پوهاند محمدبشیر دودیال

خداوند بزرګ را سپاسګزاریم، که جوانان کشور، محصلان رشته های فارمسی و طب و تمام مردم عزیز کشور را از یک اثر بسیار باارزش علمی بهرمند ساخت. اکنون متیقن شدیم که اګر بعضاً خبرهای ناخوشایند و جود دارد، اینک خبر های خوش و الهام بخش نیز موجود است که باید این چنین مژده ها را با افتخار و صدای رسا به هموطنان برسانیم.

اینک بعد از نشر کتاب ” ایکولوژي زونهای اقلیمی و پوشش ګیاهی کره زمین” کتاب خیلی باارزش  “ګیاهان طبی افغانستان ”  به همت وزحمات حوصله مندانه ی دانشمند توانمند کشور سربلند ما، جناب داکترمحمد داودرفیق پور تالیف و اقبال چاپ یافت. در تحریر این کتاب تیم موفق متشکل از میشل کویسګن، سیګمار برکلی، ر. فریسش، آی.سي. هدج زحمت کشیده اند. همچنان توجه وهمکاری علمی جناب پوهاند دوکتور محمد عثمان بابری فعلاً رېیس پوهنتون کابل، اقای کریمی و محترم فقیری در تکمیل کتاب شایان قدر است. این کتاب صرفاً نتیجه زحمات چند تن نبوده، بلکه یک پروژه ی پیچیده و چند مرحله ی ازمطالعات در مناطق ونقاط مختلف کشور عزیزما میباشد. صرف نظر از جنبه ی علمی و معلوماتی آن، ارزش دیګر آن درین  نهفته است که این کتاب مفید غنای فلورا وتنوع زیستی کشور ما را ثابت میسازد که اکثریت کشورهای جهان ازچنین مزایا محروم اند. وقتی جوانان این اثر را مطالعه مینمایند، برعلاوه آنکه با طبیعت، ایکوسیستم و نباتات باارزش طبی افغانستان آشنا میشوند، باعث سرافرازی و افتخار داشتن چنین کشور مملو از ګنجینه های قیمتی ایشان میګردند. بالیدن به داشته های کشور، در جوانان احساس حُب وطن را افزایش میدهد.

معرفی و مطالعه ی ګیاهان (نباتات) طبی افغانستان به تلاش و اشتراک چندین اداره، پوهنتون و موسسه بسر رسیده است، تمویل ومصرف آن از طرف اداره خدمات تبادله اکادمیکی آلمان(DAAD)صورت ګرفته است. کتاب دارای تصاویر رنګه وبسیار روشن بوده که ګوشه های بسیار زیبا ومناظر دل انګیز کشور ما را به تصویر کشیده که مثالهای آن در جهان کمتر است. از طرف دیګر، هر تصویر ګیاه مورد نظر رابه وجه احسن شناسایی مینماید، خصوصاً تصویرهای اعضای ګلی و تخم هرګیاه در شناخت آنها کمک مینماید. این کتاب باارزش دارای چهار بخش و هژده سرفصل میباشد. مهمترین و دلچسپ ترین موضوعات عبارتند از: معرفی فلورا و پوشش ګیاهی، دربخش اول مورفولوژی نباتات عالی ، در بخش  اختصاصی دوم نامګذاری علمی وسیستماتیک وفصل بعدی جمع آوری ومستند سازی را در بر میګیرد، که دشوارترین ولی ضروری ترین کاراست.  مطالعه ی فصل هفتم؛ یعنی استفاده طبی وکاربُرد ګیاهان طبی، جنبه عملی داشته، مطالعه ی آن برای خانواده ها و عطاریان بسیار دلچسپ خواهد بود، البته منظورم تنها استفاده عنعنوی و سنتی نبوده، بلکه مهمتر از آن اینکه میتوانیم با استفاده ازین معلومات در تهیه دُرګ بشکل عصری در فارمسی استفاده نماییم، توجه کادر جوان امور فارمسی را خاصتاً درین مورد جلب مینماید. درفصل بعدی مقایسه ی استفاده سنتی و مدرن نیز تشریح ګردیده است. خوبی استفاده ازنباتات طبی  درین است که اکثریت آنها دارای عوارض جانبی نیستند. بعد ازمطالعه فصلها، دریافتم که شاید موضوعات اجزای فعال در ګیاهان طبی و کاربُرد اعضای مختلف جالبترین ومورد ضرورت ترین بخش باشد، اما به ادامه موضوع برایم ثابت شد که هرعنوان و هر فصل کیفیت و مفیدیت خاص خودش را دارد. تشریحات مینابولیتها روشن میسازد که دربعضی ګیاهان تنها یک قسمت آنهانه، بلکه چنیدن قسمت شان موثربوده وبحیث درګ قابل استفاده اند، مانند ګل، برګ وساقه، یا ریشه وساقه و یا هم تمام نبات وغیره مثالها.  پروفیلها ورهنما برای ګیاهان طبی کشور دربخش جداګانه تشریح ګردیده وبخش آخری تشریح اصطلاحات بوتانیکی و فارمسی(هرکدام جداګانه)، فهرست رهنما و توضیح تکسانومیکی است، کتاب با معرفی نویسندګان به پایان میرسد. ازینکه توضیح اهمیت فصلها دریک مقاله مختصر ممکن نیست، ادعای خود را درین ګفتار زرین از فوکلور ګهربار مردم عزیزم پیشکش مینمایم:

