نوشته : غوث جانباز
خبرها حاکیست که رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه قصد دارد برای اشتراک در اجلاس سالانه* سران سازمان همکاری شانگهای عازم آستانه (پایتخت قزاقستان) گردد. اردوغان حین اقامت در آستانه در نظر دارد با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه نیز ملاقات نماید.
اشتراک اردوغان در اجلاس عنقریب شانگهای از چند جهت می تواند مهم ارزیابی گردد :
– مذاکرات اردوغان با پوتین دیر زمانیست که انتظار می رود. این ملاقات چند مرتبه به دلایل مختلف بتعویق افتاده است. مقامات ترکیه و روسیه در سطح رسمی ملاقات احتمالی سران دو کشور را نسبت به عوامل مختلف در صدر آجندای سیاست خارجی خویش می دانند.
– روسیه از ترکیه انتظار دارد تا در حل بحران اوکرائین نقش میانجیگرانه اش را فعال تر سازد. مسکو در کل از موقف انقره به رغم فشار های دوامدار غرب، مبنی بر نپیوستن به تحریمات غرب علیه روسیه، اظهار رضایت می نماید.
ترکیه به نوبه خود، از نزدیک شدن به اتحادیه های غیر غربی، از قبیل شانگهای و بریکس، از یک سو می خواهد استقلال خود را به حیث یک کشور مقتدر حفظ نماید و از محدودیت های که اتحادیه اروپا و ایالات متحده امریکا برایش وضع می نماید خود را برهاند، چون آنرا به سود منافع دراز مدت خود نمی داند.
دلچسپ تر آنکه، اردوغان نه تنها علاقمندی خود را در استقامت شانگهای نشان می دهد، بلکه در جهت نزدیک شدن به سازمان بریکس نیز اقدامات محسوسی بر می دارد.
اردوغان باری در سال ٢٠١٦ خاطر نشان ساخته بود : ” ترکیه نباید در جهت پیوستن به اتحادیه اروپا دیگر منجمد باقی بماند” او همچنان یاد آور شده بود که ” ترکیه نباید امکانات الحاق به سازمان شانگهای را منتفی بداند.” و تأکیدا افزوده بود : “برای ما الحاق به سازمان شانگهای نسبت به پیوستن به سرابی مثل اتحادیه اروپا، به مراتب مطلوب تمام خواهد شد. اتحادیه اروپا چند دهه است روند پذیرش کشور ما را بتعویق انداخته می رود.”
قابل یاد آوریست که ترکیه سه سال قبل از اظهارات فوق، یعنی در سال ٢٠١٣ موقف ” شریک – گفتگو” را در چهارچوب سازمان همکاری های شانگهای کسب نموده بود. به عباره دیگر، ترکیه قریب ده سال است که از نزدیک فعالیت شانگهای را دنبال می نماید، و به احتمال قوی اکنون به آن نتیجه رسیده که کسب عضویت تمام عیار در این سازمان به سود اش است. ترکیه اکثر کشور های عضو شانگهای را از نظر جغرافیای تاریخی، فرهنگی و تمدنی نزدیکتر بخود می داند.
قبل از سفر به آستانه، اردوغان قرار است سفر های به هسپانیه و ایتالیا انجام دهد. در ایتالیا قرار است در ملاقات سران هفت کشور توسعه یافته صنعتی جهان اشتراک نماید.
حین سفر به هسپانیه و ایتالیا اردوغان می خواهد یک بار دیگر خود را معتقد سازد، اوضاع را “تول و ترازو” نماید و نتیجه گیری نماید که آیا غرب حاضر است با ترکیه در جهت رفع بحران پولی – اقتصادی صادقانه رفتار نماید، کمک های عملی مبذول دارد، یا مثل سابق به تهدید، شانتاژ و فشار های خود ادامه خواهد داد.
هیچ شک و شبهه ای وجود ندارد که رجب طیب اردوغان و حلقه ای نزدیک به او، سیاست مداران مجرب، کار کشته بوده و تلاش دارند تا منافع ملی و ستراتیژیک ترکیه در سراسر جهان تأمین گردد، لیکن حتی سیاست مداران مجرب و مقتدر نیز یک روز در برابر انتخاب قرار می گیرند، باید تصمیم خطير جيوپوليتيک اتخاذ نمایند و به سیاست های چند پهلوی خاتمه دهند. مبرهن است که اردوغان در حال حاضر دقیقا در برابر همچو یک انتخاب قرار دارد.
از جانبی، افکار نخبه های سیاسی – اقتصادی و باشندگان ترکیه (دیدگاه عده ای از نظامیان و منسوبین بلند رتبه سکتور امنیتی – استخباراتی ترکیه می تواند متفاوت باشد) در آن خلاصه می شود که ترکیه باید از تپ و تلاش ها برای پیوستن به اتحادیه اروپا دست بکشد، چون مسیرهای توسعه ترکیه و اتحادیه اروپا در تضاد تمدنی، تاريخی و اقتصادی قرار دارد، مخصوصا در شرایط کنونی که دورنمائی ساختار های اروپائی چندان روشن و قابل پیش بینی هم نیست.
ترک ها در سطح روحیات و اذهان عامه کاملا معتقد شده اند که به اتحادیه اروپا تحت شرایط که آنها می خواهند پذیرفته نمی شوند، مثل همیشه به بهانه های مختلف در موقف تعلیق نگهداشته خواهند شد و برای تعاملات بزرگ در مناطق دیگر جهان بخاطر تحقق اهداف کشور های کلان غربی مورد استفاده قرار خواهند گرفت.
