ډاکتر ماخان مېږی شینواری     

Mehrwertige Logik 

ډېرارزښتي سم اند د یوه سم امدیز سیستم یوه پاسني کلمه ده، چې هغه د دوه رښتیا ارزښتوالي څخه زیات رښتیاارزښتونه کاروي.

د ډېرارزښتوالی سم اند د ودې لپاره وتونټکی د پېژندتیوري پوښتنه وه، چې ایا په پرېنڅيب کې له دوه  ارزښتوالي د باندې سم اند منځ ته راځي. ویناوې  د سم اند راتلونکې لپاره پوښتنه ان ارېستوتالس له وخته وه، چې هغه دلیل راوړ، چې د یوې وینا رښتیا ارزښت لکه، ،، سهار ته به بحري جنګ وي،، چې د سبا ورځې شپې لځوا کولی شو، چې دا تر هغې وخته ناټاکلې ده او له دې امله د ښایي کېدونکي kontingent möglich وي، په څېر باید پام ورته وشي.

لومړي په اوسنۍ یا مادرنه موخه ډېرارزښتی سم اند  په ۱۹۲۰ ز ک کې جان لوکاسیویسکي Jan Łukasiewicz له لورې وښودل شو، درې ارزښتوالي سم اند L3 وو . د هغه رېشتایاارزښت لوکاسیویچ د ارېستوتالس د بحري جګړې د بېلګه په دلیل راوړي د ،، رېښتیا،، ،  ،، نارېښتیا،، او د راتلونو ویناو لپاره، چې د هغوي رېښتیاوالی تراوسه نه دی ټاکل شوی – ګڼ ، توان ګڼون، چې باید لاس ته راشي کېدونکی دی. „د کېدنوالي“. په بڼه.

په دې نوی وخت کې د ډېرارزښتوالي سم اند د اېنفورماتیک په ورشو کې غوره والی ګټلی، دا د حقیقتونو سره سراو کار لرودی، چې په دتای- یا داتن بانک کې نه یواځې ټاکلی، بلکه ناټاکلي، ناشته یا آن مخامخوالیز معلومات هم خوندي لري.

د ډېر ارزښتوالي سم اند بنسټونه

د ډېرارزښتوالي سم اند بنسټ Grundlagen mehrwertiger Logik

په داسې حال کې چې ډېر ارزښتوالي سم اند د یوه کلاسیک یا ټولګیز سم اند د دوه ارزښتوالی سمن اند  پرینسیپ یا اصول له لاسه ورکوي، د هغه بل اړخ بنسټ یا د پراخېدنې پرينڅيب ساتي: د هرو  یوځای اېښول شوو ویناو رېښتیا ارزښت یواځنی د نورو برخویناو رېښتیا ارزښت له لارې ټاکلی پاتې کیږي.  د ټولیګیز سم اند په مخامخ په دېرارزښتوالي سم اند کې د رېښتیا ارزښتونه په ډېرارزښتیز سم اند کې داسې لږ پیداېښتي د مخه ورکړ شوی دی. ډېر ګڼیز بېلابېلې روښانه ونې وړاندیز شوی. له دې امله او دا چې د دې ډېرې روښانه ونې، له دوه ارزښتنو ډېر نه د پوړیزونو یا ډېرو روښانه ونې ډولونو د رېښتیا یا نارېښتیا وکتل شي، بلکې د بېلګې په توګه د پوهېدنې  epistemisch د پېژندنې پوړیزونه  کیږي یا ډاډه کېدنه ( د بېلګې په توګه د درې ارزښتونو سره ،، د رېښتیاپه څېر څرګند دی،، ، ،، ناڅرګند،، او ،، د ناسم په څېر څرګند،،)، ډېر ارزښتوالي سم اند به نه ډېر وخت د رېښتیا ارزښت، بلکې ناسم- یا فاسد رېښتیا ارزښت یا د ګوندې رېښتیا ارزښت په څېر په نخښه شي.

د راټولونې یاراټول بنسټ له مخې به په دې لیکنه کې بیا هم په وړاندې تلنې په توګه به دا،، رېښتیا ارزښت،، وبولو. 

د رېښتیاارزښت پرابلم روښانونې په څنګ کې د ډېرارزښته سم اند سره په کړووړو کې د تښنیکي پیداېښت ډېرې پوښتنې د روښانونپرایلمونه رامنخ ته کیږی: بنسټیزې کلمي لکه د هغه د توتولوژي یا تلريښتیا، هغه د مخامخوالي یا هغه د لاس ته راوړنو پوښتنې باید د نوي پېژند سره سمبال او روښانه شي. 

