شمس حقجو
ایجاد شبکه راه آهن در افغانستان به درازای بیشتر از صد سال تاریخ برمی‌گردد نخستین بار پروژه راه آهن توسط بریتانیای کبیر در دوران حاکمیت امیرعبدالرحمان خان، مطرح شد و قرار بود شبه قاره هند را از طریق افغانستان به حوزه آسیای میانه وصل شود تا قلمرو نفوذ سیاسی بریتانیا گسترش یابد و دسترسی این کشور به منابع سرشار آسیای میانه هموارتر شود. اما این پروژه به دلیل مخالفت شدید امیر عبدالرحمان خان عملی نشد که این مخالفت از بعد نگرانی‌های سیاسی و نظامی بود و به همین ترتیب نخستین پروژه راه آهن در تاریخ افغانستان به بن بست مواجه شد.
پس از آن شاه امان الله خان اولین کسی بود که گام‌های عملی را در راستای تطبیق پروژه‌های راه آهن برداشت که تاسیس خط آهن از دارالامان تا دهمزنگ و تداوم راه آهن ترکمنستان تا دو کیلومتر در داخل خاک افغانستان، تلاش‌های عملی شاه برای حمایت از پروژه‌های راه آهن و تقویت مناسبات ترانزیتی و تجارتی افغانستان با کشورهای منطقه بود که پس گذشت نزدیک به صد سال از حاکمیت شاه امان الله، پاره‌های باقی مانده از خط آهن دارالامان – دهمزنگ به عنوان بخشی از نوستالوژی توسعه، در موزیم ملی کشور نگهداری می گردد.
پس از شاه امان‌الله، در سال 1354 سردار داوودخان با کمپنی سوفریل فرانسه قرارداد مطالعه تخنیکی – اقتصادی ساخت راه آهن را امضا کرد. داوود خان که رویاهای بلند پروازانه برای تقویت زیرساخت‌های اقتصادی کشور داشت، قرار بود مسیر اصلی راه اهن (کابل – قندهار – هرات تا اسلام قلعه) و مسیرهای فرعی، کندهار – سپین بولدک و لشکرگاه تا سرحد ایران را بعد از انجام مطالعات تخنیکی – اقتصادی، تطبیق کند. اما تاریخ دوباره تکرار شد و شروع جنگ‌های خونین تمامی این برنامه‌ها را به بن بست کشاند.
اما پس از طالبان، توسعه زیرساخت‌های اقتصادی، خصوصا توسعه خط آهن، یکبار دیگر به مهم ترین اولویت توسعه برای کشور تبدیل شد.
در سال‌های پسین، به ویژه در دوران حکومت وحدت ملی، توسعه مناسبات تجارتی و ترانزیتی با کشورهای منطقه با استفاده از راه آهن مورد توجه جدی قرار گرفت .
با آن که از سالها بدینسو مسئلۀ تمدید خط آهن در نظر بوده است با آن هم افغانستان که محسور به خشکه می باشد سخت نیازمند خطوط راه آهن است و تا سال 2011 از نبود راه آهن رنج می برد.
گذار از بن بست های ذکر شده و یکبار دیگر فراهم شدن زمینه های عملی و به بهره برداری سپرده شدن سه راه آهن در کشور خواستم در این نوشتار روی نقش راه آهن در تجارت و ترانزیت چند حرف پراگنده داشته باشم.
اهمیت و موقعیت استراتژیک افغانستان در تمدید خط آهن و ترانزیت بالا برده و اتصال آن به کشورهای همسایه و سپس با هند، چین، روسیه و آب های آزاد و کشورهای جهان فراهم می شود که این کار در واقع می تواند کمک عمده به اقتصاد و زیربنای افغانستان نماید.
با بهره برداری راه آهن حیرتان_مزار شریف ، ترکمن باشی _ آقینه و شیرخان بندر ، ساخت خط آهن به طول (یکهزار و 148 کیلومتر که مسیر نوین ولایت های کندز ، بلخ، جوزجان، فاریاب، بادغیس و هرات می گذرد) از سال های گذشته روی دست گرفته شده و در صورت به بهره برداری سپرده شدن امکان دسترسی افغانستان به شبکه ی خط آهن آسیای میانه و اروپا را نیز سهل تر از حالا می گردد.
راه اندازی این خط آهن ولایت‌های مرکزی و شمالی را در مسیر ترقی و توسعه قرار می دهد و با توجه به گذر خط آهن نوین از بخش های شمالی افغانستان احتمال چالش های امنیتی از سوی گروه طالبان متصور است مگر با آن هم دولت افغانستان متعهد تآمین امنیت آن می باشد.
در بعد دیگر ساخت این كریدور از نظر رشد بخش های بین راه و پوشش شهرهای بین این مسیر نیز دارای اهمیت است و می تواند فرصتی برای صدور مواد معدنی معادن گسترده کشور باشد.
در کنار آن این هرگاه حجم تقاضای ترابری کشورهای عضو از مسیر متذکره به نحو قابل ملاحظه ای باشد افغانستان می تواند سالانه بین 200 الی 300 میلیون دالر حق ترانزیت نصیب شود که این امر موجب شده تا دولت افغانستان از این طرح پشتیبانی کامل نماید زیرا در آمد میانگین 200تا 300 میلیون دالر در سال می تواند نقش مهمی در رشد اقتصاد ملی کشور داشته باشد.