زبیر افغان

د جمعې او اختر لمنځونه خلکو ته د پيغام رسولو بهترین فرصتونه دي، د مسلمانانو زیاتره کسان یوه ځای ته را ټولېږي، نارې، پسپسکی او د توجو اړولو شیان نه وي؛ ویناوال په خلاص مټ خپله خبره تر ناستو کسانو رسولای شي.

خطبه عربي لفظ دی، د خاء په پېښ د بیان معنا ور کوي او د خاء په زیر ښځې ته د مرکې په معنا دی.(معجم اللغة العربیة المعاصره: ۱۶۴۳، لفظ خ طا ب ماده)

بیان د دې لپاره کېږي چې خلکو ته دنیوي یا دیني پيغام ورسول شي، د یوه هیواد چارواکي سټیج یا ټلویزیون ته د همدې لپاره راځي چې ملت ته خپل پيغام ورسوي، خطیب د همدې لپاره منبر ته پورته کېږي چې خلکو ته بیان وکړي، خلکو ته د پيغام په رسولو خپل دیني مسوولیت ادا کړي.

رسول الله صلی الله علیه وسلم د همدې لپاره خطبې ور کړې دي، د هغه ناست مخاطبین عرب وو؛ د رسول الله صلی الله علیه وسلم هم بله ژبه نه وه زده، له دې امله هغه په عربي بیان کاوه. رسول الله صلی الله علیه وسلم په یوه خطبه کې خپل ټول پيغامونو خلکو ته نه رسول، بلکې اسلام تدریج ته پام کړی دی، نو لنډه خطبه يې ویله، په حدیث کې د نبوي خطبو په اړه راغلي دي:

«إِنَّ طُولَ صَلَاةِ الرَّجُلِ، وَقِصَرَ خُطْبَتِهِ، مَئِنَّةٌ مِنْ فِقْهِهِ، فَأَطِيلُوا الصَّلَاةَ، وَاقْصُرُوا الْخُطْبَةَ» (مسلم، کتاب الجمعه، باب تخفیف الصلاة والخطبه، ح: 869)

ترجمه: د یو کس اوږد لمونځ او لنډه خطبه د هغه د پوهي نښه ده، نو لمونځ اوږد کړئ او خطبه لنډه کړئ.

زموږ په ټولنه کې ولې خطیبان یوځل په پښتو خبرې کوي او بیا په عربي خطبه وايي؟

دا نه یوازې د خطبې له ماهیت څخه ناخبري ښيي، بلکې د خطبې اساسي هدف په دې ورکېږي چې خلک پښتو بیان ته نه راځي، ځکه ډېر اوږد وي، کله چې عربي شروع شي خلک را پيل شي او لمونځ وکړي بېرته ځي، دلته خلک له ثوابه هم محروم شول، له بیانه هم محروم شول، د خطبې هدف هم له منځه ولاړ او خلک په دې اوږدو اوږدو بیانو ستړي شول او په دې سره زموږ خطیبانو تر ماهیت د شکل یوه برخه غوره کړه، په داسې حال کې چې د رسول الله صلی الله علیه وسلم خطبه به لنډه وه، د دوی خطبه اوږده ده، ځکه یوځل پښتو وايي بیا عربي، د پښتو بیان يې ډېر اوږد او خسته کوونکی وي، په دویم قدم کې هغه لمونځ اوږد ور کاوه، دوی لمونځ په انا اعطینا ور کوي، هغه به په روښانه ټکو خپله خبره تر خلکو رسوله، زموږ خطیبان عربي وايي خلک نه په پوهېږي.

دلته ګڼې تېروتنې کېږي، خلک په شکل پسې مښتي دي، خو ماهیت يې هېر کړی دی. خطبې اوږدې دي، خلک خسته کوي، د دوو خطبو له امله خلک پر وخت مسجد ته نه راځي، د عربي د خطبې مهال راځي چې په عربي دوی نه پوهېږي، نو پيغام هغوی ته نه رسېږي او په دې توګه هم د وختي راتګ له ثوابه محروم شول او هم له دې چې له بیانه به يې یو څه دیني زدکړه کوله، هغه هم پر ودرېده. یوه بله تېروتنه په عربي خطبه کې دا ده چې یو خطیب په خپل ټول ژوند کې یوه عربي خطبه وايي، هغه هم له کتابه وايي، نو رسول الله صلی الله علیه وسلم که خطبه په عربي ورکوله، نه يې له کتاب ویله او نه يې ټول ژوند یوه خطبه ویله، دوی دا په کوم ایت یا حدیث کې موندلي دي؟

که په رښتیا د نبوي خطبې تابعداري کوي، نو هرې جمعې ته دې نوې عربي خطبه تیاروي، لنډه به يې وایي، د خطبې مهال به یو لرګی هم په لاس کې نیسي، په پښتو به خطبه نه وایي، خطبه يې باید تر لمانځه اوږده نه وي او له کتابه دې نه وایي؛ بلکې له خپل حافظې دې ووایي. دا نبوي خطبې شکل دی.

که غواړي چې هدف پسې ولاړ شي، تر شکل ماهیت مهم وګڼي، لکه د سرسايې په اړه چې يې همدا تګلاره غوره کړې ده؛ نو بیا خطبه په پښتو، دري، اردو یا بله ژبه چې د دوی مخاطبین په پوهېږي، ووایي، خطبې ته دې تیاري وکړي چې خبرې يې لنډې، واضحې، پيغام رسونکې او پر خلکو نه بوجېدونکې وي، عربي خطبه نه قران کریم جبري کړې ده او نه حدیثو، عربي دې پرېږدي او ځای يې پښتو یا د بلې ژبې بیان نیسي، خلکو ته دې د هغوی په ژبه خبرې وشي چې هم ثواب شي هم خورما. خلک به دین زده کړي، وختي به راشي، وخت به يې نه ضایع کېږي، خسته کېږي به نه او دوی به خپل مسوولیت ادا کړي، پيغام به ډېرو کسانو ته ورسوي او په عملي توګه به خلکو ته درس ور کړي چې شریعت کې تر شکل ماهیت مهم دی.

۲۰۲۲/۲/۲۶