“د کونړ منظوم یونلیک”
“د اسلامي نړۍ د بیدارۍ اتل، نامتو مبارز علامه او نابغه سیدجمال الدین افغان ته ډالۍ”
دا منظومه سفرنامه، زما د هغه درې ورځني یون او سفر په ترڅ کښي لیکل سوې چي د ۱۴۰۳ ش کال د غوايي(ثور) د میاشتي له دریارلسمي تر پنځلسمي پوري له کابل څخه تر کونړ ولایت پوري سوی دی. په دې یون کښي د افغانستان د علومو اکاډمۍ پخوانی رئیس پروفیسور دکتور عبدالظاهر شکېب، دکتور څېړنوال نورالحبیب نثار، څېړندوی عاشق الله اخلاصیار- پکتیاوال او خوشحال ساپی راسره ملګری وو. د منظومې ترتیب د کونړ ولایت د دانګام ولسوالۍ یعني له ختیځ څخه تر لوېدیځ یا کوز کونړ او بیا د ننګرهار ځیني سیمي او همداسي د لغمان ځیني سیمي راغلي، منظومه پر سروبي پای ته رسیږي. د ا منظومه سفرنامه د سفر د ملګرو او ځای پر ځای د ځینو ملګرو او هغو پښتنو سره چي زه مخ سوی یم د نیک الهام او احساس په پایله کښي لیکل سوې ده.
کونړ ځمکه د لرغونو زمانو ده
آریانا په قباله زموږ د نیکو ده
ټوله زموږ دي که ویدا که اوستاده
د دې خاوري هر لوېشت د دې ګوا[1] ده
له سیستان تر نورستانه زموږ کور دی
له وایګل تر ګلستانه[2] زموږ لور دی
له رسا[3] نه تر هلمند یو ټبر دی
ګندارا[4] نه تر ارغند یو ټغر دی
***
پر مستۍ انيتابا [5]دی
ښه سمسوره مالت دا دی
له دانګام تر بلهیکا
پورشاپور، آراکوزیا
ټول د دې وطن وجود دي
تاریخونه یې موجود دي
له کارکوړه پر هر لور
کړو زلمیو مستي شور
مشر،کشر په یو خوله و
سره مېشت پر یو کاله و
هره سړی په ښادو، ښادو
نه یې غم نه، ټینګ یې بنیاد و
***
د نیکو او د پلرو دنګي کلاوي
خدای تړلي ترې غمونه او بلاوي
نر او ښځي ټول په کار باندي اخته وه
لوی په زیار، کوچنی په زده کړه اموخته و
***
هر یو غر یې کوه طور و
د ستایني به ضرور و
غرونه هسک و او ساګاني به تازه وې
پښتني څېرې یو بل نه ښایسته وې
هر تنور او هر نغری په مینه بل و
له دې ځایه تازه ټول اشغال د بل و
شاړه نه وه که هواره او که غر و
پټ په وریځو کښي د ناوي په څېر لمر و
سهار پورته سوم له ځایه په رېزونو
د چوغکو او اوبو په آوازونو
چي د سترګو څار کېدی غوړي مرغې وې
خړ کورونه زرغونې درختي دلې وې
نر او ښځي په پټو کښي ښکارېدل
مړوندونه په کار نه ستړي کېدل
د کورونو غولي خوښ په انسانانو
تر هر کلي پوري کښ د انسانانو
ویر ماتم و له دې ځایه کوچېدلی
هر اُمید د ناز و نیاز و هستېدلی
د ملګرو څه عجیبه رنګه یون و
وخت ناځوانه په تېزۍ په اوښتون و
هر تیږه یې ګوهر، خاوره سره زر وه
هره ونه[6] یې رهبره د لښکر وه
له هر بڼ او هر ګلشن جلوه خپریږي
د ژوندون هستي مستي ده پرې نازیږي
دی د پوهي او دانش ښکلی ټاټوبی
نرم شور کښي دی هر چړ او هر ځړوبی
وو صابره پر خپل ژوند یې قناعت و
