سرچینه: Just Security
د ملګروملتونو د امنیت شورا د افغانستان د پرېکړهلیکونو د مسودې د چمتو کولو پر سر یوه مبهمه ډيپلوماټیکه شخړه اوس د امریکا او چین ترمنځ په نړیوال سازمان کې په یوه لوی جنجال بدله شوې. دا بحث، چې له ۲۰۲۴ کال راهیسې روان و، په وروستیو اوونیو کې د ټرمپ ادارې له واک ته رسېدو سره زیات شوی، یوازې له طالبانو سره د ملګرو ملتونو د تعامل پر څرنګوالي اغېز نه لري، بلکې دا به د امنیت شورا د یوه مخکښ ځواک په توګه د چین د دریځ څرنګوالی هم وښيي.
د ټرمپ ادارې تر دې مخکې د پاریس له اقلیم تړون او د روغتیا له نړیوال سازمان څخه د وتلو له امله د جنجالونو په رامنځته کولو کې د نړیوالو پام ځان ته اړولی، خو دا شخړه کېدای شي د څو اړخیز امنیت (multilateral security) په اړه د امریکا او چین ترمنځ د لا زیاتو ترینګلتیاوو نښه وي.
د دې بحث اساسي ټکی دا دی چې د امنیت شورا قلموال (penholder) رول د افغانستان په تړاو چا ته وسپارل شي. د ملګروملتونو په اصطلاح کې، قلملرونکي هغه غړي دي چې د پرېکړهلیکونو د مسودې چمتو کول، د مذاکرو د لومړنیو نسخو وړاندې کول، او د اړوندو موضوعاتو مشري پر غاړه لري. هغه هېواد چې د یوې ځانګړې قضیې “قلم لري” کولای شي د سولې د ماموریتونو یا بندیزونو د پلي کولو د څرنګوالي شرایط وټاکي.
د امنیت شورا درې لوېدیځ دایمي غړي (امریکا، فرانسه، او بریتانیا – P3)عموماً دا امتیاز لرلی دی. د ۲۰۲۴ کال د امنیت شورا د ۲۴ ځانګړو قضیو له ډلې، امریکا د ۶، فرانسې د ۷، او بریتانیا د ۶ پرېکړهلیکونو د قلملرونکي رول درلود، که څه هم دوی په ځینو مواردو کې دا دنده له منتخبو غړو سره شریکه کړې وه. روسیه د منځنۍ آسیا د اړوندو مسلو مشري لري او له امریکا سره یوځای د جولان په لوړو کې د ملګرو ملتونو د سولهساتي ماموریت مشري کوي.
منتخب غړي له ډېرې مودې راهیسې شکایت کوي چې دایمي غړيو د دې نفوذ سرچینه انحصار کړې ده.
تر اوسه چین د نورو دایمي غړو خلاف دریځ خپل کړی. که څه هم چې دې هېواد په ۲۰۱۰مه لسیزه کې له امریکا سره د شمالي کوریا په اړه د ځینو پرېکړهلیکونو مسوده شریکه چمتو کړې وه، خو د امنیت شورا په هېڅ ځانګړي قضیه کې یې “قلم” نه دی اخیستی. یوازې څو کاله مخکې یې د سولهساتو ځواکونو د امنیت په اړه د یوه عمومي (thematic) پرېکړهلیک مسوده چمتو کړې و.ه
کارپوهان له ډېرې مودې دا پوښتنه کوي چې بیجینګ به کله په ملګروملتو کې د یوه پرېکړهلیک “قلم” واخلي.
د چین د ملګرو ملتونو د ډيپلوماسۍ بدلون
د دې پوښتنې ځواب تېر مني راڅرګند شو، کله چې چین څرګنده کړه چې غواړي د افغانستان د قضیې لپاره د امنیت شورا “قلملرونکی” شي. دا یو مهم اقدام و، نه یوازې د دې لپاره چې دا د چین په ډيپلوماسۍ کې یو بدلون و، بلکې په دې خاطر چې د افغانستان قضیه له هغو نادرو مسایلو څخه ده چې معمولاً منتخبو غړيو یې د قلملرونکي رول لرلی.
په ۲۰۲۴ کې، جاپان دا رول ترسره کړ (چې په ۲۰۲۳ کې یې دا دنده له متحده عربي اماراتو سره شریکه درلوده). د جاپان د دوه کلن غړیتوب تر پای ته رسېدو وروسته، یو شمېر منتخبو غړو هڅه وکړه چې دا رول ترلاسه کړي، چې پاکستان او جنوبي کوریا یې تر ټولو جدي غوښتونکي وو.
