لیکوال:‌ محمد خالد وردک

د پاکستان خطرناکه لوبه: د بې‌ثباته کولو لپاره د ترهګرۍ کارول او د پاکستان احتمالي تجزیه

د هند او پاکستان ترمنځ اوږدمهاله شخړه، چې په پهلګام کې د وروستۍ ترهګریزې حملې له امله یې نوی تاوتریخوالی موندلی، د ځمکنیو اختلافونو، تاریخي دښمنیو او ستراتیژیکو تکتیکونو ژوره او پیچلې کیسه ده. د پهلګام ترهګریزې حملې په ځواب کې هند د پاکستان د بهاولپور، کوټلي او مظفرآباد په ښارونو هوايي بریدونه کړي. که څه هم ډیری وخت دا شخړه د جمو او کشمیر په لانجمنه سیمه کې متمرکزه وي، نږدې کتنه د پاکستان لخوا د ترهګرۍ د دولتي ملاتړ په څیر یو مهم او بې‌ثباته کوونکی عنصر څرګندوي، چې دا په نړیواله کچه منل شوی حقیقت دی. د پهلګام له تروریستي پېښې مخکې هم پاکستان د خپلو نیابتي ډلو له لارې په ۲۰۰۱ کې د هند پر پارلمان، په ۲۰۰۸ کې په ممبۍ او په ۲۰۱۶ کې په آړي کې د هند د پوځ پر مرکز بریدونه ترسره کړي دي.

د پاکستان لخوا د افراطي ډلو پالل او د مدرسو نه ناوړه استفاده

پاکستان د افراطي ډلو په روزلو او پاللو او په افغانستان کې د “ستراتیژیک عمق” د ترلاسه کولو په اوږدمهاله هڅه کې، د بنسټپالو ایډیالوژیو د خپرولو لپاره د مدرسو څخه کار اخیستی دی. په دې توګه، پاکستان نه یوازې له خپلو پولو باندې تاوتریخوالي ته لمن وهلې، بلکې د خپلې احتمالي تجزیې تخمونه یې هم کرلي دي. د دې کړنو ناوړه پایلې او راتلونکي اغیزې د سیمې لپاره یو خطرناک حالت رامینځته کوي، چیرې چې هغه پالیسۍ چې د نفوذ لپاره ټاکل شوې وې، برعکس پایلې یې ورکړې او د پاکستان اوسني څو اړخیز بحران ته یې لاره هواره کړې ده.

تاریخي ریښې: د پښتنو قبایلي او مذهبي احساساتو ناوړه استفاده په کشمیر کې

د دې شخړې پیل په ۱۹۴۷ کال کې د هند له ویش سره تړاو لري، چې کشمیر یې د دواړو هیوادونو ترمنځ لانجمنه سیمه پرېښوده. پاکستان د کشمیر د نیولو لپاره پښتانه قبایلي جنګیالي د “جهاد” په نوم وهڅول او دغه سیمې ته یې ننوتل. په دې لومړنۍ نیابتي جګړه کې د پښتنو له قومي او مذهبي احساساتو ناوړه ګټه پورته شوه، خو هند د دې برید په ځواب کې خپل پوځ کشمیر ته واستول او د پاکستان پلان یې شنډ کړ.

د نیابتي جګړې او ترهګرو ډلو څخه ګټه اخیستنه

 د کشمیر په نیولو کې له ناکامۍ وروسته، پاکستان دې پایلې ته ورسېد چې د معمول نظامي جګړې پر ځای باید نیابتي جګړې ته دوام ورکړي او د ترهګرو ډلو څخه ګټه واخلي. له همدې امله، د لشکر طیبه او جیش محمد په څیر افراطي ډلې، چې په پاکستان کې د حکومت تر سیوري لاندې په ازاده توګه فعالیت کوي، د دې هیواد د بهرنۍ پالیسۍ مهمې وسیلې ګرځېدلې او په هند کې یې ویجاړونکي بریدونه ترسره کړي دي. د پهلګام برید هم د پاکستان مېشته ترهګرو ډلو نښې لري، چې د هند تورونه نور هم پیاوړي کوي.

په افغانستان کې د پاکستان دوه مخې لوبه او د ستراتیژیک عمق ناکامې هڅې

 په ورته وخت کې، پاکستان له ډیرې مودې راهیسې په افغانستان کې د “ستراتیژیک عمق” د ترلاسه کولو پالیسي تعقیب کړې ده. د دې پالیسۍ موخه په افغانستان کې د پاکستان پلوه حکومت رامینځته کول وو، ترڅو د هند له احتمالي ګواښونو په وخت کې د شاتګ لپاره ځای ولري او افغانان او د افغانستان شتمني د هند په وړاندې د خپلو نیابتي جګړو لپاره وکاروي. دې موخې پاکستان په افغانستان کې د شوروي اتحاد پر ضد د مجاهدینو او وروسته د طالبانو ملاتړ ته وهڅول.

د مدرسو رول د افراطي ایډیالوژیو په خپرولو او د ترهګرو په ګمارلو کې

 په دې پروسه کې د مدرسو رول خورا مهم و. د پاکستان استخباراتي شبکې (آی ایس آی) تر نظارت لاندې شاوخوا ۴۰ زره مدرسې د افراطي ایډیالوژیو د خپرولو او د وسله والو ډلو د ګمارنې لپاره جوړې شوې وې، چې ډیری یې د پښتنو په سیمو کې فعالیت کاوه. دې مدرسو د بنسټپالنې لپاره حاصلخیزه زمینه برابره کړه او په پاکستان، افغانستان او هند کې د ترهګرۍ لامل شوې.

