نوشته : غوث جانباز

به تاریخ ۴ جولای ۲۰۲۳ اجلاس دوره ای سران کشور های سازمان همکاری شانگهای به طور آنلاین برگزار گردید. پس از آنکه چین و پاکستان بنابر اختلافات شدید که با هند دارند نپذیرفتند که جهت اشتراک در اجلاس نوبتی شانگهای به دهلی جدید بروند، تصمیم مشترک بر آن گردید تا اجلاس به طور آنلاین برگزار،شود. خبر برگزاری اجلاس کنونی ( با این بزرگی) به طور آنلاین برای بسیاری ها اقدام غیر منتظره بود، مخصوصا که اجلاس اخیر سران شانگهای سال پار در سمرقند به شکل حضوری دایر گردیده بود. با اینهمه، میزبانی رسمی اجلاس را دولت هندوستان به عهده دارد.

یکی از عناصر مرکزی آجندای اجلاس کنونی شانگهای (تحت ریاست هند) کسب عضویت کامل ایران در این سازمان بود. ایران تا اکنون (مانند افغانستان قبل از طالبان) در مؤقف ناظر قرار داشت.

شمولیت ایران در صف اعضای شانگهای امکانات جدید را برای همکاری های همه جانبه باز نموده و همچنان جغرافیای تعملات سیاسی و مسوولیت سازمان را گسترش می بخشد. شانگهای همین اکنون ۲،۳ حصه اراضی ایروایشیا را در برگرفته و ۳،۵ میلیارد باشنده کره زمین در آن به سر می برد.

عده ای از سیاسیون و نظریه پردازان ایرانی و روسی بر آن باور اند که تغییر مؤقف ایران در شانگهای احتمالا بالای اوضاع افغانستان تأثیر معین خواهد داشت، گویا تهران در کنار تاجکستان، روسیه و دیگران از ایجاد پیشنهاد ایجاد به اصطلاح “کمر بند امنیتی” دور افغانستان حمایت خواهد نمود.

شانگهای، مانند ایجادگر اصلی خویش، یعنی چین مانند اژدها در حال گسترش متدرج بوده و با گذشت هر روز اهمیت خود را در مناسبات بین المللی افزایش می دهد. به قول منشی عمومی شانگهای زان مئین در فضای به تشنج گرایدن اوضاع جهانی، علاقمندی جامعه بین المللی به شانگهای کاهش نیافته، بلکه معکوسا افزایش یافته است.

دولت بیلاروس، کشور مهمی دیگریست در حوزه ایروایشیا که در حال حاضر در جمله ی ناضرین بوده و برای کسب عضویت کامل آمادگی می گیرد. در خبرنامه که از طرف سکرتریت این سازمان به نشر رسیده، قید گردیده که حداقل شش کشور دیگر برای به دست آوردن مؤقف ناظر و سه کشور برای کسب مؤقف “پارتنر برای گفتگو”صف بسته و درخواستی های شان را به سکرتریت مربوطه سپرده اند.

پس از ختم اجلاس دهلی، ریاست دوره ای شانگهای به حکومت قزاقستان واگذار می شود.

آگاهان مسایل آسیای مرکزی به آن باور اند که حین ریاست قزاقستان در سازمان شانگهای، اینکشور، کار بالای ایجاد مرکز امنیت معلوماتی در تشکیل “واحد منطقه ئی ضد تروریستی شانگهای” که از ابتکارات قزاقستان به شمار میرود، و در اجلاس سال ۲۰۱۹ ارایه شده، از سر گرفته خواهد شد. علاوه بر آن، قزاقستان تلاش خواهد کرد همکاری های شانگهای را با فارمت “اجلاس همکاری متقابل برای اعتماد سازی در آسیا” نیز وفق دهد. قزاقستان همین اکنون ریاست فارمت فوق را به دوش دارد.

در حال حاضر کشور های ذیل عضویت کامل را در سازمان شانگهای دارند :
چین، روسیه، قزاقستان، ازبیکستان، ایران، قرغزستان، پاکستان و تاجکستان.

در ملاقات ۴ جولای بر علاوه سران کشور های عضو شانگهای، مسوولین دو ارگان مهم این سازمان : سکرتریت سازمان و “واحد منطقه ئی ضد تروریستی”، نمایندگان سازمان کشور های جنوب شرق آسیا (آسیان)، کشور های مشترک المنافع، سازمان پیمان امنیت دسته جمعی، اتحادیه اقتصادی ایروایشیا، “اجلاس همکاری متقابل و اقدامات برای اعتماد سازی در آسیا” در اجلاس اشتراک خواهند نمود.

