گردآوری و تنظیم: شمس حقجو
اقلیت های مذهبی ایزدی که قبل از فجایع داعشیان در جهان آنچنان شناخته نشده بودند پس از برده گیری و تجاوزات داعشیان بر سر زبانها افتادند.
در این نوشتار با استفاده از مراجع مختلف به شیوۀ اعتقادات، رسوم و عنعنات این اقلیت مذهبی می پردازم امیدوارم سهم کوچکی در راستای شناسایی شان برای هموطنان علاقمند تنوع مراسم دینی گرفته باشم.
ایزدی‌ها از اقلیت‌های مذهبی کرد هستند که به دلیل اعتقادات غیر متعارفی که دارند از سوی گروه های تندرو یهودی ، عیسوی و مسلمانان به ویژه جریان تکفیری و تروریستی داعش به شیطان پرستی متهم اند .
عناصر تکفیری و تروریستی داعش زمانی که بر مناطقی از عراق از جمله شهر موصل این کشور، به بهانه این که اقلیت کرد ایزدی شیطان پرست هستند، جنایات وحشیانه و غیرانسانی را مانند قتل عام صدها شهروند ایزدی عراق و به برده گرفتن زنان ایزدی می باشد اما آیا به راستی ایزدی ها کی ها اند و چه اعتقاداتی دارند؟
یزیدیان، ایزدی‌ها یا ایزدیان اقلیت مذهبی کردی هستند که در شمال عراق، سوریه، جنوب شرقی ترکیه و منطقه قفقاز زندگی کرده و به زبان کردی با گویش کرمانجی صحبت می کنند. ایزدی یک دین باستانی کردی است که از دوران پیش از اسلام در میان این قوم وجود داشته است و در آئین‌های باستانی چون مانوی و زرتشتی ریشه دارد.
ایزدیان در کردستان عراق، کردستان ترکیه، کردستان سوریه و قسمت کردنشین ارمنستان و اطراف تفلیس زندگی میکنند. البته تعدادی نیز به آلمان و برخی کشورهای دیگر مهاجرت کرده اند. روایت دیگری که در این زمینه وجود دارد این است که ایزدی منسوب به ایزد در زبان فارسی است که به معنی پروردگار و صاحب می‌آید، به همین دلیل واژه ایزدی به معنای خداپرست می‌آید.
پس از تسلط گروه تروریستی داعش بر مناطقی از عراق مصائب گسترده ای دامنگیر اقلیت ایزدی شد تا نام این گروه منزوی در اخبار و تحلیل‌ها ورد زبان ها شد. بیشتر بارگاه‌ها و اماکن مقدس این گروه در منطقه «لالش» شهر موصل یعنی در 430 کیلومتری شمال غرب بغداد قرار دارد.
زندگی پراکنده این گروه در مناطق مختلف سبب شده است تا ارائه آمار درست از جمعیت ایزدی دشوار باشد، اما آمار جمعیت این گروه از 70 هزار نفر تا 500 هزارتن برآورد شده است.
در معرفی و شناخت این گروه به برخی از باورهای غلط استناد شده است، مثلا مسلمانان افراطی این گروه را که در عراق به ایزیدی معروفند منتسب به یزید بن معاویه دومین خلیفه اموی (948 تا 983 میلادی) می‌دانند اما مطالعات تاریخی اخیر نشان می‌دهد این گروه هیچ ارتباطی با این خلیفه اموی ندارند چنانچه برخی نیز آنان را منتسب به شهر یزد در ایران می دانند و در مطالعات انجام شده مشخص شد که این باور نیز استنادات علمی دقیقی ندارد.
اما رهبران و اعضای اقلیت ایزدی چندان از این کلمه استفاده نمی‌کنند. آنان خود را «دواسین» می‌خوانند. دواسین مشتق از دیوسیس است، دیوسیس واژه ای است که از اعتقادات قدیم کلیسای شرق گرفته شده است زیرا بسیاری از اعتقادات این گروه به مسیحیت نزدیک است. آنان قرآن و انجیل را قبول دارند اما میراث فرهنگی آنان چندان میراث مکتوبی نیست بلکه بیشتر میراث‌های تاریخی آنان شفاهی است.
