لیکوال: فضل الحق نوري وردګ

سریزه

موسیقي د نړۍ په ګوټ ګوټ کې کلتورونه او ټولنې جوړې کړې دي، له یو نسله بل نسل ته پاتې شوې ده.  موسیقي دا ځواک لري، چې د یو چا مزاج بدل کړي، نظرونه بدل کړي او دغه بدلون وهڅوي.  پداسې حال کې چې هرڅوک د موسیقۍ سره شخصي اړیکه لري، زموږ په شاوخوا کلتور باندې د هغې اغېزې ممکن سمدلاسه څرګند نه وي. نو موسیقي څنګه په ټولنه اغېزه کوي؟ دا چې په ټولنه باندې د موسیقۍ اغېزه زموږ په تاریخ کې پراخه او ژوره ده. د دې لپاره چې دا وښيو چې کوسیقۍ زموږ پر ژوند څومره اغېز کړې، راځئ چې د موسیقۍ ټولنپوهنیزو اغېزو ته وګورو او ویې لولو. دا هم ځانته معلومه کړو، چې موسیقي څنګه په ټولنه او کلتور اغېزه کوي.

پر ټولنه د موسیقۍ اغیز

موسیقي د ټولو انساني تمدنونو یو اړین اړخ دی او په احساساتي، اخلاقي او کلتوري توګه په ټولنه اغېز کوي. کله چې د یوه کلتور خلک یو له بل سره خپله موسیقي تبادله کوي، دوی د ژوند بل ډول ارزښتناکه بصیرت ترلاسه کوي. دا زده کوي، چې موسیقي او ټولنیزې اړیکې څنګه تړل کیږي، په ځانګړې توګه د شخړې په وخت کې خورا مهمه ده. موسیقي د کلتوري حق په توګه کیدای شي، د نورو بشري حقونو په وده او ساتنه کې مرسته وکړي. دا کولی شي، د شفاهي پروسې د دیوالونو او سرحدونو له منځه وړلو، پخلاینې او زده کړه کې مرسته وکړي. په ټوله نړۍ کې موسیقي د ټولنیز بدلون او ټولنې سره د یوځای کولو لپاره د وسیلې په توګه کارول کیږي. موسیقي موږ په ورځيني ژوند کې د آرامولو، خپل ځان څرګندولو، زموږ د احساساتو سره شرایطو ته د رسیدو او په عمومي توګه د ځان هوساینې ته ودې ورکولو لپاره کاروو. د بېلګې په ډول، کله چې زه د جاوید امرخېل سندرې د درې رنګه بیرغ تر څنګ په ستیج اورم، د خوشحالۍ او آرام احساس کوم. کله چې بیا په جیم کې موسیقي اورم، د نه ستړیا احساس کوم.

 موسيقي ولې ټولنې ته ګټوره ده؟

موسیقي دا ځواک لري چې د خلکو تر منځ اړیکې رامنځته کړي او په داسې طریقه اغېزه وکړي، چې د ارتباط له نورو ډولونو څخه بنسټیز توپیر ولري. انسانان ډيری داسې احساس کوي، چې “د دوی په اړه هېڅوک نه پوهيږي” یا پوهیږي چې دوی “حقیقي احساس کوي.”  ډیری موسیقۍ ته لاره هواروي، ترڅو د نورو سره اړیکې ومومي، تر څو خپل ځان څرګند کړي یا د ملګرو تر منځ د پوهیدو احساس ومومي.

د موسیقۍ اغېز زموږ په ژوند: موسیقي دا وړتیا لري، چې زموږ په رواني حالت ژوره اغېزه وکړي او زموږ مزاج لوړ کړي.  کله چې موږ ورته اړتیا لرو، موسیقي موږ ته انرژي او هڅوي مو.  کله چې موږ اندیښمن یو، دا کولی شي موږ آرام کړي او کله چې موږ د خپګان احساس کوو، دا کولی شي موږ ته خوشحالي را په برخه کړي. دا حتی زموږ د فزیکي روغتیا د ښه کولو لپاره هم کار کوي. ځکه چې دا ثابته شوې، چې د لوړ تال موسیقي د غوره ورزش پایلې لري.  موږ له نورو سره د موسیقۍ له لارې اړیکې نیسو، په ځانګړې توګه، هغه څوک چې دا تولیدوي یا یې ترسره کوي، موږ د دوی سندرې اورو، د دوی غږونو ته نڅا کوو او د دوی د ځان بیانولو له لارې د اړیکې احساس رامنځته کوو. سندرې او غاړې د دې قوت هم لري، چې خلک ولمسوي، هغوی ته د کړنو لارښوونه وکړي او د دوی دې هویت په جوړولو کې مرسته وکړي. موسیقي کولی شي، خلک متحد کړي. حتی تر دې که په یوازیتوب کې واورېدل شي، ستاسو تخیل نیسي او خلاقیت ته مو وده ورکوي. یو څوک چې د موسیقۍ لخوا تر اغېزې لاندې راشي، یوازې نه دی. دا په دې معنی ده، چې دوی د خلکو په منځ کې دي، هڅه کوي په ټولنه کې خپل رول ومومي او له نورو سره اړیکې رامنځته کړي. خوشبختانه، په داسې حال کې چې موسیقي کولی شي، موږ سره د “ځان موندلو” کې مرسته وکړي، په ټولنه کې د موسیقۍ اغېز هم په دې کې لیدل کیدای شي:

 – د کم استازیتوب کوونکو لپاره د خبرو کولو لپاره د پلیټ فارم چمتو کول.