ستا د ښایست ګلونه ډیر دي

ځولۍ می تنګه زه به کوم یو ټولومه

این اثر علمی در ۶۰۱ صفحه باقطع وصحافت نهایت عالی و زیبا به چاپ رسیده است. هر صفحه دارای دوستون بوده، سمت راست متن دری و سمت چپ به زبان انګلیسی است. اندازه فونت وسایز حروف بسیار ریز(کوچک) است.

متخصص ورزیده ومحقق پرتلاش، جناب رفیق پور قبلاً نیز دارای چندین تالیف میباشند. ایشان غرض اجرای تحقیقات درین زمینه به چندین کشور امریکایی، افریقایی، آسیایی و اروپایی سفرهای داشته اند، سایر اعضای تیم شان نیز دانشمندان نخبه دررشته ی خود اند. کشور آلمان از سالیان ۱۹۲۴م. به بعد؛ یعنی فقط سه سال بعد از استرداد استقلال کشور باافغانستان توامیتها و همکاریهای بی شایبه ومفید دارند، مثلاً در قسمت تدریس مکتب امانی، همکاری در بخش دواسازی وفارمسی، اعمار بندبرق، نساجی ها، توامیت با پوهنځی فارمسی، ساینس و اقتصاد و سایر موارد را نام برده میتوانیم.

در زمانیکه بحیث آمر انستیتیوت آریانا دایرة المعارف ایفای وظیفه مینمودم، کمبود و حتا نبود هرباریم ملی و معرفی فلورای کشور را احساس مینمودم، باوجودیکه دانشمندان  انستیتوت زراعت بخش علوم طبیعی اکادمی علوم بعضی پروژه ها را تکمیل نموده بودند، مثلاً پروژه ی مفید کشت زعفران در هرات و قلعه مسلم دارالامان شهر کابل که توسط سرمحقق بشیر افغان به پیش برده شد ویا پروژه کشت ګندم توسط جناب اریوبی وسایرین، ولی به هیچ صورت بسنده نبود. اینجانب چندین بار پیشنهاد تاسیس هرباریم برای اکادمی و پروژه ی سراسری فلورا را نمودم، ولی نسبت مشکلات موجود در کشور تا حال تحقق نیافته، اینک اکنون نه تنها این قلم، بلکه سایر هموطنان نیزمطمئین شدند که یک سرمایه وګنج قیمتی را دریافته ایم، تکمیل این اثر را به همه هموطنان، خصوصاً کادرهای مسلکی فارمسی وطب تبریک میګویم. فکر میکنم هنوز هم راه طولانی معرفی هرچه مکملتر فلورای کشور، مایکروکلایمتها، زونهای اقلیمی ، پرووفیل، تکمیل هرایباریم و ایکوسیستم غنی وdiversity در پیشروست.

لازم است از زحمات وعلاقمندی مسلکی جناب صدیقی نیز باید یاداوری کرد. به هیچ صورت خود را قابل بخشش نمیدانم تا از زحمات شادروان میرازی یاداوری ننمایم، که بالای تمام ما حق دارند. ایشان در دوران کار شان زحمات زیادی را متقبل شدند، ایکاش اکنون این کتاب/ این ګنیجینه را میدیدند.

در اخیر؛ ما منسوبین مراکز علمی افغانستان، ضمن آنکه موفقیتهای هرچه بیشتر جناب رفیق پور و تیم تحقیق را درین راستا و کارهای بعدی خواهانیم، از پروګرامDAADوهمکاریهای کشور آلمان تشکر مینمایم. امید چنین پروژها ادامیه یابند. اینک از همکاریها وتوامیتهای کشور آلمان با افغانستان صد سال در حال سپری شدن است این همکاریها و دوستی همچنان پاینده و ګسترده تر خواهد شد.                                   ۵/۵/۱۴۰۰