فقدان میراث مکتوب در فرقه ایزدی سبب شد تا اعتقادات واقعی آنان چندان روشن نباشد به همین دلیل در ارزیابی اعتقاداتشان اشتباهات و تحلیل‌های نادرستی به چشم میخورد که منسوب به زرتشتیان یا خورشیدپرستان بخشی از این تحلیل‌های نادرست است.
در مطالعات جدیدی که درباره ایزدی‌ها انجام شد، آمده با آن که عبادتگاه های این گروه با تصاویر خورشید مزین شده و قبرهای مرده گان شان به سمت شرق و خورشید قرار داده شده است، اما در واقع اعتقادات ایزدی آمیزه ای از اسلام و مسیحیت است.
لباس سنتی این گروه سفید رنگ است و کهنسالان ایزدی در مناطق «سنجار» در شمال غرب عراق هنوز هم از این لباس سنتی استفاده میکنند.
الهه اعظم ایزدی‌ها را (ئیزدان) مینامند. آنان این الهه را بسیار قدرتمند می‌دانند و معتقدند عبادت مستقیم این الهه ممکن نیست، ئیزدان از نگاه ایزدی‌ها خالق هستی است، اما نگاهبان هستی نیست. هفت روح مقدس از ئیزدان مشتق می‌شود که بزرگ‌ترین آن الهه طاووس است. آنان الهه طاووس را بازوی اجرایی خواسته‌های مقدس می پندارند.
طاووس در اعتقادات سنتی مسیحیان نشان جاودانگی است، زیرا گوشت طاووس فاسد نمی‌شود. از نگاه ایزدی‌ها الهه طاووس جلوه‌ای از ذات اله است و هرگز از این ذات فاصله نمی‌گیرد به همین دلیل برخی از تاریخ نویسان اعتقادات ایزدی را در زمره اعتقادات توحیدی قرار می‌دهند. آنان پنج بار در شبانه روز برای الهه طاووس به شیوۀ خود نماز بر پا میکنند.
اما باید گفت یکی از اعتقاداتی که سبب شده ایزدی‌ها شیطان پرست خوانده شوند این است که آنان الهه طاووس را شیطان نیز می‌خوانند. آنان معتقدند ارواح آنانی که مرده‌اند می تواند در قالب اجساد دیگر بروز کند. یکی از اعتقادات ایزدی‌ها این است که روح ایزدی نمی‌تواند تغییر یابد و تجدید شود به همین منظور ایزدی معتقد است به هیچ وجه نمی‌تواند پیرو دین و اعتقاد دیگری شود، زیرا این امر نیازمند تجدید و تغییر در روح فرد است به همین دلیل است که ایزدی‌ها با آنکه سال‌های متوالی در محل اسکان خود با مشکلات زیادی مواجه هستند هیچگاه از اعتقاداتشان دست بردار نگردیده اند.
بنابر روایات واژه ایزدی مشتق از کلمه «ایزد» یا «یزته» است که در پارسی باستان به معنای «دین خدایی» است. همچنین برخی پژوهش‌ها آورده‌اند که از واژه فارسی ایزد مشتق شده است که به معنی الهه یا رب النوع است. نام ایزدی، که ایزدی‌ها خود را به آن مینامند، به معنی پرستندگان خدا است.