 – په مزاج او لمسون اغېزه کوي.

 – د نڅا له لارې کولای شي، د یوې ټولنې وګړو ته خوشحالي ورکړي.

 – په اړیکو کې د ویش کمول.

 – د زده کړې او نظریاتو شریکولو لپاره د ځای رامنځته کول.

زموږ په افکارو او عملونو د موسیقۍ اغېزه

 په ځان باندې د موسیقۍ اغېزه خورا پراخه ده، زموږ په یادونو، بې شعوره افکارو، احساساتو او ګټو ته ورو ورو ټپ ټپ ورکوي. موږ د نورو خلکو او د دوی ستونزو ، ننګونو او احساساتو سره تړلی احساس کوو.  زموږ د مغزو په اړه ډیر څه لاهم کشف شوي، مګر د نیورولوژي له لارې موږ د دې په اړه ډیر څه زده کوو، چې څنګه موسیقي په موږ اغېزه کوي.

 موږ ټول پوهیږو، چې د موسیقۍ ښکلا، تال او همغږۍ سره مخ کیدل د پام وړ اغېزه کوي. هغه دا چې موږ څنګه احساس کوو.  موږ په دې هم پوهیږو، چې موسیقي په احساساتي توګه موږ باندې اغېزه کوي، هیر شويو یادونو ته مو رسوي او موږ له ځان سره نښلوي.  د موسیقۍ درملنه ډيری وخت د پاملرنې او حافظې د ښه کولو لپاره کارول کیږي او کولی شي په هغو کسانو باندې مثبت اغېزه وکړي، چې په لیونتوب یا الزایمر اخته وي.  موسیقي د دې وړتیا لري، چې په بېلابېلو لارو کې د قوي درملنې وسیله وګرځي او زموږ د وجود هر اړخ ته وده ورکړي.  سندرې د روحاني مراسمو تعریفولو لپاره کارول کیږي، کوچنيان د نظم له لارې الفبا زده کوي. سیاحتي ځایونه او رستورانتونه کوم چې موږ د خپل پري وخت تیرولو لپاره غوره کوو، په ندرت سره خاموشوي.  مګر دا همېشنی موجود څیز زموږ په چلند او احساساتو څومره اغیزه کولی شي؟ د څېړنو له مخې موسیقي پر انسان د پام وړ اغېز لري.  دا په بالقوه توګه د ناروغۍ، خپګان، لګښتونو، تولیداتو او د ژوند په اړه زموږ په لید اغېزه کولی شي.  زموږ په مغزو باندې د موسیقۍ اغېزې د عصبي علومو پرمختګ او په مغز باندې د موسیقۍ د اغېزې دې ازموینې له امله ښه څرګندیږي.

 د موسیقۍ کلتوري اغېزې

 د نن ورځې مشهوره موسیقي د نن ورځې کلتور منعکس کوي. مګر موسیقي څنګه د وخت په تیریدو سره په ټولنه اغېزه کوي؟  په تیره پیړۍ کې موسیقي څنګه بدله شوې؟ د هرې دورې په سندرو او غاړو کې کولای شو، د یو ځانګړي نسل نښې وپیژنو او د تاریخ جوړښت یې وګورو. پدې ورځ او عمر کې کلتور د پخوا په پرتله په چټکۍ سره بدلیږي، د موسیقۍ ډولونه دا منعکس کوي، چې په لوړه کچه وده کوي او راڅرګندیږي.

 د لسیزو راهیسې، په ټولنه کې د موسیقۍ اغېزې د اختلاف سرچینه ده او داسې ښکاري، چې د هر نسل سره د موسیقۍ یو نوی دود رامنځته کیږي. پخوانیو نسلونو ته دا ویل کیږي، چې “زما په وخت کې، موږ داسې څه درلود …”.  د بېلګې په توګه، د ارواښاد عبدالله مقري یوه سندره چې مطلع یې ارمان ارمان کابله ده. د دې ښکارندويي کوي، چې کابل پخوا هم د دین په نامه چور شوی. موسیقي او ټولنیز حرکتونه په داخلي توګه یو بل سره تړلي دي. پداسې حال کې چې موږ ممکن د موسیقۍ نوی دود یا د موسیقۍ یو ځانګړي ژانر خوښ نه کړو ، موږ باید یو ګام شاته واخلو او ستاینه وکړو، چې موږ څومره بختور یو.  د نړۍ په ځینو برخو کې موسیقي په اسانۍ سره د لاسرسي وړ نده.  پداسې حال کې چې موسیقي تل د بیان حدودو ته د فشار ورکولو وسیله وه. دا روښانه ده، چې نړۍ خپل ځان په ورته ډول نه څرګندوي. د موسیقۍ مختلف دودونه او ډولونه چې موږ یوازې پدې ژوند کې لیدلي، یو بصیرتي لید وړاندې کوي. کوم چې په ځینو کلتورونو کې څه دي او بحث نه پرې کیږي.

