عده ای از کارشناسان و تحلیگران مسائل روابط بین المللی برگزاری گردهمائی جده را قسما موثر و تا حدی موفق نامیدند. امتیاز موثریت و موفقیت آن بیشتر به کشور شاهی عربستان سعودی می رسد. عربستان سعودی با برگزاری این گردهمائی توانست وزن و نقش خود را در مناسبات و معادلات جدید بین المللی بالا ببرد و به حیث یک بازیگر مطرح در صحنه سیاست جهانی عرض وجود نماید.
سعودی ها با ابتکار برگزاری گردهمائی جده تلاش کردند جایگاه خود را فراتر از حوزه خلیج تثبیت و تحکیم نمایند. اشتراک نماینده چین در نشست جده، اهمیت آنرا بالا برد. عربستان ثابت ساخت که ظرفیت عظیم برگزاری فورم های به این بزرگی و مهم را دارد و برنده اصلی این گردهمائی است. اینکه توانمندی انجام ماموریت خطیر و حساس میانجیگری را تا کدام حد آموخته اند و آینده چگونه شکل خواهد گرفت، زمان نچندان دور نشان می دهد.
سعودی ها زیرکانه در جریان گردهمائی طرحی را که ناظران کنجکاو آنرا “سندی شبیه به پلان صلح عربستان سعودی برای حل و فصل بحران اوکرائین – روسیه” نامیدند، برای بحث به اشتراک کنندگان ارایه داشتند.
سعودی ها در داخل کشور شان تا توانستند از گردهمائی تاریخی جده بهره برداری سیاسی و تبلیغاتی نمودند. پرچم عربستان سعودی طی دو روز گردهمائی بلاوقفه در میان پرچم های روسیه و اوکرائین، لیکن بالاتر از هردو در اهتزاز می بود. تلویزیون ها و در کل همه رسانه ها پیوسته ولیعهد بن سلمان را میانجیگر مدبر و آینده نگر در سطح جهانی معرفی می نمودند و او همواره از ورای صفحه های همه چینل های تلویزیونی کشور نمایان می گردید.
تیم سیاسی را که در حال حاضر ولیعهد بن سلمان ایجاد نموده، توانسته روابط خود را در سطح متحد با ایالات متحده امریکا حفظ نماید، مناسبات نیک و شریک خوب برای اتحادیه اروپا باشد، و بالاخره روابط نزدیک، قابل اعتماد و متقابلا مفید را با روسیه و چین مدیریت کند.
طوریکه در بالا تذکر یافت، هیأت چین اشتراک کننده نسبتا فعال گردهمائی جده بود، احتمالا به همین علت نشست جده توجه بیشتر را به حوددجلب نمود، چون پیکن تصمیم نهائی خود را مبنی بر اشتراک در گرد همائی در آخرین لحظات اعلام نمود. آگاهان امور تأکید می نمایند که پیکن در اثر درخواست مصرانه ریاض حاضر به اشتراک در نشست شد.
از روسیه برای اشتراک در اجلاس جده دعوت نیامده بود. هیچ یک از اشتراک کنندگان توضیح منطقی برای دعوت نشدن روسیه ارایه ننمود. رئیس هیأت کشور برازیل موکدا تقاضا نمود تا در اجلاس آینده گردهمائی دعوت و اشتراک تمام جوانب، مخصوصا فدراسیون روسیه تأمین گردد.
قابل تأمل است که حداقل ۴۰ کشور جهان در گردهمائی جده تأکید نمودند که منازعه نظامی در اوکرائین هرچه زودتر توقف یابد. از جانب دیگر، از همان آغاز مبرهن بود که این گردهمائی نمی تواند نتایج ملموسی در پی داشته باشد، لیکن بسیار دلچسپ بود مشاهده نمود که کشورهای که برای اولین در اینگونه جلسات به منظور جستجوی راه حل برای منازعه نظامی اشتراک می نمایند، از کدام مواضع و طرز دید برمیایند.
در گردهمائی نه تنها هیأت اوکرائین و متحدان غربی آن سخنرانی نمودند، بلکه نمایندگان کشور های پر وزن به اصطلاح “جنوب جهان” از قبیل هند، برازیل، افریقای جنوبی، چین… نیز دیدگاه های متفاوت خویش را در باره قضیه و مناسبات نوین بین المللی با حاضرین شریک ساختند.
در گردهمائی قبلی، در شهر کوپن هاگن (دنمارک) در رابطه به بحران اوکرائین، صرف ۱۵ کشور اشتراک داشتند، در گردهمائی جده این رقم برابر به ۴۰ کشور بود.
هنوز بسیار زود است گفت که این تبادل نظرها تا کدام حد، چگونه و چه وقت یک دیپلوماسی موثر مذاکراتی را نخست پیرامون بحران اوکرائین – روسیه و سپس مستقیمامیان خود این دو کشور، یعنی روسیه و اوکرائین به میان خواهد آورد. به نظر ما این گردهمائی گام های ابتدائی را در مسیر جستجوی طرق دیپلوماتیک و صلح آمیز بیرون رفت از بحران جاری را برداشته است.
قابل ذکر است که کشور های “جنوب جهان” از انتقاد مستقیم یا غیر مستقیم از پالیسی فدراسیون روسیه در جهت بحران اوکرائین اجتناب ورزیدند. فعالیت های ترغیبی، تشویقی عده ای از کشور ها در این راستا نتیجه بخش نبود. کشور های “جنوب جهان” در باره وقایع جاری دیدگاه نتفاوت داشته و منافع خویش را در آن به نظرتفاوت می بینند. از جانب دیگر، بخوبی مشاهده می شد که در آستانه تدویر گردهمائی جده مسکو و کیف به مساعی و رقابت های بی سابقه برای جلب اذهان عامه و کسب حمایت در حوزه ” جنوب جهان ” پرداختند.
میزبان اجلاس اعلام داشت که گردهمائی بعدی (سوم) قرار است در پائیز سال جاری (۲۰۲۳) در شهر دهلی – جدید (هند) در سطح روسأی دولت ها یا صدراعظم های کشور های اشتراک کننده برگزار شود. شایقین به آن باور استند که گردهمائی سوم به احتمال قوی راه را سرانجام برای ملاقات مستقیم روسای جمهور اوکرائین و روسیه، پوتین و زیلینسکی هموار و فراهم خواهد ساخت.
در حلقات مطرح سیاسی روسیه و اوکرائین (البته تا اکنون در سطح غیر رسمی) هر چه بیشتر از دعوت یک میانجیگر قوی، واقعبین و با ظرفیت کلان برای حل معضله جاری سخن زده می شود؛ و در این راستا پیوسته از رئیس جمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان نام میدبرند.