دا عادت د دغه خلکو لوی طاقت و
مشکو بوی، نرم رباب د طبیعت و
هنګامه د باران څاڅکو شفقت و
د بزګر له ویني ډک د برګ هر رګ و
تمنا د ناز او تاز و پرمختګ و
ارزښتونه د دې ځای په مینه ساز وو
پر سر سترګو به د هر مېلمه هر ناز و
تور زاغان او تور ماران به تپېدله
خیرن نیت او چخڼي سترګي ګرځېدله
د ریحانو د ګلانو معطر بوی و
ښه رنګونه ډېر ډولونه به د دوی و
مرغلري یې اوبه خاوره یې زر وه
زلمی پېغله یې پسوللي په ظفر وه
د ژوند هیلي او تازه نفس هوا وه
خپور سکون و امیدونه د هر چا وه
زرغونې وې هره خوا د غرو لمنې
خاص جلوه د هري درختي هري وني
د هر ځای وښو خندله په هوس وه
خوشحالي په کور و کلي د هرکس وه
د کارکوړي، دوبندۍ آفاق او څنډي
په نڅا وې د ګلانو غوټۍ ځونډي
پر هر ښاخ به د چوغکو شور ما شور و
پر هر کڅ د تناره لوګی او اور و
کرۍ ورځ به مو کړه تېره په ګښتونو
له یو خوړ تر بله چړ په اوښتونو
د اوبو شرنګي راویښ کړمه سپېدو کښي
بانډ شاري او شامتوره او ډېره کو کښي
د سیاڼ غرونو هډونه او رګونه
یادېدل به پرې پلرونه او نیکونه
وچ ډنګر او میانه قده کونړیان وو
که هستي وه که نیستي مغرور په ځان وو
وخت پر وخت د حکومتو له حافظو سه
وه لوېدلي د چارواکو له فکرو سه
نه کافي درمل دارو نه ښوونځي وو
نه برېښنا په چاقوړک، سانکۍ ججي وو
تر کورونو یې قبرونه یو څه ډېر و
د وحشت خیرن ستم د میرڅو[7] تېر و
ساغرونه وو رنګین ، نرم نسیم و
موسمي زینت و خپور، ځوانیمرګ بیم[8] و
له وریځو د باران جوړه لړۍ وه
لکه پرې د مرغلرو غاړګۍ وه
د اسمارو په وادي کښي وو ودونه
خوشبويي او تصویرونه اتڼونه
سره ګډو لکه روح د مینانو
پر هر هېر د ماهیپر ګټي ځوانانو
ښه ښېرازه کیراله، سپینکۍ زربټ و
د پلوڅو، منډکول چغه سر، ګټ و
اورېدله مینه ناکه انوارونه
نفرتونه سوځېدل، خندان و زړونه
روغ محیط و جنګ او چنګ[9] سره پخلا وو
سترخان ډک و که د خان که د ګدا وو
خوشحالي وه په شُلتن، امان شیګل کښي
په چوګام او کڼاسېر په دېوه ګل کښي
ښه شربت اوبه څوکۍ،نورګل لرلې
بزګرانو مرغلري په کرلې
د نرنګ، چغه سرای ځمکو ښه حاصل و
د موڼي، لچي، شینګس ښایست بیا بل و
شینکوړک، ورسک، مروره بختوره
د پشد، صدرګټ ځمکه بختوره[10]
د اتو، بچي، پیتاو سیمي رنګیني
په نرنګ، باډېل کوټکي کښي ناڅي میني
نواپاس، که نواباد که سالار باغ دی
په لیدو پسې هر زړه منې داغ داغ دی
د چغان غرونه، مندونه او چړونه
د زلمو یې لويي څوڼي نېک خویونه
برڅاګی او کوز څاګی بابړ تنګی دی
افتخار د کېمه ګام او د موڼی دی
ډاګی سر او دړیدم بوستان بوستان و
برڅاګی او کوزڅاګی یې په لوړ شان و
سرکاڼو الکوزي د ننګ زلمي دي
په قلم کښي نومیالي یې مشواڼي دي
د مومندو او ماموندو ننګ هر رنګ دی