 موسیقي د بدلون لپاره د عامل په توګه

 بل اړین فکتور چې باید په پام کې ونیول شي. دا دی، چې موسیقي په ټولنه او په دې توګه د انسان پر چلند څومره قوي اغېزه کوي. د بشري حقونو په حرکتونو د موسیقۍ اغېزه او د بدلون لپاره د اجنټ په توګه د هغې رول د تاریخ په کتابونو کې روښانه دی.  یوه بیلګه یې د ښاپېرۍ نغمې د “افغانۍ ماشومه یمه سندرې” اغېزه ده. دې سندرې د ښوونځيو سوځولو او د بندیدو خنډونه مات کړل، خلکو ته یې دا ور زده کړل، چې افغانې نجونې تر بل هر چا ډير ښوونځيو ته اړتیا لري. هغې افراطي ډلې ته چې ښوونځي یې سوځول او بندول دا درس ورکړ، چې دا ډله له افغانیت سره هېڅ تړاو نه لري او بېګانه پرسته دي. موسیقي نن ورځ د نړۍ په کچه د خلکو لخوا تجربه شوې او نابرابرۍ باندې روښانتیا ته دوام ورکوي. دا روښانه ده، چې موسیقي به هېڅکله د بدلون لپاره د اجنټ په توګه د عمل کولو مخه ونه نیسي.

 د دې لپاره چې په ټولنه کې د سندرو او غاړو اغېز څومره پیاوړې وي، موږ باید د خپل اوسني کلتور څخه په کلکه خبر شو.  بیا هم تر ټولو مهمه دا ده، چې موږ باید د هغه کلتورونو په اړه خبرتیا ولرو، چې موږ یې د خپلې موسیقۍ له لارې رامنځته کوو او د پراختیا لپاره یې کار کوو.  موسیقي دا ځواک هم لري، چې نړۍ په غیر متوقع ډول بدله کړي، د مخکینیو تصوراتو ننګونې او په هغو مسائلو رڼا واچوي، چې په تاریخي توګه له پامه غورځول شوې.

پایله

دا چې موسیقي نه یوازې پر یوه فرد بلکې پر ټوله نړۍ مستیمه اغېز لري. موسیقي هغه څه ده، چې ډيری رواني ناروغۍ له منځه وړي او په یوه رواني ناروغ باندې په یوه ټولنه کې ژوره اغېز لري. موسیقي، ټولنه او کلتور یو له بله نه شلېدونکې اړیکې لري او د یو او بل په بدلون باندې خورا پراخه اغېز لري. په یوه ټولنه کې د موسیقۍ په واسطه اړیکې رامنځته کیږي. که چېرته یو شخص په تنهایې کې موسیقۍ ته غوږ شي، نو دغه موسیقي د ده په احساس, فکر, درک, روان او حرکتونو باندې ښکاره اغېز کوي. د دې شخص منفي افکار له منځه وړي، د وطن پرستۍ احساس پکې ژوندی کوي او په ټولنه کې یې مثبت ګرايۍ ته هڅوي.

په پای کې باید وویل شي، چې په هېڅ ټولنه کې باید د موسیقۍ مخه ونه نیول شي. په موسیقۍ باندې باید پانګونه وشي او د لا تقویت لپاره یې باید کار وشي. موسیقي د یوه کلتور منعکسه او په ټولنه کې د بدلون وسیله ده، نو باید له دې وسیلې کار واخیستل شي او خلک وهڅول شي، تر څو د موسیقۍ مخه ونه نیسي.

ماخذونه

Almén, B. (2017). A theory of musical narrative. Bloomington, Indiana: Indiana University Press.

Andersen, W. M., & Lawrence, J. E. (1991). Integrating music into the classroom (2nd ed.). California: Wadsworth Publishing Company.

Barton, G. M. (2004). The influence of culture on instrumental music teaching: A Participant-Observation case study of Karnatic and Queensland Instrumental music teachers in context. Unpublished Ph.D. thesis. Brisbane, Australia: Queensland University of Technology.

Barton, G. M. (2006). The real state of music education: What students and teachers think. In E.

Peralta, Lia (2021). How does Music effect society. Save the Music Poundation.