نوشته : غوث جانباز
آیا معادله جيوپوليتيک در شرق میانه در حال تغییر است؟
ماهیت سیاسی – جغرافیائی منازعه جاری در سوریه چیست؟
در ابتدا کوشش می کنیم به سوال های ذیل پاسخ ارایه نمائیم :
– چرا سوریه اکنون صحنه رقابت های جیوپولیتیکی گردید؟
– کدام بازیگران در منازعه جاری نقش فعال بازی می نمایند؟
١. نیروهای کرد
کردها یکی از پر نفوذ ترین مردم روی دنیا هستند که دولت مستقل خود را ندارند. این علت باعث گردیده که در امتداد دهه ها کشور های مختلف از کردها برای دسترسی به اهداف خود استفاده نمایند. ترکیه در حوزه های مدیترانه و شرق میانه بیشتر از سایر کشورها در تخاصم با کردها قرار دارد. بر مبنای آمار رسمی، در ترکیه ١٥ میلیون کرد به سر می برد. کردها در کشور های هم جوار با ترکیه، از جمله عراق، ایران و سوریه نیز حضور گسترده دارند. تلاش های اساسی کردها و مبارزه شان بخاطر ایجاد دولت ملی شان است. این تلاش و عزم کردها در تضاد مستقیم با منافع کشورها، از جمله ترکیه قرار دارد. حکومت ترکیه کردها را جدائی طلب می نامد و با تمام قوت تحرکات تجزیه طلبانه شانرا سرکوب می نماید.
در اینجا قابل یادوریست که سرحدات اکثر کشور های حوزه مدیترانه، خلیج و شرق میانه توسط انگلستان و فرانسه بطور غیر طبیعی خط کشی شده اند.
به مرور به میان آمدن معادلات جدید، تغییر جيوپوليتيک و منافع دولت های کلان منطقه، از جمله ترکیه و ایران و کشور های مقتدر فرامنطقه ئی مانند روسیه و ایالات متحده امریکا در قلمرو سوریه در تصادم واقع شدند.
٢. روسیه چگونه در سوریه حضور یافت، و در آنجا به دنبال چیست؟
سوریه دیر زمانیست (از زمان اتحاد شوروی) که متحد ستراتیژیک روسیه در حوزه شرق میانه و مدیترانه بشمار می رود. دولت بشار اسد پیوسته و بطور دوامدار از حمایت نظامی و سیاسی روسیه برخوردار بوده است.
وقتی در سال ۲۰۱۱ در سوریه جنگ داخلی در گرفت، روسیه با تمام قوت از بشار اسد به دفاع پرداخت و نگذاشت نظام او سقوط نماید و متحد اصلی خود را در منطقه از دست دهد.
روسیه درک می کرد که در صورت از دست دادن سوریه، رقيب اصلی آن، یعنی ایالات متحده امریکا داخل سوریه می شود. تحکیم مواضع حریف اصلی مسکو منافع آنرا مستقیما به خطر میانداخت. با گسترش نفوذ احتمالی واشنگتن در سوریه و دسترسی به منابع بیشتر، فشار علیه روسیه در سایر معادلات بین المللی بشمول اوکرائین، قفقاز جنوبی، آسیای مرکزی و شرق میانه افزایش میافت.
روسیه در سوریه پایگاه نظامی خود را در ناحيه بندری ” تارتوس” ایجاد نموده است. این پایگاه ماهیت ستراتیژیک داشته و نقش اکمال کنند
گرچه پیش بینی نتایج و پیامد های دقیق منازعه جاری سخت است، لیکن اوضاع عینی طوریست که قوای مسلح دولتی سوریه نهایت آسیب پذیر گردیده و در حال حاضر در بیشتر موارد شکست خورده و جنگ ها به شدت در حال اوج گرفتن است.
تلاش های برخی از کشورها برای منجمد ساختن دوباره جنگ مشکل گشا نمی باشد، چون پیوسته خطر آن وجود خواهد داشت تا زد و خوردها با قوت بیشتر از سر گرفته شوند؛ بنابرین، معضله سوریه باید راه حل همه جانبه و ریشه ای بیابد.
در واقعیت، در سوریه می توان ترکیب پیچیده و چند لایه ای تضاد ها میان کشورها را به وضوح مشاهده نمود.
٦. ایران، داعیه دار صدور شیعیزم در منطقه
تهران دیر زمانیست توجه و منابع فراوانی خود را در حمایت، آموزش ایدیالوژیک و تجهیز نظامی باشندگان کشور های چون لبنان، عراق، سوریه، ئیمن وغیره، جائیکه پیروان مذهب تشیع فراوان حضور دارند، متمرکز ساخته است. گرچه رئیس جمهور سوریه بشار اسد از علوی ها (مخلوطی از اسلام و مسیحیت) بشمار می رود، با اینهمه، ایران توانسته نفوذ قابل ملاحظه خود را بر حلقه حاکم و شیعه های سوریه حاکم نماید. این در حالیکه اکثریت نفوس سوریه را پيروان اهل سنت تشکیل می دهد.
در واقعیت، اهداف ایران کدام تفاوت محتوائی از اهداف که ترکیه، روسیه و امريکا در منطقه دنبال می نمایند، ندارد. تفاوت صرف در ابزار واستفاده از ادبیات سیاسی دیده می شود. ایران برای دسترسی به اهداف جیو – پولیتیک خود در منطقه عمدتا از ابزار دینی- مذهبی کار می گیرد.
٧. عامل اسرائیل
این کشور تقریبا تمام کشور های دورادور خود را دشمن می داند : فلسطین، سوریه، ترکیه، عراق، ایران، ئیمن…
امریکا بطور دایمی و عنعنوی از متحد اصلی خود در منطقه، یعنی اسرائیل حمایت می نماید.
نکته جالب دیگر اینکه، کشور های شيخ نشین حوزه خلیج، به شمول عربستان سعودی که معمولا علاقمندی زیادی به دخیل شدن در معادلات جيو- پولیتیکی منطقه ئی از خود نشان نمی هند، این بار اکثر این کشور ها بطور غیر مترقبه نظام بشار اسد را حاکمیت مشروع خوانده و تحرکات نظامی ضد حکومتی را در سوریه محکوم نموده اند.
نتیجه گیری اجمالی آنچه در بالا نگاشته شد :
منازعه مسلحانه در سوریه رفع نشده بود، بلکه در یک نوع انجماد قرار داشت. با تغییر شرایط و به میان آمدن معادله تازه جيوپوليتيک، منازعه مجددا شعله ور گردید.
گرچه پیش بینی نتایج و پیامد های دقیق منازعه جاری سخت است، لیکن اوضاع عینی طوریست که قوای مسلح دولتی سوریه نهایت آسیب پذیر گردیده و در حال حاضر در بیشتر موارد شکست خورده و جنگ ها به شدت در حال اوج گرفتن است.
تلاش های برخی از کشورها برای منجمد ساختن دوباره جنگ مشکل گشا نمی باشد، چون پیوسته خطر آن وجود خواهد داشت تا زد و خوردها با قوت بیشتر از سر گرفته شوند؛ بنابرین، معضله سوریه باید راه حل همه جانبه و ریشه ای بیابد.