مقتصد ستړی
د افغانستان په سیاسي ډګر کې له جنګسالارانو سره د جمهور رئیس غني له مخته تګ څخه انکار؛ د ښې حکومتولۍ اصولو ته د ټینګې ژمنې او د یوې سوله ییزې او ټول شموله ټولنې د هیلو څرګندونه ده.
دا ژمنتیا د یو پیاوړي او اغیزمن حکومت د جوړولو لپاره خورا مهمه ده، چې کولای شي د ټولو افغانانو اړتیاوې او هیلې پوره کړي. د جنګسالارانو په وړاندې په ودریدو سره، ولسمشر غني د یوه ټول شموله سیاسي نظام لپاره خپل لیدلوری بیان کړ او هم يې افغان ولس او نړیوالې ټولنې ته د مثبت پیغام په وړاندې کولو سره په واضح توګه وويل چې هغه د یوې داسې سیاسي منظرې په جوړولو تمرکز کوي چې د جنګسالارانو له نفوذ څخه پاکه وي او د شفافیت، حساب ورکونې او عدالت ځانګړنه ولري.
دا دریځ د جګړې او بې ثباتۍ له میراث څخه د وتلو لپاره د ولسمشر غني هوډ څرګندوي، چې په تیرو وختونو کې یې افغانستان ځپلی دی. د جنګسالارانو د ښکیلتیا په ردولو سره، د هغه موخه دا ده چې یو داسې چاپیریال رامینځته کړي چې وړ او ټولمنلي مشران په کې راڅرګند شي او د افغانستان خلکو ته د ریښتینې استازیتوب او پرمختګ فرصت وړاندې کړي.
په داسې حال کې چې په افغانستان کې وضعیت پېچلی او له ننګونو ډک دی، له جنګسالارانو څخه د هغه مطلق انکار، د یو سوله ییز او پرمختللي افغانستان لپاره د هیلو څرک بیانوي، چې هدف یې د یو باثباته او سوکاله ملت جوړول اوسي.
جمهور رئیس غني په خپله وینا کې د افغانستان د نیمګړي فصل تکمیل ته متوجه و او ددې هيواد د جغرافیې، فضا، اوبو، چاپېریال او طبیعي زیرمو په ګډون د هېواد د ارزښتناکو شتمنیو د ساتنې په اړتیا يې ټينګار وکړ، هغه وويل چې نه واکمن او نه هم بهرني هیوادونه او شرکتونه حق لري چې له مشروع واک پرته په پټو معاملو کې لاس ولري، د هيواد سرچینې غلا کړي او یا د افغانستان له زیرمو څخه ګټه پورته کړي.
د هغه په خبره د اسیا په متحرک زړه کې د افغانستان بدلول یو لوی هدف و چې موخه یې اقتصادي وده، د زیربناوو پراختیا او د سیمه ییز اتصال رامنځته کول وو. په هرصورت، د تالبانو بیا راپورته کیدو دا پلانونه ګډوډ کړي، بدلون یې نیمګړی پریښی او د هیواد د راتلونکي پرمختګ په اړه یې اندیښنې راپارولي دي.
لکه څرنګه چې د افغانستان جغرافیه، فضا، اوبه، چاپیریال او طبیعي زیرمې د افغانانو ارزښتناکه شتمنۍ دي. هيڅوک باید دا واک ونلري چې د افغانستان کانونه وپلوري او یا په پټو تړونونو کې ښکیل شي چې ملت یې له خپلو منابعو څخه د ترلاسه شویو ګټو او عوایدو څخه بې برخې کړي.
برسیره پردې، بهرني هیوادونه او شرکتونه باید د افغانستان حاکمیت ته درناوی وکړي او په غیرقانوني فعالیتونو کې له ښکیلتیا څخه ډډه وکړي چې د هیواد د زیرمو غلا یا غیرقانوني استخراج پکې شامل وي. د سرچینو په استخراج او کارولو کې د بهرنیو ادارو هر ډول ښکیلتیا باید د شفافو او حساب ورکوونکو تړونونو پراساس وي چې د افغانانو حقونه او ګټې ساتي.