عقاید ایزدی‌ها تلفیقی از مذاهب گوناگون است که در این منطقه رواج داشته اند. برای نمونه، آن‌ها مانند زرتشتیان و کلیمیان به قربانی و نذورات و مانند مسیحیان به غسل تعمید اعتقاد دارند. اعتقاد به تناسخ و سیر تکاملی روح از طریق زایش‌های پی‌در پی و دمیده شدن در کالبدهای پیاپی، یزیدیان را با مسالک شرقی پیوند می‌دهد. از سوی دیگر، یزیدیان مانند مسلمانان روزانه پنج بار به شیوه خود نماز می گزارند، اما قبله شان در چهار بار از این نمازهای پنج گانه، خورشید است و در نیم روز، مقبره شیخ عدی بن مسافر، صوفی عرب قرن ششم هجری که به باور مورخان، بنیانگذار کیش ایزدی خوانده شده، می باشد.
ایزدی‌ها دارای دو کتاب مقدس‌اند: نخست کتاب «جلوه» که در آن اصول اعتقادی آن‌ها تشریح شده است و در کتاب دیگری به نام «مصحف رش (کتاب سیاه)» مجموعه دعایه و سرودهای آن‌ها در ستایش بزرگانشان درج است.
ایزدی‌ها هم مثل بسیاری از پیروان ادیان باستانی اعتقاد دارند که «جهان و هرچه در او هست» از چهار عنصر اصلی یعنی «آب، باد، خاک و آتش» ترکیب یافته است. ایزدی‌ها مانند صوفیان در مراسم خود به ذکر و سماع می‌پردازند و پیروان این کیش، به طبقات پیر و شیخ و مرید تقسیم می‌شوند. البته برخی جوانان ایزدی صرف نظر از باورهای اجدادی خود مبنی بر دوری گزیدن از پیروان دیگر ادیان، وارد جنبش‌های چپ‌گرا در میان کردهای عراقی شدند و در صف پیشمرگان با رژیم صدام در آن زمان جنگیدند و خانواده‌های آنان نیز چون بسیاری دیگر از کردهای عراقی آماج حملات ارتش رژیم سرنگون شده بعث قرار گرفته بود.
پس از سرنگونی صدام و خروج امریکایی از این کشور، ایزدی‌ها برای نخستین‌بار در قانونگذاری و حکومت سهیم شده‌اند، و نمایندگانی در مجلس محلی منطقه کردستان عراق و همچنین پارلمان ملی این کشور دارند.
با این حال، نخستین ایزدی که قانون‌گذار شد، نه در عراق بود و نه در هیچ کجای دیگر در این منطقه؛ بلکه دختر جوانی بود در آلمان که از سوی حزب سوسیال دموکرات این کشور به پارلمان اروپا راه جُست.
فلک ناز اوجا سالها پیش در سن 22 سالگی نماینده پارلمان اروپا شد و اکنون دومین دوره قانونگذاری خود را در جمع قانونگذاران اتحادیه اروپا تجربه میکند.گزارش هایی وجود دارد که در آلمان سی‌هزار ایزدی زندگی میکنند که عمدتاً از پناهندگان کرد عراقی و ترکیه ای‌اند و بزرگ‌ترین جامعه ایزدی در خارج از قلمرو اجدادی شان را تشکیل داده اند.
اما چرا گروه تروریستی داعش که انواع مظالم را بر این گروه روا داشته اند ایزدی‌ها را شیطان پرست می دانند؟
یکی از عواملی که ایزدی‌ها شیطانر‌پرست خوانده شوند این است که آنان الهه طاووس را شیطان نیز می‌خوانند. موضوع دیگری که درباره اعتقادات و باورهای دینی ایزدیان مطرحر‌می‌شود، این است که شیطان دشمن اصلی بشریت نیست، بلکه مقربترین فرشته خداوند و نخستین آفریده اوست و ملک طاووس نام دارد، فرشته‌ای که خداوند تنها با این انگیزه به او فرمان داد به آدم سجده کند که او را بسنجد و هنگامی که او از سجده کردن سر باز زد، بر تقربش به درگاه الهی افزوده شد و خداوند اداره جهان را به او سپرد و یکی از دلایلی که ایزدی‌ها را به شیطان‌پرستی متهم میکنند، همین موضوع باشد.