لیکنه: شمس الحق حیران

ژباړه یو په زړه پورې او ګټور مهارت دی. له نېکه مرغه په وروستیو کلونو کې پښتو ژبه کې هم ژباړه په پراخه کچه دود شوې ده. ګڼ شمېر تکړه ژباړونکي یا له نورو ژبو پښتو ته ژباړې کوي او یا ګټور او مهم اسناد، راپورونه، څېړنیز مطالب او لیکنې له پښتو نورو ملي، سیمه ییزو او نړیوالو ژبو ته ژباړي. ډېری تکړه ژباړونکي پرته له دې چې کومه رسمي دنده ولري، په کور ناست او هره میاشت له دې لارې لوړ عاید لري. د ژباړې ډېری لېوال او هڅاند وګړي تل د تخصصي او غوره ژباړې د زده کړې، د ژباړې غوره کاري فرصتونو موندلو او له دې لارې د علمي خدمت سربېره د یو عالي آزاد/فریلانس عاید ګټلو هڅې کوي. د فریلانس مهارتونو ښېګڼه دا ده چې ډېر به په خپله دنده ورخطا نه وې؛ که کله خدای مه کړه بېکاره کېږې؛ هم له خپله کوره د کار فرصتونه به درسره وي. ښه ژباړونکي هم د ژباړې ډګر کې نوي تأکتیکونه زده کوي، هم ژباړه کوي او هم د خپل احساس له مخې له نورو سره خپلې بریالۍ تجربې شریکوي. ما هم په دې تکل قلم راواخیست چې د ژباړې او لیکوالۍ د ډګر ګوډه ماته تجربه درسره شریکه کړم. د ژوند د هرې بلې برخې په څېر، د ژباړې ډګر کې هم د ټولو انسانانو تجربې یو له بله بېلې دي. ځينو تازه په تازه د دې مهارت زده کړې ته مټې رابډوهلې وي، ځينې نور بیا ګذاره حاله ژباړونکي وي او نور بیا وتلي ژباړونکي او ماهر لیکوالان. په هر حال، که آن یو ټکی مو هم زده وي، زموږ اېماني مسئوولیت دی چې نورو ته یې ورسوو او یو د بل په مرسته لوړو علمي موخو ته ورسېږو. 

زه د یو داسې ژباړونکي په توګه چې شاوخوا ۷ کاله مې د ژباړې، اېډېټ او لیکوالۍ ډګر کې کار کړی، ځان راته ډېر تکړه ژباړن نه ښکاري، خو د ژباړې د زده کړې او عملي کار پر مهال مې یو شمېر داسې مسایل تجربه کړي چې ښايي ځينو لوستونکو ته به نوي او ګټور وي او ځينې یې ښايي په ډېرې مطالعې سره هم زده نکړای شي. نو مناسبه مې وبلله هغو بااحساسه وروڼو او خویندو ته چې غواړي نوی نوی د ژباړې په ډګر ګام کېږدي او راتلونکي کې تکړه ژباړونکي ترې جوړ شي، ځینې لنډې سپارښتنې ولرم. که دا سپارښتنې په پام کې ونیسئ او اعظمي ګټه ترې پورته کړئ، باوري یم چې ډېره مرسته به درسره وکړي:

لومړی – د یو نوي ژباړونکي په توګه اړ یاست چې د متن له ژباړلو مخکې د ژباړې له مانا، مفهوم، تیورۍ، اصولو، کړنلارو، تګلارو، ډولونو، عملي اړخونو، د ژباړې اړتیا، د کارونې ځایونو، تخنیکي څرنګوالي، ارزښت، ګټو، باریکیو، ستونزمنو اړخونو او هغو بې شمېره فرصتونو سره آشنا شئ چې د دې طلايي مهارت په زده کړه یې ترلاسه کولی شئ. پر یو متن د ژباړې له خوارۍ وړاندې باید وپوهېږئ چې ژباړه عملا ستاسو ژوند ته څه دربښي؟ کومې معنوي او مادي ګټې لري؟ ستاسو او د ټولنې کوم درد پرې دوا کېدای شي؟ کله مو چې پورتني ټکي زده کړل او دا پوښتنې مو ځواب شوې؛ بیا به د ژباړې لپاره اړینه پوهه، انګېزه او انرژي ولرئ او هره ورځ به په بشپړه تلوسه نوي او خورا جالب متون وژباړئ. د دې پوښتنو د ځوابولو لپاره د ژباړې او ادب ګڼ شمېر استادانو، څېړنیزو بنسټونو او ژباړونکو په بېلابېلو ژبو مقالې او کتابونه لیکلي، لېکچرونه یې وړاندې کړي او په زړه پورې ګټور اصول یې وضع کړي دي. خو دا چې زموږ موخه د پښتو او پښتنو ژباړونکو غښتلتیا ده؛ نو تر ډېره د پښتو ژبې د ژباړې په دایره کې پاتې کېږو او خپل بحث پر پښتو متن متمرکز ساتو. له نېکه مرغه اوس مهال پښتو ژبه کې د ژباړې د تیورۍ په اړه ډېر ګټور مطالب موندل کېږي. زما لیکنه هم زما د خپلو تجربو، مطالعې او له عملي کار د زده شوو درسونو یوه کوچنۍ ټولګه او غورچاڼ وبولئ. 