چین د تمې خلاف د دې رول لپاره خپله علاقه ښکاره کړه، سره له دې چې اشاره یې وکړه چې چمتو دی دا دنده له یوه بل قلملرونکي سره په شریکه ترسره کړي.
بیجینګ څو دلایل لري چې افغانستان او د ملګرو ملتونو د افغانستان مرستندوی ماموریت (UNAMA) ته پاملرنه وکړي. د دې ماموریت دنده دا ده چې له طالبانو سره د بشري حقونو، بشري مرستو، او نورو موضوعاتو په اړه تعامل وکړي، چې له ۲۰۲۱ راهیسې د کابل له سقوط وروسته یو سخت ماموریت ګڼل کېږي.
بیجینګ په افغانستان کې دوې مسلې په پام کې لري:
- د ترهګرو د پټنځای په توګه د افغانستان احتمالي خطر
- د افغانستان د معدني سرچینو اقتصادي ارزښت
د ۲۰۲۲ په مارچ کې، کله چې د امنیت شورا د یوناما د راتلونکې په اړه بحث کاوه، په داسې حال کې چې د اوکراین د جګړې پر سر د لوېدیځ او روسیې ترمنځ جنجالي بحثونه روان وو، چینایي ډيپلوماټانو خپلو روسي سیالانو ته په پټه وویل چې دواړه موضوعات سره ونه تړي او د افغانستان پر سر د ویټو کارولو هڅه ونه کړي. له هماغه وخته، بیجینګ له طالبانو سره یو تدریجي ډيپلوماټیک تعامل پيل کړی، او تېر کال یې د طالبانو له لوري استول شوی سفیر ومانه.
چین کولی شي د قلملرونکي دنده وکاروي څو د طالبانو د نړیوال مشروعیت موندلو هڅې پیاوړې کړي – داسې یو احتمال چې ګڼ افغان کډوال او د بشري حقونو ډلې یې سخت مخالف دي، په ځانګړي ډول د ښځو او نجونو پر ضد د طالبانو د سیاستونو له امله.
د چین دریځ
چینایي ډيپلوماټانو په ښکاره ویلي چې دوی غواړي دا رول واخلي، خو د شورا نورو غړو ته یې ډاډ ورکړی چې دا به په مسوولانه ډول ترسره کړي. چین ویلي چې چمتو دی د دې قضیې پر سر له پاکستان، جنوبي کوریا، یا دواړو سره کار وکړي.
بیجینګ همداراز روښانه کړې چې د یړناما په ماموریت کې لوی بدلون نه غواړي، چې ټاکل شوې ده د مارچ میاشتې په نیمایي کې تمدید شي.
د امنیت شورا ډېری غړي فکر کوي چې د چین او جنوبي کوریا ترمنځ شراکت به (چیرې چې سیول به د لوېدیځ ضد موازنه رامنځته کړي) یو مناسب حل وي. خو پاکستان ټینګار کوي چې د افغانستان د نژدېوالي او امنیتي اندېښنو له امله، دا رول باید دوی ته وسپارل شي.
د امریکا دریځ
امریکا، هم د بایډن د ادارې او هم د ټرمپ د ادارې تر مشرۍ لاندې، د چین د دې هڅې کلک مخالفت کړی. دا مخالفت غیرمترقبه نه دی، ځکه چې په واشنګټن کې دواړه ګوندونه د ملګروملتونو دننه د چین د نفوذ محدودول ضروري ګڼي.
امنیت شورا معمولاً د قلملرونکو د ټاکلو پر سر د اجماع له مخې توافق ته رسېږي، خو دا ځل د رخصتیو په موسم کې د افغانستان پر سر بحثونه بېپایلې پاتې شول. چینایي چارواکي د دې جنجال پر دوام سخت خوابدي شول، او آن یې ګواښ وکړ چې د امریکا له اجازې پرته به د افغانستان د موضوع پر سر د پرېکړهلیک مسوده جوړه کړي.
وروستی پرمختګ
دا شخړه په تېرو دوو اوونیو کې لا شدیده شوې، وروسته له هغې چې چین او پاکستان د یوناما د ماموریت د یو کال تمدید لپاره د پرېکړهلیک یوه مسوده وړاندې کړه.
په مقابل کې، امریکا او جنوبي کوریا خپله بدیله مسوده وړاندې کړه.
د دواړو مسودو ترمنځ لوی توپیر نشته:
- د چین او پاکستان مسودهله لویو بدلونونو پرته یوناما ته د پخوا په څېر د فعالیت اجازه ورکوي.
- د امریکا او جنوبي کوریا په مسوده کې د ښځو حقونه او بشري حقونه اضافه شوي، خو د ماموریت په اساسي چوکاټ کې کوم لوی بدلون نه راولي.
