جهاني صاحب ته په ډیر درناوي باید اووایم چې، ستا د “فتوا په باره کې مختصر بحث” تر عنوان لاندي لیکنې د ګټي په ځاې ډیر تاوان او اختلافات رازېږوي. تاسو د پښتو ادب زده کونکي یاستي اوتاسو ته نه باید چې، په مغلقو دیني علمې مسایلو کې چې ستاسو له مسلک سره سمون نخوري لاس وهنه وکړئ. تاسو په خپل وروستې لیکنه کې دی یو حدیث یادونه کړي تفصیل یې لاندي ولولي:
الحمد لله والصلاة والسلام على رسول الله وعلى آله وصحبه، أما بعد:

فهذا الحديث صحيح؛ فقد رواه مسلم في صحيحه من حديث جابر بن عبد الله رضي الله تعالى عنهما أن النبي صلى الله عليه وسلم قال: تركت فيكم ما لن تضلوا بعده إن اعتصمتم به؛ كتاب الله. ورواه الحاكم من حديث ابن عباس رضي الله تعالى عنهما عن النبي صلى الله عليه وسلم أنه قال: يا أيها الناس؛ إني قد تركت فيكم ما إن اعتصمتم به فلن تضلوا أبدا، كتاب الله، وسنة نبيه.
تاسو په لومړي حدیث استدلال کړي او دی خپلې خبري چې انکار له احادیثو دي استناد کوئ. حدیث په پوره ډول ولولي او بیا قضاوت وکړئ. په لومړي حدیث کې د قرآن یادونه سوئ، خو نبی ص موجود وو، او د رسول ص فعل او عمل د اصحابو لپاره حجت وو. نو د حدیث سیاق څخه واضح کیږي چې سنت په لومړي حدیث کې د رسول ص فعل، او عمل ته اشاره دئ. او که تاسو یوازې قرآن منئ نو مهرباني وکړئ اوقات د لمانځه ، احکام د لمانځه او رکعتونه د لمانځه او نصاب د زکات او داسې نور ډیر مسایل له قرآن څخه ثابت کړئ. الله ج که زر کاله نور عمر هم درکړي دا ته نسئ ثابتولي. د تاسو د معلوماتو لپاره مې دوهم حدیث چې د سنتو یادونه په کې سوئ درته لیکلئ. تاسو په اسلام کې د علماو تر منځ د اختلافي موضوعاتو څخه سر ټکوئ، خو نه پوهیږم چې شعوري او یا غیر شعوري دا کار ته تاسو هم ړستوڼۍ رانغښتي. بیا هم په ډیر حرمت او درناوي.

محترم پاچا! تاسو د جهاني صیب په لیکنه نیوکه کړیده ، ایا تاته یو ریښتوني مسلمان په توګه په اسلام کی ددغه رامینځ ته شوو مذهبونو او فریقو جوړول جایز ښکاري؟ جهاني صیب د قرانکریم شاریح خوږ نبي محمد (ص) یاد کړیدی ، او د دونیا په مخ داسی څوک ستا په نظر ته چی دقران تفسیر وکړي په غیر د پیغمبر نه. په اوس وخت کی هیوادونو خپل اساسی قوانین د مذاهبو په بنیاد تصویب کړیدي، ایا دا قران او حدیث سره مخالفت او ټکر ندي؟ یو مثال په افغانستان کی اساسی قانون د قهقه حنفی په اساس جږړ دی او ورسره په څنګ کی د شیعه مذهب لپاره څانته ماده تصویب ده. ایا د شیعه پیغمبر او قران جدا او د سني جدا دی؟ بل مثال په حرمینو شریفینو کی عبادات او زمونږ د هیواد عبادات یو د بل سره مخالف دي، ایا دحرمینو او زمونږ قرانی احکامو او احادیثو کی جدا جدا حکم دی؟
جهاني ویلی دي چی فران او پیغمبر چی څه وایی هغه وکړۍ، خو تاسو وایی چی عالمان څه وایی دا کول پکار دی . د ټولو عباداتو او احکامو شکل په قران کی دعامو مسلمانانو لپاره واضیح ندی، دټول قران عملی شکل د پغمبر وجود دی. د جهانی د لیکلو څخه بی څایه تفسیر به انصاف نه وي. امید دی چی زما په لیکنه مو تر یو حد قناعت حاصل شيږ مننه