د افغانستان د سرچینو ساتنه نه یوازې د اقتصادي پرمختګ لپاره بلکې د چاپیریال ساتنې او اوږدمهاله پایښت لپاره هم مهمه ده. د دغو منابعو سم مدیریت او اداره کول د افغان ولس د هوساینې او د یو باثباته او پر ځان بسیا ملت په رامنځته کولو کې مرسته کولای شي.
په افغانستان کې د کړکېچ د حل لپاره هراړخیزې تګلارې ته اړتیا ده. دا نړیوالې همکارۍ ته اړتیا لري چې د فوري بشري اندیښنو سره مبارزه وکړي، د ثبات او پراختیا لپاره اوږد مهاله ستراتیژي جوړه کړي او د افغانستان د ارزښتناکو شتمنیو ساتنه یقیني کړي.
همدارنګه دولسمشر په اختريز پيغام کې څرګنده شوې چې له واکمن سره د خبرو اترو لپاره باید ډیپلوماټیکې هڅې وشي، هغوی وهڅول شي چې د کړکېچ په ژوروالي پوه شي او د یوه داسې سوله ییز حل لپاره کار وکړي چې د هېواد سرچینې او ګټې پکې خوندي وي.
یعني نړیواله ټولنه باید له افغانستان سره په سیاسي او اقتصادي لحاظ پر خپلو ژمنو یو ځل بیا ټینګار وکړي، ترڅو د دغه هیواد د زیرمو د استخراج مخه ونیول شي او دوامداره وده تضمین کړي. روڼتیا، حساب ورکونه، او نړیوالو معیارونو ته غاړه ایښودل باید په نظر کې ونيول شي.
په ټوله کې د ولسمشر غني وینا د افغانستان په نیمګړي فصل او د هېواد د جغرافیې، فضا، اوبو، چاپیریال او طبیعي زیرمو د ساتنې پر اړتیا ټینګار کوي. دا د پټو معاملو غیر مشروعیت، د سرچینو غلا، او د واکمنو او بهرنیو ادارو لخوا استخراج ته په اشارې د دې شتمنیو ساتنه د افغانانو د هوساینې، د چاپیریال ساتنې او د هیواد د اوږدمهاله ثبات لپاره اړینه بولي چې دا په نړیوالې همکارۍ، ډیپلوماتیکو هڅو او د افغانستان د حاکمیت، روڼتیا، حساب ورکونې او ژمنتیا پرته ناممکن بلل شي.
په دې پیغام کې د خلکو د باور د ترلاسه کولو لپاره د مشروع نظام پر رامنځته کولو او د قانونیت پر تامین ټینګار شوی دی. دغه څرګندونې د هېواد د پياوړي بنسټ د جوړولو په برخه کې د يوه شفاف او حساب ورکوونکي حکومت پر ارزښت د جمهور رييس د درناوي څرګندونه کوي.
جمهور رئیس غني د یوه مشروع نظام د اړتیا په څرګندولو سره د ولسواکۍ، د قانون حاکمیت او حکومتوالۍ د اصولو د رعایت پر اهمیت اعتراف وکړ. یو مشروع سیسټم دا تضمینوي چې پریکړې د قانوني پروسې له لارې ترسره کیږي، بنسټونه د دوی ټاکل شوي رول کې فعالیت کوي، او د اتباعو حقونه او ګټې خوندي کیږي. په مشروعیت باندې دا ټینګار د ډیموکراتیکو ارزښتونو د ساتلو او د تصمیم نیولو په پروسو کې د خلکو د ونډې هڅولو ته ژمنتیا په ګوته کوي.