د اسلام څخه د سیاسي او ستراتیژیکو اهدافو لپاره ناوړه ګټه اخیستنه

 پاکستان د خپل تاسیس راهیسې د خپلو سیاسي او ستراتیژیکو اهدافو ته د رسیدو لپاره له اسلام څخه ناوړه ګټه پورته کړې ده. د پاکستان د دې تکتیکونو موخه د خپلو بهرنیو پالیسیو ترلاسه کول دي، لکه په هند کې د کشمیر موضوع ژوندۍ ساتل او په افغانستان کې د ستراتیژیک نفوذ ترلاسه کول. له دې لارې پاکستان هڅه کوي چې ځان د یو مهم سیمه ایز لوبغاړي په توګه مطرح کړي او پوځي بنسټ ته د پراخو بودیجو د تخصیص لپاره توجیه پیدا کړي او هم د امریکا او لودیز کرایی پوځ په توګه مالي‌ ګټې پورته کړی ځکه د پاکستان اقتصاد په نیابتی جګړو او نظامی بهرنیو مرستو ولاړ دی.

 د دې ستراتیژۍ ناوړه پایلې د پاکستان لپاره

 په حقیقت کې، دا ستراتیژي د پاکستان لپاره ډیره ګرانه تمامه شوې ده. په افغانستان کې د پاکستان د لاسوهنو له امله رامینځته شوې بې ثباتي اوس خپله د ډیورند کرښې په هغه خواوو کې پاکستان کنترول لاندې سیمې او امنیت ته لوی ګواښ ګرځېدلې ده. هغه افراطي ډلې چې یو وخت پاکستان د افغانستان لپاره کارولې، اوس د تحریک طالبان پاکستان په نوم د پاکستان دولت په وړاندې فعالیت کوي. بلخوا د بلوچستان ایالت کې د بلوچ بیلتون غوښتونکو غورځنګ د پاکستان امنیت نور هم کمزوری کړی دی. د پاکستان اقتصاد، چې په تیرو ۵۰ کلونو کې یې په نیابتي جګړو او د امریکا او لویدیځ په مرستو تکیه کړې وه، نن سبا ښه بازار نه لري.

راتلونکي ته کتنه او د پاکستان د تجزیې احتمالي ګواښونه

 راتلونکي ته په کتو سره، د پاکستان د اوسنیو پالیسیو دوام دغه هیواد ته لوی ګواښونه لري، چې د دې هیواد احتمالي تجزیه لا ډیره کوي. د پاکستان دننه قومي او سیمه ایز مخالفتونه، اقتصادي سقوط او د افراطیت د نفوذ پراخوالی هغه لاملونه دي چې کولی شي دا هیواد له سختو داخلي بحرانونو سره مخ کړي او د پاکستان حکومت د سقوط سره مخامخ کړي.

د نړیوالې ټولنې فشارونه او د پاکستان انزوا

 د پاکستان د دې تکتیکونو دوام د نړیوالې ټولنې پام هم ځانته اړولی دی، چې په زیاتیدونکي توګه د پاکستان پر وړاندې فشارونه زیاتوي. په نړیواله کچه د پاکستان د لا منزوي کیدو خطر شتون لري، چې دا کولی شي په پای کې د هیواد اقتصادي او سیاسي بحران ژوریدل لا ګړندي کړي.

پایله: د تجزیې واقعي ګواښ

 په پایله کې، د هند او پاکستان ترمنځ شخړه د کشمیر پر سر د ځمکنیو شخړو څخه ژوره ده. دا د پاکستان د ترهګرۍ د دولتي ملاتړ او په افغانستان کې د ستراتیژیک عمق د ترلاسه کولو او د هند کې بې ثباتی جوړول د ناکامې هڅې سره ژوره تړاو لري، چې افراطي ډلې او غیر منظمې مدرسې د خپلو ستراتیژیکو اهدافو د وسیلو په توګه کاروي. په داسې حال کې چې دا موخه پر هند فشار راوړل او د خپل لویدیځ اړخ (افغانستان) خوندي کول وو، دا خطرناکه لوبه په ډراماتیک ډول ناکامه شوې او پاکستان یې د بې ساري کورنی امنیتي ننګونو او اقتصادي ستونزو سره مخ کړی دی. د شخړې راتلونکی، او په حقیقت کې د یو متحد ملت په توګه د پاکستان راتلونکی، په دې پورې اړه لري چې ایا دا هیواد به دا خطرناکه ستراتیژي پریږدي، د خپلو تیرو کړنو ناوړه پایلې ومني او په خپلو پولو کې د افراطیت اصلي لاملونه حل کړي که نه. په دې کار کې ناکامي ممکن ثابته کړي چې هغه پالیسۍ چې د سیمه ایز نفوذ لپاره ډیزاین شوي وې، په پای کې د پاکستان د خورا زیان منونکي وخت په جریان کې د دې هیواد د تجزیې او پاشیدلو لامل شي.‌