Tautologien او  designierte Wahrheitswerte

توتولوژي یا تل رېښتیا او کاندید رېښتیاارزښتونه

په ټولګیز سم اند کې توتولوژي یا تلريښتیا د ویناو په څېر پېژند لري، چې تل ( داپه دې پرېپوهېدنه بې د دې په پام کې نیولو، چې په هغې کې څنګه اتومي ویناوې ارزښتولکیږ) رېښتیا دي. د دې لپاره چې تلرېښتیا د ډېرارزښتوالي سم اند لپاره د کاروړ ړګرځي، نو سړی باید ډېرې ګوماني رښتیاارزښتونه په نخښه شي. د ،، تلرېښتیا،، کلمه کېدی شي د ډېر ارزښتوال سم اند سره ځان جوړ کړي، داسې چې ټولې هلته ویناوې د رېښتیایېنو،، په څېر په نخښه کړي، چې هغه تل، داپه دې پرېپوهېدنه چې د ټول ارزونو، د دې رېښتیا ارزونو یو د په نخښه شوو رېښتیاارزښتونو ونیسي.   

دا په نخښه شوي رېښتیاارزښتونه کاندید رېښتیاارزښتونه هم بلل کیږي.

مخامخوالی او کمښیزکاندی رښتیاارزښتونه که سړی ډېر ارزښتوالي سم اند کلمه وغزوي، نو د دې لپاره دوه کېدنوالي شته دي: سړی کړی شي له یوې خوا یو یا ډېر کمیز یا منفي ریښتیاارزښتونه په نخښهکړي او بیا ټولې هغه ویناوې د مخامخوالي په څېر په نخښهکړي، هغه چې تل- دا په دې پرېپوهېدنه چې د هر ارزښت لاندې- یو کمیز کاندید شوی ريښتیاارزښت ورکړي. بلې لور ته سړی کړی شي یوه وینا مخامخوالی وبولي، چې د هغې کموالی یوه ،، تل رښتیایېنه،، وي. دلته له وړاندې نیول کیږي، چې یو اړوند نه والی لرو او روښانه وي، چې کوم ډېرارزښتیز کمښتونه د دې موخې لپاره مناسب دي.

لاس ته راوړنه Folgerung 

د دې کاندید ريښتیاارزښت د ترېپوهېدنې یا مفهوم لاندې کېدی شي دا د لاس ته راوړنې کلمه  و هغه ټولګیز سم اند ته ورته په ساده توګه ډېرارزښتیز سم اند ته وغزول شي: د دې پسې یو دلیل ټیک هلته باوري دی، کله چې د ټولو ارزښتونو سره یا له مخې، چې د هغو سره د دلیل نیونې کاندید ارزښتونه غوره کړي، د هغې سم اندیزې  پایونې یو کاندید رښتیاارزښت ونیسي یا غوره کړي.

د ډېرارزښتیزو ویناو سم اند سیستمونه

کلېنې-سم اند Kleene-Logik K3

د کلېنې سم اند درارزښتیز رښتیا ارزښتونهلري، داسې په نامه ۱ د ،، رښتیا،، ، ۰ ډ ،، ناسم یا نارښتیا،، او ۱/۲ د یا هم د i سرهپه نخښه کیږي او د ،، نه رښتیا او نه نارښتیا،، لپاره ځای په ځای کیږي. کلېن د کمیز یا کمښت،، ، ،،ګډ،،، پردي او لاس ته راوړنې پېژند ورکړ، چې هغه فرمول یې نور نه شم لیکلی( خو دا دې یوه ننوتنه وي). 

د ډېر ارزښتیز سم اند کارونه:

دا سم اند په شمېروني پوهنه (کمبیوترپوهنه) یا ښهیې اینفورماتیک کې کارول کیږي، چې پرې پوه کسان ښه مرسته کولی شي. 

سره بېلونه

ډېرارزښتیزه سم اندونه زیات د میتافزیک یا پېژندتیوریتیکي پوښتنو کې د پرې خبرو کرځي.

پهدې ترڅ کې د بېلګې پهتوګه زیات منځ ته راغلې پ،ښتنې، چې کوم سماندیز سیستم ،،باوري،، د ی، داپه دې پرېپوهېدنه، چې کوم سم اندیز سیستم رښتیاوالی سم ( یا ښه یې: خوراښه) روښانه کوي.

بېلابېلې فلسفي لارې و دې پوښتنې ته بېلابېل ځوابونه ورکوي، د بېلګې په توګه Positivismus  دا پوښتنه له بنسټه د بې موخېوالي له امله ردوي.

یادونه: نور سم اندونه هم شته، ښو هغه دشمیېرپوهنیزو لیکنو سره لیکل شوي، چې زه یې د تخنیکي ستونځو له امله نه شم لیکلی، که نه ډېر به خوښ شوی وم.

دا ټول چې زه له تاسو سره ګډوم، تل مرستو ته اړتیا لري، هم په نړیواله کچه، چې مرستې کېدی شي او غوښتونې دي.