ما ادبیات نه دي لوستلي چې ژباړه مې په پوهنځي کې زده کړې وي؛ د خپلې مطالعې، کتاب او ژباړې سره د مینې، هڅو او زیار په پایله کې مې زده کړې ده. له څو کلونو راهیسې، وخت ناوخت د خپلو زده کړو او دندې تر څنګ په پښتو، دري او انګرېزۍ ژبو کې آزاده/ فریلانس ژباړه کوم او له دې لارې شکر ښه عاید هم لرم. د ژباړې د تیوريکي او عملي موضوعاتو د زده کړې لپاره دوو کتابونو راسره ډېره مرسته کړې ده. دا کتابونه مې ډېر خوښېږي او تاسو ته یې هم وړاندیزوم. لومړی یې د افغان لیکوال د ژبو او ژباړې انستیتوت له خوا خپور شوی اثر دی چې (د عملي ژباړې لارښود) نومېږي. دا کتاب د کابل ښار، د سېلو تر څنګ د افغان لیکوال د ژبو او ژباړې انستیتوت کې موجود دی، هلته یې ترلاسه او وپېرئ، مطالعه یې کړئ او ټول اصول یې په پام کې ونیسئ. ښايي دا کتاب په اکسوس، سروش، سمون یا نورو کتاب پلورنځیو کې هم موجود وي. باوري یم چې یاد کتاب به مو په ډېره ساده او روانه ژبه د عملي ژباړې په ډېرو مسایلو وپوهوي او له تیوریکو او فلسفي بحثونو ورآخوا، به په عملي توګه د ژباړې برخه کې درسره همکاري وکړي. دا کتاب درزده کوي چې عملا ژباړه څنګه وکړئ؟ ژباړه کوم ډولونه لري؟ د هر ډول ژباړې نمونې بیانوي؟ د تمرینونو او عملي کار پر مټ تاسو سره د عملي ژباړې په زده کړه کې مرسته کوي او ډېر نور ګټور اصول بیانوي. دویم کتاب د پوهنیار ګل الرحمن رحماني اثر (د ژباړې تیوري) دی. چې د سمون کتاب پلورنځي له خوا چاپ او خپور شوی او د کوټه سنګي په مینه یار مارکېټ کې یې په سمون کتاب پلورنځي کې ترلاسه کولی شئ. دا اثر هم په ساده او روانه ژبه د ژباړې مانا او مفهوم، د ژباړې اړتیا، د ژباړې ګټې او ارزښت، د ښې ژباړې معیارونه، د رسمي او غیررسمي ژباړې توپيرونه، د نظمي او نثري متونو د ژباړې لارې چارې، د نویو ژباړونکو لپاره لارښوونې او نور ګڼ شمېر مسایل راسپړي. البته ښايي ځينې نور کتابونه هم موجود وي، خو تر کومه چې زما تجربه ده، هغو کسانو چې پورتني اثر/ آثار یې لوستلي، لیکنه او ژباړه یې ډېره ورسره ښه شوې ده. 

دویم – د پورتنیو دوو کتابونو له مطالعې او زده کړې وروسته، د لنډو جملو، پارګرافونو او لیکنو ژباړه پیل کړئ. ژباړې مو له اصل متن سره یو ځای خپلو تکړه ژباړونکو ملګرو ته وښيئ او د هغوی نظر پرې وغواړئ. که کومه ستونزه ولري، نظر به درکوي او ژباړه به مو ورځ تر بلې ښه کېږي. هره تېروتنه چې اصلاح کېږي، په اصل کې ستاسو د ژباړې په ښکلي جوړېدونکي دېوال یوه نوې خښته اېښودل کېږي او دا دېوال ورځ تر بلې لوړېږي. یوه ورځ به مو زښته ډېرې ستونزې هوارې شوې وي او مسلکي، تکړه ژباړونکی به یاست. 