بتاریخ ١٢ جون سال جاری (٢٠٢٤) پيتر ستانو نماینده کمیسیون روابط خارجی و امنیتی اتحادیه اروپا با صراحت گفت : ” ترکیه زمانی به اتحادیه اروپا پذیرفته خواهد شد که تحریم ها را به ضد روسیه وضع نماید.”
پيتر ستانو در ادامه اظهارات اش تأکید نمود : ” اتحادیه اروپا مناسبات جاری میان ترکیه و روسیه را غیر مطلوب می داند.” ستانو در عین حال به لازم و ملزوم بودن اتحادیه اروپا و ترکیه به یک دیگر به حیث همسایگان و متحدین با اهمیت اشاره نموده آنرا برای هر دو جانب امتیاز خواند. او سیاستا، از اینکه مذاکرات در رابطه به پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا در وضعیت منجمد قرار گرفته، و هیچگونه پیشرفتی در این زمینه مشاهده نمی شود اظهار تاسف نمود.
به قول ستانو “اقدام به وضع تحریم ها علیه روسیه (مشابه اروپا) و پابندی ترکیه به آن می تواند اوضاع جهان را تغییر دهد. پیوستن ترکیه به تحریم های اروپائی بالای روسیه تأثیر نهایت منفی خواهد داشت، حسن نیت ترکیه را ثابت ساخته و اعتماد اروپائیان را برخواهد انگیخت. این اقدام قاطعانه ترکیه با وضاحت نشان خواهد داد که ترکیه صادقانه و با تمام شفافیت آرزو دارد بخشی از اروپا باشد.”
در یک کلام، اروپائیها (غرب در کل) به اردوغان می رسانند که از منافع خویش در جهت روسیه منصرف شود و مناسبات خود را مانند سایر کشور های اروپائی با روسیه در حد صفری پائین آورد. موضعگیری سیاسی اتحادیه اروپا (غرب) در واقعیت هدف آنرا دنبال می نماید تا ترکیه را با استفاده از زور، فشار و گاهی هم تهدید مستقیم از روسیه و چین دور سازد.
لیکن ترک های زرنگ بخوبی درک می کنند که آینده جغرافیای سیاسی – اقتصادی زمانی می تواند بنیاد مثبوت و تضمین یافته داشته باشد که بر مبنای اعتماد متقابل، قابل پیش بینی و محاسبه شده استوار باشد. ترکیه در حال حاضر این اعتماد را بالای اروپائیها ندارد و محاسبات آنها را در دراز مدت به سود خود نمی داند.
بخش قابل ملاحظه ای سیاسیون مطرح ترکیه اظهارات پيتر ستانو را زشت و حتی تحقیر آمیز نامیدند.
در ملاقات که ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه بتاریخ ١١ جون با حقان فیدان وزیر امور خارجه ترکیه داشت، پوتین به نکات ذیل اشاره نمود :
– من انتظار دارم در آستانه (قزاقستان) با اردوغان ملاقات نمایم.
– روسیه از علاقمندی ترکیه در جهت بریکس استقبال می نماید؛ از تلاش های انقره در این زمینه و همچنان برای حل اهداف مشترک حمایت می نماید.
– روسیه از مساعی و سهم ترکیه برای حل و فصل معضله اوکرائین اظهار امتنان می نماید.
– مسکو به تماس های خویش با انقره در جهت ابتکار جانب ترکیه در رابطه به اوضاع در بحیره سیاه ادامه خواهد داد. (اشاره پوتین درداینجا به عبور مرور کشتی ها درربحیره سیاه و مسئله انتقال غله جات است)
– روسیه سهم ترکیه را بخاطر حل و فصل بحران سوریه عالي ارزیابی نموده و بر لزومیت کار در “فارمت آستانه” به اشتراک روسیه، ترکیه و ایران تأکید می کند.
– روسیه در عدم تمدید معامله غله جات خود را مقصر نمی داند.
نتیجه گیری :
ترکیه، به احتمال زیاد و برغم فشار های روز افزون غرب، در مناسبات خویش با روسیه تجدید نظر نخواهد کرد و آنرا با خطر که موجب گسست این مناسبات گردد مواجه نخواهد ساخت. در حال حاضر، دوران کالاها میان ترکیه و روسیه مقرب به ۶۰ میلیارد دالر است؛ در حالیکه این رقم بین ترکیه و ایالات متحده امریکا رقم ۳۵ میلیارد دالر را تشکیل می دهد.
به نظر من، ترکیه با وجود آنکه اقتصاد اش روز های بدی را می گذراند و سخت به دریافت قرضه ها برای نجات اسعار اش از غرب امیدوار است، با اینهمه از توسل به اقدامات مشابه اروپا علیه روسیه اجتناب خواهد ورزید.
ترکیه مثل سابق به بازی موش و گربه با غربی ها ادامه خواهد داد؛ در عین حال، با ناتو (عمدتا با انگلستان و امریکا) در یک نوع اتحاد نظامی مشروط باقی خواهد ماند، لیکن تمایل و تحرک اقتصادی و تمدنی خود را بطرف شرق و “جنوب بزرگ” متمرکز تر خواهد ساخت.
* اجلاس عنقریب شانگهای از تاریخ ۳ تا ۴ جولای در آستانه برگزار می گردد.
برادر دانشمند غوث جانباز روش و مناسبات اردوغان را دقیقا تحت بررسی قرار داده و رهنمود خوبیست برای سیاسیون و کشور های که می خواهند ګروپ ثالث مصلح باشند و از یوغ شرپسندان، بشریت را نجات دهند مګر با حکمت و زیرکی دقیق و تخصصی.