د مذاهبو بحث ډیر اوږد تفصیل غواړئ. خو په لنډو ټکو کې به داسې اووایم چې، د علماو رح اجتهادونو هدف د تفرقه په نیت او اراده نه وو. دا اوسنیو جهالو اجتهاد ته د مذهب، فرقه او طریقه رنګ ورکړئ او خلک پرې خطا باسي. د مثال په ډول امام نعمان ابن ثابت معروف په امام ابو حنیفه رح وایې چې،دا زما رایه او نظر دي، سبا یې کیدي شي بدل کړم ، اذا صح الحدیث فهو مذهبی، که تاسو ته صحیح حدیث را ورسید نو هغه د ما مذهب دئ. اوس دا خبره په احنافو کې ړندو مقلدینو ته وکړه، سمدلاسه د کفر ټاپه درباندي لږوئ. د امام صاحب شاګردان حسن الشیباني او یوسف الاقاضی یو کتاب لیکلي او په هغه کې یې د امام صاحب خبره د احادیثو په رڼا کې رد کړئ. ډیر مسایل چې، امام صاحب حرام کړي وو، شاګردانو یې حلال کړئ او دلیل یې د رسول ص احادیث ښودلي. له دغو خبرو مې هدف دا وو، چې د فقهاو اجتهاد څخه مونږ د بیلتون او نفاق دوکان جوړ کړي او لږیا دي د دین په نامه د خلکو د خطا ایستلو بازار روان کړئ. دا کار په عجمو کې عام دئ. زه اصلآ مذهب نه منم، د ما لپاره حجت کتاب الله، سنت الرسول ص، قول الصحابة رضوان الله علیه اجمعین او قول اجماع علما اهل سنه والجماعه. له دې هغه خوا د هر چا قول چې له دغو نصوصو سره مغایرت ولري په دیوال یې ولم. روافضو او نورو ضلالو ګمراه فرقو خبره خو جلا دئ. هغوې له اسلام سره هیڅ تړاو نلرئ. د روافضو له کتابونو څخه په اصحاب الرسول ص پسې کنځا ، تکفیر ، سپکو سپوري اوباسه دی لوستلو لپاره څه نه پاتي کیږئ. جهاني صاحب پښتو ادبیاتو او کیدې شي تاریخ کې هم مطالعه ولرئ، خو په دین کې کیدې شي
مطالعه ولرئ خو د اسلامي مسایلو د تفسیر، جرح او تعدیل نه وړتیا لرئ او نه هم پرې پوهیږي. جهاني صاحب وایې چې، رسول ص فرمایلي چې، ما تاسو ته قرآن پریښی. که چیرته صدق موجود وي باید هغه نور احادیث چې، ترکتم آمرین کتاب الله و سنه یې هم باید یاد کړي وئ. بله دا چې، د رسول ص حدیث د بدعت په هکله د خپل میل لپاره قیچې کړئ. هغه حدیت کې داسې راغلي:
عن أبي نجيح العرباض بن سارية رضي الله عنه قال : وعظنا رسول الله صلى الله عليه وسلم موعظة وجلت منها القلوب ، وذرفت منها العيون ، فقلنا : يا رسول الله ، كأنها موعظة مودع فأوصنا ، قال : ( أوصيكم بتقوى الله ، والسمع والطاعة ، وإن تأمر عليكم عبد ؛ فإنه من يعش منكم فسيرى اختلافا كثيرا ، فعليكم بسنتي وسنة الخلفاء الراشدين المهديين ، عضوا عليها بالنواجذ ، وإياكم ومحدثات الأمور ، فإن كل بدعة ضلالة ) رواه أبو داود والترمذي وقال: حديث حسن صحيح.
د جهاني صاحب په لیکنه کې تاسې ماته پرته له بدعت د حدیث پاتې برخه په ګوته کړئ؟ ولې د حدیث ٩٠ فیصده برخه له پامه غورزول سوئ؟ د دغه حدیث لومړي برخي پرته حدیث ناقص دئ. دا او داسې نور مسایل وو، چې زه یې د کامنت لیکلو ته اړ ایستم. الله ج دی وکړي چې، تاسو د ما په هدف پوه او د ما لنډه تبصره د ړانده تقلید څخه د ژغورلو او هدایت وسیله وګرزئ