
دی د موسیقۍ مینوال هم دی. موسیقي غږوي او سندرې یې لیکلي دي.
فوسه ته په ۲۰۰۳ کې د فرانسې د اتل (Ordre national du Mérite) جایزه ورکړل شوه او د ټیلګراف ورځپاڼې د نړۍ د سلو نوابغو په لیست کې ۸۳ کس ونوماوه.
د ده اثار:
Prose
- Raudt, svart (1983). Red, Black
- Stengd gitar (1985). Closed Guitar
- Blod. Steinen er (1987). Blood. The Stone Is
- Naustet (1989). Boathouse, trans. May-Brit Akerholt (Dalkey Archive, 2017).
- Flaskesamlaren (1991). The Bottle-Collector
- Bly og vatn (1992). Lead and Water
- To forteljingar (1993). Two Stories
- Prosa frå ein oppvekst (1994). Prose from a Childhood
- Melancholia I (1995). Melancholy, trans. Grethe Kvernes and Damion Searls (Dalkey Archive, 2006).
- Melancholia II (1996). Melancholy II, trans. Eric Dickens (Dalkey Archive, 2014).
- Eldre kortare prosa med 7 bilete av Camilla Wærenskjold (1998). Older Shorter Prose with 7 Pictures of Camilla Wærenskjold
- Morgon og kveld (2000). Morning and Evening, trans. Damion Searls (Dalkey Archive, 2015).
- Det er Ales (2004). Aliss at the Fire, trans. Damion Searls (Dalkey Archive, 2010).
- Andvake (2007). Wakefulness
- Kortare prosa (2011). Shorter Prose
- Olavs draumar (2012). Olav’s Dreams
- Kveldsvævd (2014). Weariness
- Trilogien (2014). Trilogy, trans. May-Brit Akerholt (Dalkey Archive, 2016). Compiles three novellas: Wakefulness, Olav’s Dreams and Weariness.
- Det andre namnet – Septologien I-II (2019). The Other Name: Septology I-II, trans. Damion Searls (Fitzcarraldo Editions, 2019).
- Eg er ein annan – Septologien III-V (2020). I Is Another: Septology III-V, trans. Damion Searls (Fitzcarraldo Editions, 2020).
- Eit nytt namn – Septologien VI-VII (2021). A New Name: Septology VI-VII, trans. Damion Searls (Fitzcarraldo Editions, 2021).
Compilations in English
- Scenes from a Childhood, trans. Damion Searls (Fitzcarraldo Editions, 2018). Collects texts from various sources.
- Melancholy I-II, trans. Damion Searls and Grethe Kvernes (Fitzcarraldo Editions, 2023)
Plays[edit]
- Nokon kjem til å komme (written in 1992–93; first produced in 1996). Someone Is Going to Come Home
- Og aldri skal vi skiljast (1994). And We’ll Never Be Parted
- Namnet (1995). The Name
- Barnet (1996). The Child
- Mor og barn (1997). Mother and Child
- Sonen (1997). The Son
- Natta syng sine songar (1997). Nightsongs, trans. Gregory Motton (2002).
- Gitarmannen (1999). The Guitar Man
- Ein sommars dag (1999). A Summer’s Day
- Draum om hausten (1999). Dream of Autumn
- Sov du vesle barnet mitt (2000). Sleep My Baby Sleep
- Besøk (2000). Visits
- Vinter (2000). Winter
- Ettermiddag (2000). Afternoon
- Vakkert (2001). Beautiful
- Dødsvariasjonar (2001). Death Variations
- Jenta i sofaen (2002). The Girl on the Sofa, trans. David Harrower (2002).
- Lilla (2003). Lilac
- Suzannah (2004)
- Dei døde hundane (2004). The Dead Dogs, trans. May-Brit Akerholt (2014).
- Sa ka la (2004)
- Varmt (2005). Warm
- Svevn (2005). Sleep
- Rambuku (2006)
- Skuggar (2006). Shadows
- Eg er vinden (2007). I Am the Wind, trans. Simon Stephens (2012).
- Desse auga (2009). These Eyes
Compilations in English
- Plays One (2002). Someone Is Going to Come Home; The Name; The Guitar Man; The Child
- Plays Two (2004). A Summer’s Day; Dream of Autumn; Winter
- Plays Three (2004). Mother and Child; Sleep My Baby Sleep; Afternoon; Beautiful; Death Variations
- Plays Four (2005). And We’ll Never Be Parted; The Son; Visits; Meanwhile the lights go down and everything becomes black
- Plays Five (2011). Suzannah; Living Secretly; The Dead Dogs; A Red Butterfly’s Wings; Warm; Telemakos; Sleep
- Plays Six (2014). Rambuku; Freedom; Over There; These Eyes; Girl in Yellow Raincoat; Christmas Tree Song; Sea
Poetry[edit]
- Engel med vatn i augene (1986)
- Hundens bevegelsar (1990)
- Hund og engel (1992)
- Dikt 1986–1992 (1995). Revidert samleutgåve
- Nye dikt 1991–1994 (1997)
- Dikt 1986–2001 (2001). Samla dikt. Lyrikklubben
- Auge i vind (2003)
- Stein til stein (2013)
Compilations in English
- Poems (Shift Fox Press, 2014). Selection of poems, translated by May-Brit Akerholt.
Essays[edit]
- Frå telling via showing til writing (1989)
- Gnostiske essay (1999)
- An Angel Walks Through the Stage and Other Essays, trans. May-Brit Akerholt (Dalkey Archive, 2015).