درېیم – د ژباړې پر مهال ښايي له ځينې داسې لغتونو سره مخ شئ چې مانا یې درته سخته وي. یا د یوې کلمې لپاره څو بدیلونه ذهن کې درګرځي، خو په هېڅ یو مو زړه اوبه نه څښي او باوري به نه یاست چې ویې لیکم او که نه؟ د دې ستونزې د حل لپاره فیسبوک کې د (پښتو لغتونه) په نوم یو ډېر ښه ګروپ شته چې زرګونه غړي لري. تاسو چې خپل ستونزمن لغتونه په هغه ګروپ کې واچوئ او له ملګرو یې مانا وپوښتئ، د پښتو ژبې ډېر تکړه او مخکښ لیکوالان او ژباړونکي به هلته په څو دقیقو کې ځواب درکړي او ستونزه به مو حل شي. د ګروپ لینک دا دی، ورشئ او غړي یې شئ. 

https://www.facebook.com/groups/pashtologhatona/  

څلورم – پوره زغم او حوصله ولرئ. ژباړه معمولا ستومانوونکی خو خورا ارزښتناک مهارت دی، که مو زده کړ؛ مانا دا چې په دښته کې مو د سرو زرو خزانه ومونده او د ټولنیز خدمت، غوره عاید او آراموونکې بوختیا یو لوی فرصت په لاس درغی. خو ژباړه د بل هر مهارت خپلولو په څېر ریاضت، زیار، لوړه حوصله او وخت غواړي. په لومړیو کې به په هره جمله څو څو ځله هڅه کوې، او په بېلو بڼو به یې ژباړې خو هېڅ یوه به مناسبه نه درته برېښي. نو که اوس لږه حوصله لرئ او د ژباړې زده کړې ته مو ټينګه ملا تړلې وي، هیله ده حوصله مو لس برابره زیاته کړئ. له ټولو ستونزو سره سره ناهیلي کېږئ مه، ځکه دا ستونزې ورو، ورو حل کېږي او یوه ورځ به مو په بشپړ پارګراف کې یوه نیمه تېروتنې پاتې وي.  

پنځم – په هغو ژبو کې ژباړه پیل کړئ، چې ډېر پرې برلاسي واست. که تاسو یو نوی ژباړونکی یاست او مثلا په پښتو سربېره په دري/ فارسي او انګلیسي ژبو هم د خبرو او لیکنې وړتیا او څه ناڅه برلاسي او پکې د ژباړې لېوالتیا لرئ. زما وړاندیز دا دی چې لومړی له دري/فارسي ژبې پښتو ته ژباړه وکړئ. ځکه دري زموږ دویمه ملي ژبه ده. له دري/فارسي سره ډېر لیکنیز مشترکات لرو، رسم الخط او ادبي قواعد یې پښتو ته نیږدې او موږ او تاسو په یو ډول نه یو ډول، د دري/فارسي ژبې له ګرامر سره آشنا یو. په دې ژبه مو ځينې کتابونه یا لیکنې لوستلې دي، د فیسبوک ځينې ملګري مو په دې ژبه لیکنې کوي؛ هره ورځ بازار، پوهنتون او دفتر کې له خپلو دري ژبو ملګرو او همکارانو سره خبرې کوو او ګڼ شمېر نور دلایل. نو د انګلیسي یا په پرتله له دري/ فارسي ژبې اخذ راته آسانه دی.کله مو چې له دغې ژبې ښه ژباړه وکړه، ژباړه مو د تکړه ژباړونکو او کره کتونکو له خوا تأیید شوه او معمولې تېروتنې مو رفع شوې. وروسته کولی شئ له انګلیسي، عربي، فرانسوي یا بلې هرې بهرنۍ ژبې هم په ژباړه پیل وکړئ او د یوې ژبې پر ځای آن په څو ژبو ژباړې وکړئ او د فرصتونو نوې کړکۍ مو پر مخ راپرانیزئ. 