د ساپیو سالارزو د همت شرنګ دی
سالارزي او ترک لاڼي هم دلته مېشت دي
خدمتونه، زحمتونه یې هر لوېشت دي
د ګوجرو قوم ګیري[11] دي، ګالیش وال هم[12]
هم دېګان، نورستاني او ګوریان هم
د تېشه او د یارګل ښکلل ستایل سي
دېوه ګل او د شیګل او د نورګل سي
د پتڼ ترۍ، مرۍ ترنم ښکلی
د کاشکوټ او سپین جومات ښایست ستایلی
له دې خاوري نومیالي راپورته سوي
د تاریخ پاڼو زلمي راپورته سوي
هره لوړه، هر تنګی هره شاګۍ
په ګلانو ښکلل سوې ناوکۍ
د سیدجمالدین لوړ شخصیت
علامه او نابغه لوړ شهامت
نڅېدلې آرزوګاني په محفل کښي
مېلمنه به وه خوښي په هر محل کښي
هر تیږه یې مرجان د بدخشان
د اجب شاګۍ کروړو عجب شان
جبه زار، ګل و ګلزار و تل تر تله
چیناری د ژوند مدار و تل تر تله
***
کاشکوټ ښه شین و زرغون و
هُدا شمس یې کتابتون و
کوز کونړ څخه راتېر سوو
د عمرو تشویش مو هېر سوو
د ښېوې هستي ناپایه
بنه غر غرق کړو له ورایه
***
د کامې شریخ خوند لا
زموږ پر ژبو لکه قند لا
پر یاسین بابا سلام سو
پر رښتین استاد کلام سو
بیله شکه، شګه ښکلې
هر شګه یې ښاغلې
د بهسودو سود مو ډېر کړ
او د وخت کمبود مو هېر کړ
د چارباغ پر لار مو یون سو
تر لغمانه پوري تلون سو
ډاګ کمبېر هسي ګنډېر[13] و
کښت یې لږ او دښت یې ډېر و
د کرغیو د مرغیو
آواز ورک و د مرمیو
دهاندر تر مندر ښکلی
فرمانخیل کښي لمر لوېدلی
ګل پاچا الفت بیده و
د حسن کاکړ ږغ نه و
خو د دوی آثار ژوندي دي
را سره په هر ګړي دي
سروبي کښي څه دمه سوو
د ماهیانو په مېله سوو
ماهیپر نه ټول ابتر وو
او وهمونه سر پر سر وو
کابورا ته راښکاره سوو
له بورا سره مېشته سوو
پای
کابل، د افغانستان د علومو اکاډمي
۲۰/۲/۱۴۰۳
د لوی استاد پوهاند، علامه عبدالحي حبیبي د څلوېښتم تلین ورځ
تعلیقات
ټوپونیمي”د ځاینومونو ریښې په یوه بېله رساله کښي “
[1]. ګوا ، د ګواه لنډیز.
[2] . ګلستان، کلستان؛ د فراه ولایت ولسوالي ده.
[3] . رساrasā: په ویدي سرودنو کښي د کونړ سیند ته ویل سوي دي.
[4] . مط: ګندهارا: د کابل تر پېښوره وادي ته ویل سوي دي.
[5] . اصل (انیتابها/anitabha) په ریګویدا کښي د کونړ سید د مرستیالانو څخه دی.
[6] . انسان ته نغوته ده.
[7] . میرڅو او میرڅي د میرڅمن یا دښتن جمع ده.
[8] . مط: بیم او وېره مړه وه.
[9] . چنګ: د موسیقۍ آله ده، څو تارونه لري، په ګوتو وهل کیږي، هارپ هم ورته وايي.
[10] . ځکه چي د اسلامي نړۍ د بیدارۍ اتل علامه سیدجمالدین افغان د کونړ په صدرګټ کښي زوکړی دی.
[11] . ګیري: اوستايي او سنسکریت کلمه ده د غره په معنی یعني غرني.
[12] . ګالېش galeš: لرغونې کلمه ده د پسونو، مالونو، غویو او څارویو ساتونکو ته وايي- کوچیان.
[13] .ګنډېر: یو ډول بې بویه ګل دی.