سربېره پر دې، د قانونیت د تامین په اړه د ولسمشر غني یادونه د فساد پر وړاندې مبارزه او د حساب ورکونې په وده باندې تمرکز کوي. د قانون حاکمیت ساتل د داسې چاپیریال رامینځته کولو لپاره خورا مهم دی، چې ټول افراد، پرته له دې چې د دوی موقف ته وکتل شي، باید د ورته قانوني چوکاټ تابع وي. قانونيت ته په لومړيتوب ورکولو سره، د ولسمشر غني موخه دا داسې چاپيريال رامنځته کول دي چې د فساد مخنیوی وشي، عدالت تامين شي او پر حکومت باور ټينګ شي.
د مشروع نظام د رامنځته کولو او د خلکو د باور د ترلاسه کولو لپاره د درېیمې لارې د اړتیا په اړه د ولسمشر غني څرګندونې د هېواد د ښېګڼې لپاره د نویو لارو چارو او حل لارو لټولو ته د هغه لېوالتیا په ګوته کوي. هغه د خپلو نظریاتو سره د دې لارې نقشې په جوړولو او بریالیتوب کې د ونډې اخیستنې لپاره د چمتووالي په څرګندولو سره، د افغانستان د راتلونکي په جوړولو کې په فعاله توګه د ګډون لپاره ژمنتیا څرګندوي.
د دریمې لارې مفکوره د دودیزو یا موجوده تګلارو څخه د وتلو او د نوښتګرو ستراتیژیو د لټون وړاندیز کوي، معنا دا چې اوسنۍ لارې چارې د مطلوبو پایلو د ترلاسه کولو لپاره کافي نه دي او باید په بدیلو لارو چارو فکر وشي.
په هرصورت، د خلکو د غوښتنو منل او مثبت ځواب ورکول د باور د رامنځته کولو او د ټول شمولیت د احساس د ودې لپاره خورا مهم دی. ولسمشر غني د خلکو هیلو او غوښتنو ته په پام سره د پالیسیو په جوړولو او د تصمیم نیولو په بهیر کې د خلکو د رایو د اهمیت په اړه واضح دريځ بیان کړ.
د دریمې لارې نقشې یادونه د مشروع نظام د رامنځته کولو او د خلکو د باور ترلاسه کولو لپاره د نویو تګلارو او نوښتونو د لټولو لپاره د هغه لیوالتیا څرګندوي. په داسې حال کې چې هغه وويل له واکمن پرته به مشروعیت ناممکن وي، خو د خلکو هیلو او غوښتنو ته د هغه ټولیز ځواب د عامه افکارو د اهمیت د پیژندلو څرګندونه کوي، ځکه چې دا د مشرانو لپاره مهمه ده چې د ثبات او د حکومت فعالیت تضمین کولو لپاره روښانه لارښوونې او نظريات وړاندې کړي.
په پايله کې د ولسمشر غني لپاره به دا مهمه وي چې په خپلو بیانونو کې وضاحت یقیني کړي او د هیواد د راتلونکي لپاره د هر اړخیزې نقشې د جوړولو لپاره د بېلابېلو اړخونو سره په رغنده خبرو اترو کې ښکیل شي.
څوک چې په فساد کې له سره تر پښو ډوب ؤه، په حکومت کې يې هر ډول غلا، فساد، ناجايزه، بې ځايه مقرريانې وې او هيواد کې يو ډول جمهوري انارشيزم خپور ؤه، هغه کس اوس څنګه کولای شي چې د افغانستان بحران ته د حل لاره ولټوي؟ د خدای روی ته وګورئ هوښيار خلک ياست له غني څخه نور صرف نظر وکړئ. ولا که مو پدې شخص شل کړه ځکه دۀ امتحان ورکړ. اکثريت د افغان ولس ورپسې ولاړ ؤ، زما پۀ شمول، خو محترم غني دا ملت مايوس کړ، د ملت او دولت تره منځ يې واټن کم نکړای شو او څو ماشومان خپله قبضه کې راووست او بالاخره سقوط ته لاره هواره شوه. دا ناچله سيکه نوره لاندې باندې مکوئ.