د دې اختلافونو د دوام له امله، امنیت شورا لا هم د نورو موضوعاتو لپاره د قلملرونکو د ټاکلو توان نه لري، او د بندیزونو د اړوندو کمېټو د مشرتابه پر سر هم پیچلې بحثونه روان دي.
سره سیال پرېکړهلیکونه
روښانه ده چې مسئله د یوناما د ماموریت د محتوا نه، بلکې د دې د کنټرول پر سر ده. د امنیت شورا، چې دا میاشت یې چین مشري کوي، د فبرورۍ پر ۱۰مه د دواړو سیالو پرېکړهلیکونو په اړه تړلي مشورتي بحثونه وکړل، خو ونهتوانېده چې د هغو له منځه یوې مسودې ته لومړیتوب ورکړي.
ډيپلوماټان وايي چې دوی به اوس هڅه وکړي چې دواړه مسودې سره یو کړي، خو د قلم د نیولو لپاره د سیالانو له ډلې څخه هېڅوک د شاتګ نیت نه لري.
یو احتمالي حل دا کېدای شي چې د امنیت شورا د مارچ میاشتې مشر، ډنمارک، د UNAMA د ماموریت د تمدید لپاره یو بېطرفه متن وړاندې کړي، چې ښایي هماغه پخوانی چوکاټ وساتي.
خو دا اقدام به د دې مسئلې بنسټیز حل نه وي، چې د افغانستان اړوند راتلونکي پرېکړهلیکونه به د شورا کوم غړي وړاندې کوي.
د یوناما د راتلونکي پر سر سیاسي سیالي
که هر ډول ډيپلوماټیک حل وموندل شي، دا شخړه د اصلي موضوع یعنې د ملګرو ملتونو او افغانستان ترمنځ د ښې اړیکې څرنګوالی تر سیوري لاندې راولي.
طالبان، چې له نړیوالو ډيپلوماټیکو سازمانونو څخه د خپل اوږدمهاله جلاوالي څخه ستړي ښکاري، پر یوناما ورځ تر بلې زیات شکمن کېږي.
جاپان او متحده عربي اماراتو د ۲۰۲۳ په اوږدو کې د افغانستان د قضیې د قلملرونکو په توګه، هڅه وکړه چې له کابل سره د اړیکو د ښه کولو پر سر بحثونه تنظیم کړي، خو تر اوسه په دې برخه کې ډېر پرمختګ نه دی شوی.
دا اوسنی جنجال هم د دې ستونزې له حل سره هېڅ مرسته نه شي کولای.
د نړیوالو د همکارۍ اړتیا
تر اوسه، نړیوال قدرتونه د افغانستان پر موضوعاتو د ګډو امنیتي ګټو له امله له یو بل سره همکار پاتې شوي.
دوی غواړي:
- د ترهګرۍ مخنیوی
- د غیرقانوني مهاجرت کنټرول
- د سیمې ثبات ساتل
سږ کال لا ډېرې همغږۍ ته اړتیا ده، ځکه چې امریکا او نور مرسته کوونکي هېوادونه د بشري مرستو بودیجې کموي.
که مرستندوی هېوادونه په ګډه کومه لاره پیدا نه کړي، نو افغانستان به له لوږې او ناورین سره مخامخ شي.
دا وضعیت داسې قلملرونکو ته اړتیا لري چې وکولای شي د امنیت شورا غړي د یوه ګډ دریځ پر محور راټول وساتي.
د چین او امریکا ترمنځ احتمالي شخړه
که موضوع ته په پراخه کچه وکتل شي، دا بحث د چین او امریکا ترمنځ د راتلونکي سیاسي ټکر په اړه د اندېښنې وړ نښې ښيي، چې ښایي د امنیت شورا فعالیتونه له جدي خنډونو سره مخامخ کړي.
د ټرمپ ادارې په دې وروستیو کې د ملګرو ملتونو د سیسټم پر ضد خپل دریځ ښکاره کړی، او په لوېدیځو رسنیو کې دا ګنګوسې دي چې بیجینګ به په څو اړخیزو ډيپلوماسیو کې د واشنګټن ځای ونیسي.
خو دا کېدای شي مبالغه وي، ځکه:
- بیجینګ نه غواړي چې د ملګرو ملتونو په هره ډيپلوماټیکه پروسه کې سیاسي پانګونه او مالي لګښت وکړي.
امریکا به راتلونکی کال کې له ایران او چین سره اقتصادی او نظامي جګړه کې ښکیل شي. چې شمالی کوریا به چین او روسیه به ایران لاسنیوی وکړی