شپږم – د ژباړې لپاره یوازې په اصلي ژبه (هغه چې ژباړه ترې کوو) برلاسي اړینه نه ده؛ بلکې د ژباړې په هدف ژبه (هغه چې ژباړه ورته کوو) پوهېدل هم خورا زیات اړین دي. که تاسو یوازې په انګلیسي پوهېږئ، خو د پښتو له لیکنیزو قواعدو، ګرامر او متونو سره بلدتیا ونلرئ، هېڅکله به سمه او په تول برابره ژباړه ونکړای شئ. ژباړه له یوې ژبې بلې ته د کلماتو نه؛ بلکې د مفاهیمو اړول دي. په بله وینا، هر په انګلیسي ګړېدونکی/ غږېدونکی کس ژباړن نه دی. مثلا: د انګلیسي کورس د استادانو ښه انګلیسي زده وي، خو که ترې وپوښتئ چې دغه یوه پاڼه انګلیسي متن په کره پښتو یا دري راته وژباړه، ښايي ۹۰٪ یې دا کار ونکړای شي. له همدې کبله د یوې ژبې زده کړه او په یوه ژبه ژباړه کول دوه جدا مهارتونه دي. د ژباړې لپاره په لومړۍ ژبه سربېره، د دویمې ژبې په ټولو لیکنیزو اصولو او معیارونو پوهېدنه هم اړینه ده. مثلا: حتی د ژباړې په ډېرو لومړیو وختونو کې مو باید د پښتو پنځه یاګانې زده وي او د کارونې وړتیا یې ولرئ، د مفرد او جمع لپاره کارېدونکي نومځري (ضمیرونه)، فعلونه، قیدونه، صفتونه، زمانې او ډېر نورو لیکنیز اصول او ګرامري قواعد شته چې باید سر مو پرې خلاص وي او د کارونې په سم موقعیت یې وپوهېږئ. (د ژباړې عملي لارښود) او (د ژباړې تیوري) آثار چې پاس مې ذکر کړي، ستاسو دغې اړتیا ته ځواب ویلای شي او حداقل د پښتو متن لیکنې او عملي ژباړې له اصولو سره مو بلدوي. 

اووم – عمومي معلومات ولرئ. ژباړه تش د کلماتو تفسیر نه دی. ژباړه پراخې مطالعې، معلوماتو، غني اصطلاحاتو/ ټرمینالوژۍ، مسلکي او عامه پوهې (General Knowledge) او منتقدانه فکر ته اړتیا لري. ژباړه، که دومره آسانه وای، هر چا به کوله، ځکه ډېر خلک لیک لوست کولای شي، خو له یوې ژبې بلې ته متن ژباړل ورته د ستورو شمارل برېښي. له همدې کبله مې وړاندیز دی چې ډېره مطالعه وکړئ، د خدای د پراخو کایناتو د بېلابېلو پدیدو په اړه معلومات ترلاسه کړئ، د رسنیو، ادارې او مدیریت، اقتصاد، ښوونې او روزنې، رهبرۍ، قوانینو او حقوقي مسایلو، ادبیاتو، تاریخ، جغرافیې، کلتور، ژوند چاپېریال، سولې او امنیت او ډېرو نورو علومو او ښکارندو په هکله مطالعه وکړئ او معلومات حاصل کړئ. د ډېرو معلوماتو لرل او د تخصصي ټرمینالوژۍ (اصطلاحاتو) د زده کولو له نورو ګټو که راتېر شوو د ژباړې برخه کې دا دواړه درسره مرسته کوي چې د یوې اصطلاح یا لغت د کارونې لپاره دقیق او مناسب ځای وپېژنئ. مثلا: هېواد او دولت. دوې بېلې کلمې دي. موږ معمولا په ظاهري مانا دواړه یو د بل پر ځای کاروو. خو د حقوقي تخصصي ترمینالوژۍ له مخې (هېواد) هېڅکله د (دولت) پر ځای نه شو کارولای. ځکه (هېواد) یوه سیاسي اصطلاح او (دولت) یوه حقوقي اصطلاح ده. نو هره کلمه باید په خپل کانټیکسټ یا ځای کې وکاروو. د عملي ژباړې په اړه، ګڼ نور مطالب هم شته چې ځيرک ژباړونکی باید پرې پوه وي. هیله ده د لازیاتو معلوماتو لپاره نورو لیکنو او اړوندو تخصصي کتابونو ته مراجعه وکړئ.  

۱۴۰۰ کال د زمري ۵مه

کابل – افغانستان