موضوع مرکزی اجلاس امسال ” حرکت در مسير یک شانگهای پر امن” Towards a Secoure SCO عنوان شده است.

سران شانگهای در سخنرانی های خویش حین تماس به اوضاع جاری در افغانستان به نکات آتی اشاره داشتند:

– ولادیمیر پوتین (روسیه) – تشنج اوضاع در افغانستان کاهش نمیابد.

– سی زین پین (چین) – چین آماده است در همکاری با همه شرکا، علیه تحریم های یک جانبه اقدام نماید.

– ابراهیم رئیسی (ایران) – برای تأمین صلح پایدار در افغانستان راه حل دیگری، به جز تشکیل حکومت فراگیر به اشتراک همه اقوام، احزاب سیاسی و جریان‌های مذهبی به نظر نمی رسد.

– شوکت میر ضیائیف (ازبیکستان) – متاسفانه افغانستان در حال حاضر در آجندای مناسبات بین المللی به جایگاه دوم سقوط نموده، حمایت بشر دوستانه از افغانها کاهش قابل ملاحظه یافته است. لازم است تا مشوره ها در فارمت قبلی “شانگهای – افغانستان ” از سر گرفته شود.

قزاقستان (قاسم جمارت توکایف) – حائز اهمیت است تا کمک ها به افغانها تحت ریاست سازمان ملل متحد دوام پیدا کند. در عین حال انتظار می رود تا به ابتکار جانب قزاقستان مبنی بر ایجاد “مرکز منطقه ئی سازمان ملل متحد در آلماتی* به منظور توسعه پایدار برای آسیای مرکزی و افغانستان” عطف توجه گردد.

ناریندرا مودی (هند) – اوضاع در افغانستان‌ بالای امنیت اعضای سازمان شانگهای اثر می‌گذارد. حائز اهمیت است که از اراضی افغانستان برای انتشار بی نظمی ها در کشور های همسایه یا تبلیغ ایدیالوژی افراطی استفاده صورت نگیرد.

صادر ژاپاروف (قرغیزستان) – ثبات در افغانستان یکی از اولویت ها برای تأمین امنیت منطقه است. بیشکیک (پایتخت قرغزستان) در تأمین آن ذینفع بوده و نباید مسایل مربوط به افغانستان از نظر دور نگهداشته شود.

امامعلی رحمان (تاجکستان) – حجم قاچاق مواد مخدر از افغانستان دینامیک تهدید آمیز اختیار نموده، و مبارزه با آن باید یکی از اهداف اساسی شانگهای باقی بماند.

شهباز شریف (پاکستان) – بخاطر آنکه از برهم خوردن اوضاع جلوگیری شده باشد، باید به طالبان کمک صورت گیرد تا بر بحران بشری و تروریزم فایق آید. تأمین صلح و ثبات در افغانستان کمک خواهد نمود تا ظرفیت اقتصادی اینکشور نه‌ تنها برای خود افغانستان، بلکه به اعضای سازمان شانگهای نیز ممد واقع گردد.

آنتونیو گوتیریش (سرمنشی سازمان ملل متحد) – از کشور های عضو سازمان شانگهای بخاطر کمک به افغانها، و اینکه آنها به یک افغانستان صلح آمیز، واحد، دارای حاکمیت ملی و مستقل در موجودیت یک حکومت فراگیر متعهد اند، استقبال و امتنان نمود.

در اعلامیه اجلاس اخیر سازمان همکاری شانگهای، منعقده دهلی جدید (به شکل آنلاین) مسایل افغانستان به شرح ذیل بازتاب یافته است :

– مهم ترین عامل تأمین امنیت و ثبات در حوزه شانگهای، حل و فصل هرچه زودتر اوضاع در افغانستان می باشد.

– افغانستان باید یک دولت مستقل، بی طرف، واحد، دیموکراتیک، پرامن، فارغ از تروریزم، جنگ و مواد مخدر گردد.

– فوق العاده مهم است که در افغانستان یک حاکمیت فراگیر، با اشتراک همه اقوام، مذاهب و گروه های سیاسی موجود در اینکشور ایجاد گردد.

– همسایگان افغانستان طی سالیان متمادی به مهاجرین افغان ابراز مهمان‌نوازی نموده و کمک های موثر مبذول داشته اند.

– در همین راستا حایز اهمیت است تا جامعه بین المللی مساعی و مساعدت فعال خود را برای برگشت با عزت، در فضای امن و پایدار مهاجرین افغان به وطن شان مبذول دارد.

– لازم است تا تلاش برای بذل کمک ها به افغان ها ادامه داشته باشد.

* قبلا پایتخت قزاقستان و اکنون دومین شهر مهم این کشور به شمار می رود.