اسداباد، کونړ 

د اختر له لومړۍ ورځې څخه ویښ افغانان، ادبي او فرهنګي، سیاسي او مبارز وګړي چې د کوم ستر مبارز، ادبي، فرهنګي او سیاسي شخصیت انځورونه او شعري ټوټې په ټولنیزو رسنیو کې لر او بر کوي، هغه شخصیت دی ارواښاد سلیمان لایق. 

نوموړی یو نامتو شخصیت، پیاوړی شاعراو ادیب، مطرح څیړونکی او لیکوال دی چې په پښتو او دري ژبې یې ډیر آثار لیکلي او چاپ شوې هم دي، د افغانستان او بیا د نړۍ په کچه یې څو مهمې ادبي جایزې هم اخیستې دي. 

راځئ چې تاسې ته د هغه د ژوند په اړه یو څه انځور کړم، تر څو تاسې هم دا ملي شخصیت وپیژنئ. 

ارواښاد سلیمان لایق په دولسم اکتوبر 1930 کال د پکتیکا ولایت، شرنې ښار، په ایمني خیلو کلې کې نړۍ ته سترګې پرانیستې، د 2019 کال د سپټمبر په پنځمه د یو ځانمرګي برید په ترڅ کې چې طالبانو یې پړه په غاړه اخیستې وه، چې لس وګړي په کې په شهادت رسیږي او تر څولیښتو ټپي کیږي، چې یو په هغه ټپیانو کې ښاغلی سلیمان لایق هم وي، نوموړی د درملنۍ لپاره جرمني هیواد ته واستول شي، او تر اوږدې درملنې وروسته د لوی اختر په لومړۍ ورځ، چې د جمعې مبارکه ورځ راځي، خپل روح رب ته سپاري، او د نوي کلونو په عمر په حق رسیږي.  

سلیمان لایق په خپل ژوند کې ډیر دردونه او ربړونه ګاللي دي، وهل، ټکول ، بندي کیدل، د هیواد نه بهر ته کډه او د تیرو څو لسیزو اوختون سختې تنګې، د دې ټولو ترخو سره سره هغه خپل سر او خپلواک سوچ او یاغي فکر هیڅ یو ستمګر او ښکیلاکګر ته ټیټ نه کړي، او په پوره حوصله یې بیا د زړه درد، یاغیتوب، د دښمن کرکه او د هیواد مینه په خپلو شعرونو کې په پوره نرۍ ښکاره کړې ده. 

لومړنۍ زده کړې یې د کابل په حبیبیه لیسه کې او وروسته بیا په 1963 کې د کابل پوهنتون د ادبیاتو پوهنځي څخه فارغ شوی دی. 

د اوښتون په پیر کې یې د کوزې پښتونخوا د پښتنو ولسي ګوند مشر خان عبدالولي خان کره پناه یوړه، چې په دې موده کې خان د پاکستاني حکومت نه د هغه د سرساتنې او هغه ته د پناه ورکولو غوښتنه وکړه، او پاکستاني حکومت هم په مشروط ډول د خان خبره ومنله، خو لایق صیب بیا په دغه موده کې د هیڅ رنګه سیاست، خوځښت او وُلسي ویښتیا اجازه نه درلوده، ځکه چې هغه د افغانستان په کمیونستي پېر کې د پرچم ګوند غړیتوب درلود، او د اقوامو او قبایلو چارو وزیر پاتې شوی و، وروسته له هغې چې امریکا د پاکستاني استخباراتو او د سعودي په مشرۍ عربو د ارواښاد شهید نجیب الله حکومت  له منځه یوړ، افغانستان د مجاهدینو لاس ته ورغې او کورنۍ جګړه پیل شوه. سلیمان لایق عبدالولي خان سره په حجره کې نیژدی یونیم کال تیروي، تر هغې چې اروپا ته پناه واخلي، خو په دغه موده کې لایق صیب یو ډیر زړه دردونکې قصیده لیکي، دا نو هغه وخت دی چې افغاني دولت ، اردو او ملت ډوبیږي، او هر څه د پنجاب په ولکه کې راځي، او هیواد د ملا او مجاهد د فتوا او جهاد قرباني کیږي. د دې قصیدې نوم دی: باتور ملت . د یادې قصیدې یوه ټوټه ښاغلي جاوید امرخيل هم په ډیر مهارت سره زمزمه کړې ده. 

دا زمونږ د سترگو وړاندې «غني» گوره څه تیریږي؟

یو باتور ملت غر قیږي، یو مضبوط وطن نړیږي

یــــوه دنـیا د بــرم بــذل، یــــوه دنـــیا د مـــیـړنــیــو

دغـروب په لـوري درومي، د تاریخ له پاڼو لویږي

پاس دستورو راڼه څاڅکي، راته ښکاري اوښکې اوښکې

د آسـمان په شــنو غومـبرو، لارې لارې را بـهیږي

سر چې ږدمه پـه سـر ویږدي، هـیبتناک غـږونـه اورم

ته وا ځـمکه په منځ دوه شـوه، افغاني وطن ډوبیږي

د ارواښاد یوه بله شعري ټوټه هم ډیره د احساس او درد نه ډکه ده، چې دا هم زما خوښیږي، دا هم ښاغلي جاوید امرخيل په ډیر ښکلي انداز سره زمزمه کړې ده: 

څوک په خپل وطن کې د پردیو غلامان شو

څوک د لمر په جنګ کې په تیارو پسې روان شو

څوک د قام او ژبې د تبعیض قهرمانان شو

چا ږیره اوږده کړه د جنت ټیکداران شو

سرې وینې بهیږي د افغان له ټپي تنه 

پاڅیږه وطنه ! پاڅیږه وطنه! 

ارواښاد سلیمان لایق په یو شعر کې د پښتنو ویښتیا خپل آرمان بولي، او د دې ارمان پوره کیدل د هغه په شعر کې داسې انځور شوي.

سوځي مې هډونه، يو علاج  زما د دردو وکه
يو ښکلى تعبير، زما د سرکشو ارمانو وکه
زما له فريادو سره ملگرى که نغمه خپله
ويښ که دغه قوم يو تدبير د پښتنو وکه
دې جامدو غرو ته حرکت ورکه، قوت ورکه
زموږ سره ملگرى شه، ملاتړ د زلزلو وکه

د ارواښاد سلیمان لایق چاپي آثار، چې په پښتو او دري ژبو کې یې لیکلي دي: 

چونغر – شعري جونگ 

کيږدۍ – شعري جونگ 

يادونه او درمندونه 

بادبان – شعري جونگ (دري) 

قصې او افسانې – شعري جونگ (پښتو) 

د اباسين سپېدې – (پښتو) 

شپيلۍ (پښتو) 

د پښتو لنډيو يو تحليلي رساله – (پښتو) 

سمت روشن جاده ها – شعري جونگ (دري) 

ساحل – شعري جونگ (پښتو) 

سپرغکې – شعري جونگ (پښتو) 

تمه ده چې د سلیمان لایق جنازه وروسته د جرمني هیواد د میشتو افغانانو او پښتنو ادبي، فرهنګي او سیاسي شخصیتونو د یو لړ خدای په آماني مراسمو څخه وروسته خپل پلرني ټاټوبي ته راوړل شي، او په کابل کې به هم د افغان مخورو، علمي، فرهنګي او سیاسي شخصیتونو لخوا د خدای په آماني مراسمو څخه وروسته خاورو ته وسپارل شي. 

روح دې ښاد، او یاد دې تل ژوندی وی.